Το απλήρωτο κενό του Αλέξη Δημαρά

Το απλήρωτο κενό του Αλέξη Δημαρά

Προσωπική μαρτυρία για τη σχέση διδάσκοντος – διδασκομένου

Της Μάρως Πρεβελάκη*

…για μια στιγμή επιστρέφουν ήχοι από την πρώτη ποίηση της ζωής μας…
Κ. Π. Καβαφης

Μας έφυγε ο Αλέξης Δημαράς, ο δάσκαλός μας, ο δάσκαλός μου. Φεύγουν, κατά τον νόμο της ζωής, οι γονείς και οι δάσκαλοί μας· αυτοί που μας είχαν γνωρίσει παιδιά, στην επώδυνη εφηβεία, στην επίπονη διαδικασία προς την ενηλικίωση. Μαζί τους ταξιδεύουν συνοδευτικά μνήμες, βιώματα και απαντοχές από άλλους καιρούς, από τα χρόνια της περίπλοκης ελπίδας.

Στα όσα κατατίθενται ad honorem, η δική μου μαρτυρία θα παραμείνει αποκλειστικά προσωπική, περιορισμένη στην κατά τη γνώμη μου πιο δημιουργική, λειτουργική και παραγωγική όψη της παρουσίας του ανάμεσά μας: τη διδασκαλία.

Συγκαταλέγομαι και εγώ ανάμεσα στους πολλούς εσαεί μαθητές του. Η ιδιαιτερότητα της εμπειρίας μου έγκειται σε μια απλή συγκυρία: η είσοδός μου στο Γυμνάσιο συνέπεσε με την αφετηρία της εκπαιδευτικής του σταδιοδρομίας. Στη σύμπτωση αυτή πιστώνεται μια σχέση πολλαπλά καρποφόρα, καθώς σηματοδότησε την εξελισσόμενη καθημερινότητα ως στοιχείο αμοιβαίας αναφοράς και καθόρισε πορείες και επιλογές.

Ο Αλέξης Δημαράς μέσα στην τάξη ήταν χαρισματικός, μια παρουσία γοητευτική. Ηξερε να χτίζει και να διατηρεί αυτήν την τόσο εύθραυστη ισορροπία, για την οποία πασχίζουν όλοι οι καλοί δάσκαλοι, ανάμεσα στην αμεσότητα της επαφής με τους μαθητές και την αναγκαία απόσταση που επιβάλλουν το status, η ηλικία, η γνώση. Ηξερε τα μικρά ονόματα όλων μας· τα χρησιμοποιούσε όμως με φειδώ, σε στιγμές ξεχωριστές, ώστε να αισθανόμαστε την οικειότητα ως προνόμιο αποκλειστικό, αλλά όχι κεκτημένο. Ηξερε πώς να κάνει ένα μάθημα νεανικό και χαρούμενο, να το προσαρμόζει και να το αντιστοιχεί στην ιδιαιτερότητα της μαθητικής ομάδας. Μαζί του διατρέξαμε τα μαθησιακά άνισα κείμενα που συγκροτούσαν τη «διδακτέα ύλη» της εποχής, το κατά Ζούκην «πιστεύω τω φίλω», την κατά Ξενοφώντα «Κύρου Ανάβασιν», τα απαξιωμένα «Νεοελληνικά Αναγνώσματα». Τα διδαχθήκαμε όλα με ευθύνη και σοβαρότητα, αλλά και με χιούμορ και τόλμη και, κυρίως, με κέφι.

Στην προσωπική μου απαρηγόρητη μνήμη μένει και το επιβλητικό σπίτι των Δημαράδων στην οδό Μουρούζη, στο οποίο ως μαθήτρια απέτια φόρο τιμής κάθε φορά που περνούσα μπροστά. Μένει ο γραφικός του χαρακτήρας τον οποίο πασχίζαμε διάφοροι να μιμηθούμε. Μένουν οι περιζήτητες κουβέντες στη σχολική αυλή, οι θορυβώδεις εκδρομές, τα «πάρτι» στα οποία σταθερά τον προσκαλούσαμε και τον περιμέναμε – μια αίσθηση ανήκειν, μια αύρα στοργής και προστασίας. Μένει μια ζώσα ιστορία, στην οποία στεγάστηκε μεταγενέστερα η φιλία και η συναδελφικότητα, μια αγαστή επαγγελματική συνεργασία υπό διάφορες μορφές, σε ποικίλες περιστάσεις. Ενα στοιχείο, όμως, έμεινε άκαμπτο και αναλλοίωτο: η σχέση διδάσκοντος και διδασκομένου, δασκάλου και μαθήτριας, η οποία ουδέποτε ξεπεράστηκε, ούτε από εκείνον ούτε από εμένα – δεν το ήθελε άλλωστε κανείς μας. Ποτέ, επί παραδείγματι, δεν επεδίωξα να τον αποκαλέσω με το μικρό του όνομα, ακόμα λιγότερο να του μιλήσω στον ενικό· συχνά η μόνη εξαίρεση μέσα σε μια έκπληκτη διασκεδασμένη παρέα.

