Τσάρλι Τσάπλιν : Ο πένης δανδής του περιθωρίου

Τσάρλι Τσάπλιν : Ο πένης δανδής του περιθωρίου

Μονογραφία για τον Τσάρλι Τσάπλιν

JEROME LARCHER
Masters of Cinema - Charlie Chaplin
εκδ. Cahiers du Cinema, 2011

Του Δημητρη Mπαμπα

Στις σκοτεινές εποχές της ανέχειας και της κοινωνικής απορρύθμισης το έργο του ένας φωτεινός φάρος, μια δέσμη ελπίδας. Η πορεία της ζωής του, περιπετειώδης και κινηματογραφική: από το βικτωριανό Λονδίνο των ασύλων στη λάμψη των προβολέων του Χόλιγουντ, και από τον διασυρμό στις σελίδες του κίτρινου Τύπου -θύμα των σκανδαλοθήρων και του Μακαρθισμού- στην αίγλη ενός παγκοσμίου σταρ. Ο Τσάρλι Τσάπλιν, ο Σαρλώ, διασώζεται από τις φθορές του χρόνου. Το έργο του, κλασικό, πολιτικό και βαθύτατα ουμανιστικό, απεικονίζει τον άνθρωπο που παρ’ όλες τις αντιξοότητες και τα εμπόδια αγωνίζεται να επιβιώσει, που αντιστέκεται στις συμπληγάδες της μοντέρνας εποχής.

Η μονογραφία του Jerome Larcher,(Masters of Cinema - Charlie Chaplin) μεταφρασμένη τώρα στην αγγλική γλώσσα, συνιστά μια εισαγωγή στο έργο αυτού του σπουδαίου καλλιτέχνη.

Ο Τσάρλι Τσάπλιν καθ’ όλη τη διάρκεια της καλλιτεχνικής του διαδρομής υπήρξε δέσμιος της επιτυχίας του, της κινηματογραφικής περσόνας που επινόησε -του «Αλήτη» - και της παγκόσμιας απήχησης που αυτός είχε. Ο «Αλήτης» υπήρξε κατ’ αρχάς μια αντανάκλαση της εποχής του - αρχές του 20ού αιώνα, η Ευρώπη και η Αμερική των ακραίων κοινωνικών αντιθέσεων λίγο μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Eχοντας αντλήσει, όπως σημειώνει ο Jerome Larcher, «πολλά από τα στοιχεία του χαρακτήρα από την παιδική ηλικία του και από τις εμπειρίες του στο music hall», ο Τσάπλιν διαμόρφωσε τον χαρακτήρα ενός ενήλικα αλήτη με συμπεριφορά παιδιού.

Αναρχική φιγούρα

Ο «Αλήτης» είναι ένας ρομαντικός ονειροπόλος στη μοντέρνα εποχή, ένας πένης δανδής του περιθωρίου, ένας αποσυνάγωγος, εκτός κοινωνικών τάξεων, αδιάφορος για την υλική πραγματικότητα που τον περιβάλλει. Ανυπότακτος και ανεξέλεγκτος, παιγνιώδης και άτακτος, συναισθηματικός και πάντα αισιόδοξος, ο «Αλήτης» δεν αμφισβητεί μόνο τον καθωσπρεπισμό της κοινωνίας αλλά και την ίδια την εξουσία και τις επιβουλές της. Διαρκώς ανήσυχος και κινητικός, αρνείται να συμμορφωθεί στην καθεστηκυία τάξη: είναι μια αναρχική φιγούρα.

Η παντομίμα, η αστείρευτη παιγνιώδης διάθεση, η σωματική έκφραση, η κίνηση μέσα στον χώρο και η σχέση με τον Aλλο, η χορογραφία των κινήσεων: όλα όσα ορίζουν την υποκριτική του Σαρλώ είναι δάνεια από το μουσικό θέατρο, αλλά και χαρακτηριστικά μιας πλειάδας άλλων αξίων κωμικών της εποχής του βωβού. O, τι όμως ξεχωρίζει τον Τσάπλιν είναι το βλέμμα του. Aλλοτε μελαγχολικό και άλλοτε εύχαρες, το βλέμμα συνιστά ένα σύμπαν επικοινωνίας: είναι ο τόπος της διαρκούς παιδικότητάς του, το εργαλείο της υποκριτικής του.

Αν όμως θέλουμε να σχηματίσουμε την πλήρη εικόνα του έργου του Τσάπλιν θα πρέπει να στραφούμε στις αθέατες και παραμελημένες όψεις του: στις παταγώδεις αποτυχίες του, σ’ αυτές που απαρνιέται τον «Αλήτη», στις ταινίες που σκηνοθέτησε αλλά που δεν έπαιζε ο ίδιος. Οπως στο μελόδραμα A Woman of Paris (1923) -η αποτυχία του οποίου υπήρξε τραυματική για τον Τσάπλιν-, αλλά και στην τελευταία του ταινία, επίσης αποτυχημένη, A Countess From Hong Kong (1967). Και στις δύο θα βρούμε στο κέντρο γυναικεία πρόσωπα, ωστόσο παρ’ όλες τις διαφορές στον τόνο και το είδος -μελόδραμα η πρώτη, κωμωδία η δεύτερη- αναπτύσσονται σ’ έναν κοινό τόπο. Αυτές οι γυναίκες αποκαλύπτουν τον σκοτεινό πυρήνα του τσαπλινικού κωμικού σύμπαντος: εδώ υπάρχει κάτι από το προσωπικό δράμα του δημιουργού. Παρ’ όλους τους χρωματισμούς και τις επικαλύψεις -που οι κινηματογραφικές συμβάσεις επιβάλλουν- είναι γυναίκες αντιμέτωπες με την ανέχεια και την εξαθλίωση, που αγωνίζονται να διασωθούν μέσα σ’ ένα εχθρικό περιβάλλον, απόβλητες της κοινωνίας (στην πρώτη) ή απάτριδες μετανάστριες (στη δεύτερη) που συνθλίβονται από τις κοινωνικές συνθήκες, που αγωνίζονται να επιβιώσουν (όχι μόνο συναισθηματικά), να διασώσουν την αξιοπρέπεια, την ανθρώπινη υπόστασή τους, που διεκδικούν ένα τόπο, μια θέση στον κόσμο.

Αντανάκλαση μιας τραυματικής παιδικής ηλικίας, το κωμικό του Τσάπλιν δεν είναι παρά η άλλη όψη ενός δράματος: κυρίως όμως είναι το σημείο διαφυγής από μια ζοφερή πραγματικότητα.

 http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_2_06/05/2012_480879