Δημήτρης Μυταράς: Η ζωή είναι ένα ταξίδι, τραβάς κουπί και πας...

Η τελευταία συνέντευξη του μεγάλου ζωγράφου Δημήτρη Μυταρά

Η ζωή είναι ένα ταξίδι, τραβάς κουπί και πας...

Θαυμάζω τον Χριστό για όσα είπε και αγαπώ την Παναγία για την αντοχή της - Εδώ είναι η κόλαση, εδώ και ο παράδεισος

Το 2011, ο Δημήτρης Μυταράς είχε παραχωρήσει στο «ΠΑΡΟΝ», στη Μαρία Ανδρέου, την τελευταία του συνέντευξη στον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο. Η απώλεια όρασης του ζωγράφου δεν είχε σταθεί δυνατή να αποτρέψει τη συνάντησή μας στο σπίτι του. Στο τέλος της συνέντευξης μου είχε χαρίσει ένα βιβλίο του με ιδιόχειρη αφιέρωση. Μετά τη δημοσίευση της συνέντευξης ο σπουδαίος αυτός δημιουργός με είχε πάρει τηλέφωνο για να με ευχαριστήσει, λέγοντας: «Εγώ είπα τόσα ωραία πράγματα ή εσείς μου τα εκμαιεύσατε;». Του είχα πει απλά: «Εσείς μιλούσατε...».

Καλό παράδεισο, κύριε Μυταρά, γιατί πάνω από όλα ήσασταν ένας καλός άνθρωπος που λάτρεψε την Ελλάδα και τη δύναμη της γνώσης. Κρατάω από αυτόν ως θησαυρό τις σκέψεις του: «Η ζωή είναι ένα ταξίδι! Τραβάς κουπί και πας. Και αυτά που έγιναν και αυτά που δεν έγιναν και αυτά που ξεκίνησαν και αυτά που τελείωσαν, όλα είναι ένας δρόμος. Ο βασικός νόμος του σύμπαντος είναι ο χώρος και ο χρόνος. Ο άνθρωπος μεγαλώνει και αλλάζει συνέχεια. Η βασική αρχή της ζωής είναι η αλλαγή. Όλα αλλάζουν, επαναλαμβάνονται μ' άλλη μορφή, αναδιαπραγματεύονται, όπως η αναδιαπραγμάτευση του χρέους... (γέλια)». Αν ήταν ευχαριστημένος από αυτό το ταξίδι; Ο ίδιος μου είχε πει κρατώντας μου το χέρι: «Ναι. Κάποτε ένας ζωγράφος μού τόνισε: ‘‘Όταν κατάλαβα ότι ήμουν ένα τίποτα, ότι δεν έγινα ποτέ καλός ζωγράφος, ήταν αργά. Είχα γίνει πλούσιος και διάσημος’’! Δεν ζωγράφισα ποτέ από φιλοδοξία, γι' αυτό είμαι και ευτυχής!». Είμαι σίγουρη ότι πλέον ζωγραφίζει τους τεράστιους αγγέλους του δίπλα στους αγγέλους...

***

> Ποιο είναι το πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε κατά βάση οι Έλληνες;

Επειδή λόγω της τέχνης ήμουν πάντα μέσα στα σχολεία, το πρόβλημα της χώρας μας είναι η παιδεία! Πολιτισμός χωρίς παιδεία δεν υπάρχει. Οι αρχαίοι Έλληνες το είχαν διαπιστώσει αυτό. Γι' αυτό και είχαν από τη νηπιακή ηλικία αυστηρούς παιδαγωγούς. Δεν άφηναν τα παιδιά τους να μεγαλώνουν στους δρόμους. Μόνο μέσω της παιδείας διαμορφώνεις ηθική υπόσταση. Η παιδεία σήμερα στα πανεπιστήμια βρίσκεται σε αισχρό χάλι.

> Γιατί το λέτε αυτό;

Γιατί οι καθηγητές δεν μπορούν να διδάξουν. Τα πανεπιστήμια βρίσκονται κάτω από κομματικό έλεγχο. Για μένα είναι φριχτός ο νόμος που δίνει όλα τα προνόμια στους φοιτητές. Δεν μπορεί ο φοιτητής να κάνει ό,τι θέλει. Τέλος, για μένα δεν υπάρχει παιδεία στην Ελλάδα όταν οι φοιτητές μπαίνουν και βγαίνουν από το μάθημα ό,τι ώρα θελήσουν και ασκούν λεκτική και σωματική βία στους καθηγητές τους. Τι να διδάξει ο καθηγητής με το φόβο της σωματικής βίας ή του κομματικού ελέγχου; Πείτε μου, παγκοσμίως πού συμβαίνει αυτό; Μπορεί να έχει ελεύθερη γνώμη ο καθηγητής; Οι καθηγητές στο εξωτερικό είναι πρότυπα.

