Καρναβάλι : Ένα έθιμο αναβιώνει στην Κωνσταντινούπολη

Το ξεχασμένο καρναβάλι στα Ταταύλα

Απαγορεύτηκε από την κυβέρνηση του Ινονού το 1941
επειδή ήταν «συνήθεια για τους γκιαούρηδες»

Μία ομάδα Ελλήνων δίνει ζωή στο έθιμο του Μπακλαχοράνι

Το τελευταίο Μπακλαχοράνι στα Ταταύλα της Πόλης έγινε το 1941 και αμέσως μετά απαγορεύτηκε από την κυβέρνηση Ινονού. Σήμερα μία ομάδα Ελλήνων αναβιώνει το ξεχασμένο καρναβάλι αν και... βασιλεύει η διχόνοια.

«Κελαηδήστε, ωραία μου πουλάκια κελαηδήστε...». Με τις κιθάρες τους οι μασκαράδες πορεύονταν προς τα Ταταύλα πίσω από την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου όπου έστηναν το μεγάλο γλέντι. Ο κυρ Κώστας γυρνάει 70 χρόνια πίσω, τότε που έγινε το τελευταίο Μπακλαχοράνι, το 1941. Τον συνάντησα μετά τη λειτουργία της Κυριακής. Ψηλός, γεροδεμένος, με αρχοντικό ανάστημα.

«Ήμουν τότε δεκαπέντε χρονών, περιμέναμε πώς και πώς το Μπακλαχοράνι», θυμάται ο κυρ Κώστας. Γιατί Μπακλαχοράνι; Από το «μπακλά» που στα τούρκικα θα πει κουκιά, μου εξηγεί. Λόγω της νηστείας έτρωγαν φάβα που φτιάχνεται από κουκιά και τη συνόδευαν με κάρδαμο. Αυτό ήταν το έθιμο. Στο βιβλίο «Ιστορία των Ταταούλων» του Επισκόπου Παμφίλου Μελισσηνού Χριστοδούλου αναφέρεται ότι προέρχεται από το μπακλά-χοράν, δηλαδή ο τρώγων κουκιά εκ του περσικού χουδέρν που θα πει τρώγειν.

Το Μπακλαχοράνι άρχιζε την Καθαρά Δευτέρα και το γλέντι των μασκαράδων συνεχιζόταν σαράντα μέρες, μέχρι και το Πάσχα, αντίθετα με τους εορτασμούς της Αποκριάς σήμερα, οι οποίοι τελειώνουν την Κυριακή της Αποκριάς. Ο κυρ Κώστας θυμάται ότι ήταν ένα λαϊκό γλέντι και οι μασκαράδες ξεκινούσαν από όλες τις γωνιές της Κωνσταντινούπολης, από το Ακσαράι, το Κούμκαπι, το Γεσίλκιοϊ, το Σίσλι, το Παγκάλτι και κατέληγαν όλοι στα Ταταύλα, το σημερινό Κουρτουλούς.

Πέντε χιλιάδες κόσμος έστρωνε κάτω και γλεντούσε χορεύοντας και τραγουδώντας. Άλλος ντυνόταν διάβολος, άλλος Μεξικανός, άλλος έβαζε τη παραδοσιακή στολή από το χωριό καταγωγής του... Ξεφάντωναν μέχρι τα μεσάνυχτα. Άλλωστε, τότε ολόκληρος ο πληθυσμός των Ταταούλων ήταν ελληνικός και η τοπική διοίκηση επίσης ελληνική: 12 χιλιάδες Ταταουλιανοί αντίθετα με σήμερα που απέμειναν μόνο 400-500 Ρωμιοί στα Ταταύλα. «Ο αυλόγυρος της εκκλησίας ήταν γεμάτος σαν να ήταν του Αγίου Δημητρίου», θυμάται ο κυρ Κώστας.

Παρέλαση ιερόδουλων. Παρέλαση αμαζόνων δεν θυμάται να γινόταν ο κυρ Κώστας. Ο Χάρης Ρήγας όμως, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Μπογάζιτζη, ο οποίος έχει κάνει έρευνα για το Μπακλαχοράνι, μου λέει ότι υπάρχουν πολλές ιστορικές αναφορές για την περίφημη αυτή παρέλαση των ιερόδουλων της Πόλης. Ανεβασμένες σε άλογα που τα έσερνε ο νταβατζής τους, ντυμένες ομοιόμορφα με τακούνια, βελούδινο σορτσάκι, βελούδινο ταγιέρ, βελούδινο ασορτί καπέλο ναυτάκι και μαστίγιο, παρέλαυναν στα Ταταύλα, δίνοντας την εικόνα μιας οργανωμένης πομπής. Ο Χάρης Ρήγας παρατηρεί ότι το Μπακλαχοράνι αποτυπώνει το μωσαϊκό της ρωμαίικης κοινότητας, το οποίο αποτελείται από Ηπειρώτες, νησιώτες, Βλάχους, Καραμανλήδες... Ήταν μια λαϊκή συγκέντρωση. Η ανώτερη τάξη συγκεντρωνόταν στα μασκέ πάρτι που διοργάνωναν οι πρεσβείες όπου μάλιστα πήγαινε ακόμη και ο σουλτάνος μασκαρεμένος, σύμφωνα με τον Χάρη Ρήγα!

