Νίκου Καζαντζάκη : «Αλλόκοτοι ναοί» στην Απω Ανατολή

Ο Νίκος Καζαντζάκης και η Ελένη με τους Χρυσό και Νέλλη Ευελπίδη στο Μέγα Σινικό Τείχος, 62 χιλιόμετρα από το Πεκίνο. 25 Ιουνίου 1957. Ηταν η επιστροφή του στην Άπω Ανατολή

Ταξιδεύοντας στην Κίνα και την Ιαπωνία"

«Όταν κλείσω τα μάτια για να ξαναχαρώ μια χώρα, χιμούν και μου τη φέρνουν κι οι πέντε μου αίστησες, οι πέντε γιομάτοι στόματα απλοκαμοί του κορμιού μου. Χρώματα, φρούτα, γυναίκες. Και τώρα που φέρνω στο νου μου την Ιαπωνία, τα χέρια μου μερμηδίζουν σα ν’ αγγίζουν το στήθος αγαπημένης γυναίκας», έγραφε ο Καζαντζάκης για τα ταξίδια του στην Ανατολή

Μυρωδιές από περιβόλια, από βρωμερά στενοσόκακα, από μασκάλες. Χιόνια απέραντα με γαλάζιες αναλαμπές. Καυτές, κυματιστές αμμούδες που κουνιούνται στον ήλιο. Κλάματα, φωνές, τραγούδια και μακρινά κουδούνια μούλας, καμήλας ή τρόικας. Κάποια δριμιά αναγουλιαστική αποφορά μογγολικής πολιτείας δε θα φύγει ποτέ απ' τα ρουθούνια μου. Και θα κρατώ στα χέρια μου -αιώνια, θέλω να πω ωσότου σαπίσουν τα χέρια μου- τα πεπόνια της Μπουχάρας, τα καρπούζια του Βόλγα, ένα χέρι δροσερό, μικροσκοπικό μιας Γιαπωνέζας!».

Κρατώντας δυο λέξεις, «σακτουρά» που θα πει άνθος της κερασιάς και «κοκορό» που θα πει καρδιά, ο Νίκος Καζαντζάκης ταξίδεψε το 1935 για πρώτη φορά στην Ιαπωνία. Για να προσθέσει άλλη μια, «φουντάσιν», δηλαδή, «να κρατάς ασάλευτη την καρδιά». Αλλά όπως όλα του τα ταξίδια ήταν κι αυτό ένα ταξίδι διπλό. Στον χώρο, στον χρόνο, στον εαυτό του και στις καινούργιες πραγματικότητες, σε διαφορετικούς πολιτισμούς: «Όλες οι χώρες που γνώρισα, τις γνώρισα από τότε πια με την αφή. Αλάκερη τη θύμηση τη νιώθω να μερμηγκιάζει όχι μέσα στο κεφάλι, παρά στις ρώγες των δαχτυλιών μου και στην επιδερμίδα μου όλη. Και τώρα που φέρνω στο νου μου την Ιαπωνία, τα χέρια μου μερμηδίζουν σα ν' αγγίζουν το στήθος αγαπημένης γυναίκας».

Ο Νίκος Καζαντζάκης με τον Παναΐτ Ιστράτι στον "Τροπικό Κήπο" του Borjom, ανάμεσα σε δύο αρχαία αιγυπτιακά αγάλματα πιθήκων, τους οποίους μιμούνται (1928). Από το πρώτο του ταξίδι στην Άπω Ανατολή.

 

Δέος

Στην αρχή είναι πάντα το δέος: «... δάση ανθισμένες κερασιές την άνοιξη, χιλιόχρωμα χρυσάνθεμα το χινόπωρο, γλυκές μικρόσωμες γυναίκες, μεταξωτά, βεντάλιες, αλλόκοτοι ναοί, αγάλματα και ζωγραφιές, ένας απροσδόκητος κόσμος όλο χαρά και χάρη». Και μια οξυδερκής αίσθηση που φτάνει ως το κουκούτσι της χώρας, όσο γίνεται πιο βαθιά: «Γλύκα, φινέτσα, σιγή, άντρες που πεθαίνουν χαμογελώντας, γυναίκες όλο υποταγή κι αμίλητο βάθος...».