> Άρα σήμερα οι νέοι μας έχουν έλλειψη προτύπων;

Σωστά το πιάσατε! Σήμερα οι δάσκαλοι και οι καθηγητές δεν αποτελούν παραδείγματα, υποδείγματα ακέραια.

> Μήπως φταίνε και αυτοί;

Μπορεί. Όταν η αγωνία του Έλληνα εδώ και τριάντα χρόνια σταματά στο πώς θα γίνει γρήγορα πλούσιος, για ποια παιδεία μιλάμε; Το γρήγορο όμως πάντα κρύβει προστυχιά. Δυστυχώς, η οικογένεια και το σχολείο δεν κατάφεραν να δώσουν αγωγή. Ο Έλληνας έγινε αγενής. Του λείπει ο σεβασμός.

> Διαπιστώνετε γενικότερα αυτήν την έλλειψη;

Γιατί εσείς δεν τη διαπιστώνετε; Είναι πολιτικός λόγος αυτός που αρθρώνεται στη Βουλή; Είναι σωστός τρόπος συμπεριφοράς μεταξύ των πολιτικών στην τηλεόραση; Μέτρησα σε μια συζήτηση μεταξύ δυο πολιτικών πάνω από δέκα φορές τη φράση «ψεύδεστε, κύριε»… Για μένα οι πολιτικοί μας είναι υπεύθυνοι για την έλλειψη πολιτισμού. Πολιτισμός για μένα δεν είναι να πηγαίνεις σε εκθέσεις ζωγραφικής, σε θεατρικές παραστάσεις, σε συναυλίες, αυτά είναι τα παράπλευρα του πολιτισμού. Πολιτισμός είναι να βλέπεις πως περνά πεζός και να σταματάς με το αυτοκίνητο για να περάσει και να πετάς στο σωστό κάδο τα σκουπίδια για ανακύκλωση. Πολιτισμός υπάρχει όταν οι άνθρωποι με αναπηρίες μπορούν να βγουν από το σπίτι τους, γιατί η πόλη αυτή τους παρέχει τις δυνατότητες για να περπατήσουν με το καροτσάκι τους.

> Η τηλεόραση παράγει πολιτισμό;

Την τηλεόραση δεν την ενδιαφέρει ο πολιτισμός, αλλά η θεαματικότητα. Μα, δεν έχετε προσέξει ότι τα πιο ποιοτικά και καλά πράγματα στην τηλεόραση δεν έχουν τηλεθέαση; Η τηλεθέαση για μένα έχει πάντα πολλή πατσαβούρα και φασαρία! Για να έχεις τηλεθέαση πρέπει να διεγείρεις τα βασικά ένστικτα του ανθρώπου. Έβλεπα τις προάλλες την ταινία με τον «Ζήκο», με τον Κώστα Χατζηχρήστο. Για μένα αυτή η ταινία, «Ο μπακαλόγατος ή Της κακομοίρας», είναι η ωραιότερη του ελληνικού κινηματογράφου. Αγγίζει τα επίπεδα της κομέντια ντελ άρτε. Γελάς με την καρδιά σου και δεν ακούς μια βρισιά. Μόνο αστεία. Σήμερα βαπτίζουν κωμωδία το χυδαίο, τη χοντράδα. Μεγάλη εξυπνάδα… Τα παιδιά, δυστυχώς, ανατρέφονται μέσα από την τηλεόραση γιατί εκεί τα παρκάρουν οι γονείς τους. Για μένα μια ώρα κακής τηλεόρασης δεν την επανορθώνει ούτε ένας χρόνος στο σχολείο. Η ελληνική τηλεόραση είναι κιτς! Δυστυχώς, ό,τι πιο εμπορικό διαμορφώνει την αισθητική του ελληνικού λαού.