Και γιατί σταμάτησε το Μπακλαχοράνι το 1941 κυρ Κώστα; «Το απαγόρευσε η τότε τουρκική κυβέρνηση του Ισμέτ Ινονού επειδή ήταν έθιμο για γκιαούρηδες!», μου απαντάει. Και δεν αντέδρασε κανείς κυρ Κώστα; «Ο ραγιάς έχει το στόμα του ραμμένο, κόρη μου. Φοβάται μη χάσει το βιος του», μου λέει.

Υπέρ και οι Τούρκοι. Κι όμως ο Χουσεΐν Ιρμάκ, Τούρκος συγγραφέας ο οποίος έχει γράψει το βιβλίο «Το Κουρτουλούς που έζησα», μου λέει ότι από την έρευνα που έχει κάνει είδε ότι αρκετοί Τούρκοι αρθρογράφοι και συγγραφείς της εποχής είχαν σχολιάσει αρνητικά την απαγόρευση του Μπακλαχορανίου, υποστηρίζοντας ότι αποτελεί απώλεια. Μάλιστα λέει ότι στο γλέντι του καρναβαλιού συμμετείχαν και πολλοί μουσουλμάνοι. Μασκαρεύονταν και ανακατεύονταν με το πλήθος των Ρωμιών. Ο Χουσεΐν Ιρμάκ άρχισε να διαβάζει για το καρναβάλι του Κουρτουλούς από το 1995. «Τι ωραία που θα ήταν αν το ξανακάναμε», είχε σκεφτεί τότε. Και το όνειρό του έγινε πραγματικότητα. Πέρσι συμμετείχε στην προσπάθεια αναβίωσης του Μπακλαχορανίου. Περίπου 70 άνθρωποι μασκαρεμένοι πορεύτηκαν από το τούνελ στο τέρμα της Ιστικλάλ μέχρι το Ταρλάμπασι. Φέτος η πορεία για πρώτη φορά έγινε στα Ταταύλα όπως γινόταν μέχρι το 1941. Ο Χουσεΐν Ιρμάκ θυμάται ότι πριν από δύο χρόνια είχε θέσει το θέμα αναβίωσης του καρναβαλιού και ο δήμαρχος του Σίσλι όπου υπάγεται το Κουρτουλούς, ο Μουσταφά Σαρίγκιουλ, συμφώνησε αν και τελικά δεν κατάφεραν να το διοργανώσουν. Ο Σαρίγκιουλ ήθελε να δώσει το μήνυμα ότι αγκαλιάζει όλους τους δημότες του, σύμφωνα με τον Χουσεΐν Ιρμάκ.

Πικρά χαμόγελα πίσω από τις μάσκες

Η προσπάθεια για αναβίωση του Μπακλαχορανίου έγινε φέτος για δεύτερη χρονιά στην Πόλη, αν και δεν έλειψαν τα παρατράγουδα. Ρωμιοί και Ελλαδίτες δυσκολεύτηκαν να συνεννοηθούν για τον χώρο της εκδήλωσης με αποτέλεσμα πίσω από τις χαμογελαστές μάσκες, να κρύβονται πικρά χαμόγελα. Αντάλλαξαν ακόμη και βαριές βρισιές. Μια ομάδα Ρωμιών αντέδρασε στην πρωτοβουλία για κατάληξη της πορείας στην ταβέρνα «Δέσποινα», επειδή θα έθετε σε κίνδυνο το ιδιοκτησιακό καθεστώς της.

«Ποτέ δεν αισθανθήκαμε τόσο ανεπιθύμητοι», είπαν κάποιοι Ελλαδίτες θιγόμενοι. Η διχόνοια μεταξύ των Ελλήνων επισκίασε την πρωτοβουλία. Ο Χάρης Ρήγας και η Μαρίνα Δρυμαλίτου από την Ελλάδα μαζί με τον Τούρκο συνδιοργανωτή Χουσεΐν Ιρμάκ αναγκάστηκαν να αλλάξουν τον χώρο διεξαγωγής της εκδήλωσης.

Τελικά το καρναβάλι έγινε στον πολιτιστικό σύλλογο «Ερθό».

Πηγή:

Εφημερίδα "ΤΑ ΝΕΑ"

http://www.tanea.gr/default.asp?pid=2&artid=4560384&ct=1