Ολα αυτά μου έρχονται στον νου ανάκατα, μέσα στη βαθιά θλίψη, στο σύνθετο πένθος, στο απλήρωτο κενό που μου αφήνει φεύγοντας ο Αλέξης Δημαράς, ο δάσκαλός μου.

* Η κ. Μάρω Πρεβελάκη είναι φιλόλογος.

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_2_01/07/2012_487519

Αλέξης Δημαράς: ένας σπουδαίος δάσκαλος

Της Όλγας Σελλά

Πάρα τα 80 του χρόνια (είχε γεννηθεί το 1932 στην Αθήνα) ο ιστορικός της εκπαίδευσης Αλέξης Δημαράς δούλευε διαρκώς. Μέχρι το τέλος. Ετοίμαζε μάλιστα μια πλήρη Ιστορία της νεοελληνικής εκπαίδευσης (από το «Μεταίχμιο»). Ο θάνατος όμως τον πρόλαβε το Σάββατο το απόγευμα, ξαφνικά. Οι πολλοί άνθρωποι που συμπορεύτηκαν μαζί του στην εκπαίδευση, οι πολλοί μαθητές του δεν το πίστευαν. Μέχρι πριν από λίγες μέρες άλλωστε, μετείχε σε διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις, και πολλοί τον είχαμε συναντήσει.

Ο Αλέξης Δημαράς σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και συνέχισε με μεταπτυχιακές σπουδές στο Λονδίνο. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας της Σχολής Μωραϊτη και διετέλεσε πρόεδρος του Κέντρου Εκπαιδευτικής Έρευνας Ελλάδας και εργάστηκε για χρόνια στην ιδιωτική εκπαίδευση.

Μεγάλωσε σ' ένα περιβάλλον που αφοσιώθηκε στα γράμματα και τη λογιοσύνη, αφού ήταν γιος του ιστορικού της λογοτεχνίας Κ. Θ. Δημαρά. Για την προσφορά του ανακηρύχθηκε επίτιμος διδάκτωρ των Πανεπιστημίων Αθηνών και Πατρών. Σημαντικότερα έργα του είναι οι τόμοι «Νεοελληνική εκπαίδευση. Η μεταρρύθμιση που δεν έγινε» (Εστία), «Το εθνικό απολυτήριο» (Ερμής), «Σχολή Μωραΐτη 1936-2006: Ξεφυλλίζοντας 70 χρόνια παιδείας». Έγραψε άρθρα σε πολλούς συλλογικούς τόμους και περιοδικά ενώ το 2008 δημοσίευσε, μαζί με την Βάσω Βασιλού-Παπαγεωργίου το ιστορικό βιβλίο – λεύκωμα «Από το κοντύλι στον υπολογιστή» (Μεταίχμιο).

«Οραματιστής και ακούραστος υπηρέτης της εκπαίδευσης, με στόχο μια εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που την επεδίωκε μέχρι το τέλος, πότε από θέσεις ευθύνης και πότε με τον βαθύ στοχασμό του, την μοναδική ερευνητική του αφοσίωση και το συγγραφικό του έργο. Τα δέκα χρόνια στενής συνεργασίας μαζί του για να οπτικοποιήσουμε “Την μεταρρύθμιση που δεν έγινε” -που αποτυπώθηκε στο βιβλίο “Από το κοντύλι στον υπολογιστή”- αλλά και οι ατελείωτες ώρες συζητήσεων φανέρωναν έναν άνθρωπο με βαθιά πολιτική και δημοκρατική σκέψη που πίστευε στην κοινωνική πρόοδο μέσα από την εκπαίδευση, στις δυνατότητες της νέας γενιάς και στη δύναμη της νέας τεχνολογίας που την είχε κάνει πολύτιμο εργαλείο του. Οι εκδόσεις Μεταίχμιο κι εγώ προσωπικά χάσαμε έναν πολύτιμο φίλο και συνεργάτη που είχε πολλά ακόμα να μας διδάξει, έναν αλήθινό δάσκαλο», λέει στην «Κ» η Βάσω Βασιλού-Παπαγεωργίου.

http://portal.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathbreak_1_17/06/2012_447471