> Και στη ζωγραφική τα πράγματα πώς πάνε; Βλέπουμε δεκάδες εκθέσεις κάθε χρόνο στην Αθήνα, αλλά λείπει η ελληνικότητα μέσα από αυτές... Το να έχει βάλει το μόριό του ένας γυμνός άνδρας μέσα σ' ένα καρπούζι είναι τέχνη; Γιατί αυτό είδαμε στην Outlook…

Κοιτάξτε, υπάρχει η πρωτογενής τέχνη και η δευτερογενής. Η δευτερογενής είναι αυτή που μας έρχεται απ' έξω, που δεν έχει ρίζες, που υιοθετείται. Είναι μια μεταποιητική τέχνη. Περιφρονεί το χώρο στον οποίο γεννήθηκε, δεν βλέπει σε βάθος τα πράγματα, αλλά μόνο εκκεντρικά. Τέτοια έργα βλέπουμε χιλιάδες στην Μπιενάλε Βενετίας. Η τέχνη πρέπει όμως να ξεκινάει από μέσα μας, από βαθιά προσωπική μας ανάγκη για έκφραση. Η τέχνη που ξεκινά από τη φιλοδοξία μας ή την πρωτοπορία δεν ακουμπάει πουθενά. Εγώ εύχομαι στους μαθητές μου στη Σχολή Καλών Τεχνών αλλά και ως ακαδημαϊκός ένα πράγμα στη ζωή τους: Το ταλέντο τους να είναι μεγαλύτερο από τη φιλοδοξία τους. Αν σε κινεί η φιλοδοξία στην τέχνη δεν αφήνεις γνήσια πράγματα πίσω σου. Γνήσια πράγματα αφήνεις όταν έχεις κάτι να πεις.

> Από πού έρχεται η έμπνευση; Από πού πηγάζουν οι άγγελοι που φτιάχνετε;

Η μητέρα μου ήταν ζωγράφος, αλλά δεν τη γνώρισα παρά μέσα από τα έργα ζωγραφικής που μας άφησε. Εγώ ζωγράφιζα από μικρή ηλικία και τα εξέθετα στο κουρείο του πατέρα μου. Στη Σχολή Καλών Τεχνών μπήκα έβδομος. Δάσκαλός μου ήταν ο Γιάννης Μόραλης. Το 1975 εξελέγην καθηγητής στη Σχολή Καλών Τεχνών, το 1982 διαδέχτηκα τον Γιάννη Μόραλη στην έδρα του και τον επόμενο χρόνο εξελέγην πρύτανης. Η έμπνευση δεν ξέρω από πού έρχεται. Αυτό δεν το ελέγχω, έρχεται από μέσα μου. Δεν δουλεύω εγκεφαλικά, δεν το σκέπτομαι. Αλλά αυτός ο λυρισμός της Ελλάδας βγαίνει στα έργα μου. Η ίδια η Ελλάδα… Όποιος ζει στην Ελλάδα γίνεται Έλληνας. Η Ελλάδα έχει μεγέθη. Η Ελλάδα, ως φως, ως τόπος, ως θάλασσα είναι το μέτρο. Τίποτα παραπάνω. Δεν είναι μπαρόκ η Ελλάδα. Δεν έχει υπερβολή!

> Πρωταγωνιστές στα έργα σας και τα σκυλιά…

Έχω πολύ μεγάλη αγάπη στα ζώα! Στη Χαλκίδα όπου γεννήθηκα και μεγάλωσα είχα στην αυλή του σπιτιού μου σκυλάκια. Τα σέβομαι τα ζώα. Είναι ψυχές που πρέπει να σέβεσαι. Μαζί με την κυρία Ναυσικά -δεν θέλει να λέω πολλά για αυτήν- έχουμε φτιάξει ένα χώρο για εκατό αδέσποτα σκυλιά και έχουμε μοιραστεί την ανατροφή τους… Συνεχίζω να μαζεύω αδέσποτα και έχω αφιερώσει και μια έκθεση για αυτά, την «Περιπλάνηση»…

> Το ταλέντο τι είναι;

Επιλογή από τη φύση. Η φύση επιλέγει τα ταλέντα. Είναι στο DNA του κάθε ανθρώπου. Για να βγει ένας φοβερός φιλόσοφος μπορεί να περάσουν και εκατό χρόνια. Τα ταλέντα δεν κατασκευάζονται. Αλλιώς θα είχαμε πολλά. Στη ζωή μπορεί να έχουμε όλοι ίσα δικαιώματα, αλλά κάποιοι λίγοι, μετρημένοι, έχουν τις ικανότητες για να γίνουν αστροφυσικοί, εφευρέτες, αθλητές επιδόσεων και πολιτικοί με όραμα. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ήταν ένας πολιτικός με όραμα. Πείτε μου κάποιον άλλο... Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια η εξουσία είναι κληρονομική σαν χρησικτησία... Χειρότερο και από βασιλεία!