Στην Ιαπωνία του, Κολόμπο, Σιγκαπούρη, Σαγκάη, Κόμπε, Οζάκ, Κυότο, Κουμακούρα, Μποσιντό, Τόκιο, η Ιαπωνία στον χρόνο και η Ιαπωνία στην Ιστορία, οι γιαπωνέζικοι κήποι, το γιαπωνέζικο θέατρο, η γιαπωνέζικη τέχνη, οι γκέισες, τα μαγαζιά, οι δρόμοι, οι συγγραφείς, οι ποιητές, οι ναοί. Στην Κίνα, ό,τι μπορεί να σηματοδοτεί τη χώρα: Το Πεκίνο και η Απαγορευμένη Πολιτεία, οι προλήψεις, οι Κινέζοι κι ο θάνατος, το κινέζικο θέατρο, οι πόλεις, οι άνθρωποι, κι ένα κινέζικο χωριό.

Το ραντεβού του σε είκοσι χρόνια που έμελλε να μείνει μισό. Βεβαίως, το 1957 επέστρεψε.

Συνοδευόμενος αυτή τη φορά από την Ελένη του. Στους ίδιους τόπους, κρατώντας σημειώσεις, όλο «Γράψτε! Γράψτε! Θα το ξεχάσετε, γράψτε!» ήδη σα να το ήξερε! Θα πεθάνει στο Φράιμπουργκ επιστρέφοντας, στις 26 Οκτωβρίου το 1957. Κι αυτό το δεύτερο ταξίδι, θα το τελειώσει η Ελένη του συγγραφικά.

 Η Ελένη Καζαντζάκη,  με κιμονό 

που της έφερε από την Ιαπωνία ο Ν. Καζαντζάκης

Κρατώντας από εκείνον όλα τα βασικά: τις σημειώσεις του και τον μελλούμενο τίτλο «Μετά είκοσι χρόνια», συμπληρώνοντας «που δεν πρόφτασε να γράψει ο Νίκος Καζαντζάκης». Και θα κρατήσει για επίμετρο, εκείνο το μοναχικό ταξίδι της το 1961 στην Απω Ανατολή. Ένα ταξίδι-μνημόσυνο στον ακριβό της Νίκο και χρέος στους αναγνώστες, με τις ίδιες πόλεις, τις ίδιες εικόνες, περίπου είκοσι χρόνια μετά. Με όλες τις ιστορικές και πολιτισμικές αλλαγές που έχει επιφέρει ο χρόνος, με τον Μάο στην Κίνα και με τους ουρανοξύστες στο Τόκιο, αλλά με τις ίδιες αλλόκοτες, γοητευτικές καθημερινές τελετουργίες και τελετές. Με το θέατρο Νο και το Κουκλοθέατρο που αντέχουν κι ανθίζουν στον χώρο και στον χρόνο, με τις θρησκευτικές γιορτές στο Ιγουασιμιζού και στη Νάρα, με ευαισθησία και ανοιχτή καρδιά για έναν πολύ διαφορετικό πολιτισμό. Στο εξαιρετικό επίμετρο του βιβλίου που πια υπογράφουν κι οι δυο «Ταξιδεύοντας Ιαπωνία Κίνα» του Νίκου και της Ελένης Καζαντζάκη, ο δρ Πάτροκλος Σταύρου μας πληροφορεί για όλο το μοιραίο για τον Καζαντζάκη σκηνικό. Το αποτέλεσμα: ένα καθοριστικό διπλό ταξίδι με διαφορά είκοσι χρόνων που υπογράφουν κι οι δυο. Ταξιδιωτική λογοτεχνία και ταξιδιωτικές ημερολογιακές σημειώσεις, δυο χώρες με ιστορία τεράστια και τόσο διαφορετικό πολιτισμό. Αλλά και η κοινή πορεία τους. Στα ταξίδια, στη ζωή, και όσον αφορά αυτό ειδικά το βιβλίο, και στη γραφή.

Η  αγγλική έκδοση του βιβλίου που περιγράφει το ταξίδι του στην Ιαπωνία και την Κίνα

Μικρό φινάλε για ένα μεγάλο διπλό «μοιραίο» βιβλίο: «Όποιο και να 'ναι το επάγγελμά του ο Γιαπωνέζος ξέρει πως μπορεί κι αυτός με την ενέργειά του να συντελέσει στην ευημερία και στη σωτηρία της ράτσας του. Το ατομικό του και το φυλετικό συμφέρο ταυτίζουνται. Ο μέγας αυτοκράτορας Μειζί, που έφερε, τώρα και δυο γενεές, την αναγέννηση στην Ιαπωνία, συνήθιζε, στις ώρες της ανάπαψής του, να γράφει στίχους. Τούτους τους τρεις στίχους ο κάθε Γιαπωνέζος τους απαγγέλει σαν προσευχή: -Όπου και να σε έταξε η Μοίρα -βασιλιάς ή χαμάλης- ξόδεψε τον εαυτό σου έως το τέλος!-».

ΕΛΕΝΗ ΓΚΙΚΑ

http://www.ethnos.gr/