> Γιατί την τέχνη δεν μπορούμε να την καταλάβουμε όλοι και ενώ ένας πίνακας για μένα είναι αφηρημένος και βλέπω μόνο χρώματα, ο άλλος βγάζει μια ολόκληρη ιστορία;

Γιατί ξέρει να τον διαβάσει. Δεν μπορείς για έναν πίνακα να πεις ένα ξερό μου αρέσει ή δεν μου αρέσει. Πρέπει να έχεις κουλτούρα για να τον διαβάσεις. Άλλο ο κυβισμός, άλλο ο ιμπρεσιονισμός, άλλο ο ρεαλισμός. Υπάρχουν κινήματα στην τέχνη. Κάποιοι ακούνε ένα κουαρτέτο του Μπετόβεν και δεν καταλαβαίνουν τη δυσκολία του ή το μεγαλείο του… Αφού δεν ξέρουν από κλασική μουσική, τι να τους πει η συμφωνία; Ωραίο το συναίσθημα που σου προκαλεί η τέχνη, αλλά χρειάζεται και γνώσεις, κακά τα ψέματα. Δεν είχε άδικο ο Σωκράτης που τον ενδιέφερε πολύ η γνώμη που θα είχαν οι επαΐοντες… Αυτοί που γνώριζαν το αντικείμενο. Εσένα δεν σε νοιάζει να σ' έχουν σε υπόληψη οι δημοσιογράφοι; Γιατί; Γιατί είναι καλύτεροι κριτές.

> Πόσους πίνακες έχετε ζωγραφίσει;

Έχω κάνει 4.000 έργα! Έχω κρατήσει και κάποια για τη συλλογή μου. Στενοχωριέμαι που δεν έχω κάποια έργα που έκανα στον καιρό της χούντας…

> Το υπουργείο Πολιτισμού θα φτιάξει ένα Μουσείο για τον Δημήτρη Μυταρά;

Βρίσκεται ένα Μουσείο υπό ανέγερση στη Χαλκίδα, αλλά εγώ δεν περιμένω τίποτα. Όταν δεν περιμένεις και πολλά πράγματα, είσαι πιο ήσυχος.

> Η Ακαδημία για τα όσα συμβαίνουν σήμερα γιατί δεν παίρνει θέση;

Δεν μπορώ να κρίνω την Ακαδημία, η οποία με ψήφισε. Ο καθένας αξιολογείται μ' αυτά που κάνει. Εγώ -και ας είμαι ακαδημαϊκός- αυτά που έχω να πω θα τα πω. Κανένας δεν θα μου απαγορεύσει να μιλάω ελεύθερα. Άλλωστε, ανέκαθεν μιλούσα. Έχω εκδώσει πάνω από 15 βιβλία. Το αγαπημένο μου βιβλίο είναι το «Σκοτεινό χρονικό».

> Η γνώση είναι δύναμη;

Ο Χίτλερ όταν αποφάσισε να στέλνει τους Πολωνούς στα σχολεία μέχρι την τρίτη δημοτικού, ώστε να μαθαίνουν μόνο γραφή και ανάγνωση, δεν το έκανε τυχαία. Δημιουργούσε νέους σκλάβους για χειρωνακτικές εργασίες, οι οποίοι δεν θα έχουν άποψη για τίποτα. Αλλά και η Μέρκελ εργάτες ψάχνει στις δικές της βιομηχανίες, γιατί τις δικές μας μας τις έκλεισαν…

> Και τώρα;

Μας έμεινε ο τουρισμός, αλλά ούτε και αυτόν τον πουλάμε σωστά. Για μένα οι πολιτικοί στην Ελλάδα φταίνε παρά πολύ για την πορεία του Έλληνα. Τον γέμισαν με κολακείες, ρουσφέτια, για να τους ψηφίσει. Θα ήθελα όλοι οι πολιτικοί να φύγουν από τη Βουλή και να έρθουν νέοι. Αυτοί δεν έχουν πια τσίπα.

Τους φτύνουν στο δρόμο και αυτοί λένε ψιλή βροχούλα έπιασε… Αλλά δεν θέλουν να πάνε σε εκλογές, γιατί ξέρουν ότι ο κόσμος δεν θα τους βγάλει. Εδώ τους γιαουρτώνει. Θα μείνουν πολλοί απ' έξω.

> Ποιο είναι το ελάττωμα του Έλληνα;

Η διχόνοια. Ο Κάλβος έλεγε ότι ένα μεγάλο μαύρο πουλί πετάει πάνω από την Ελλάδα… Η διχόνοια... Ωστόσο, έχει και ένα ελαφρυντικό ο Έλληνας… Έχασε την αναγέννηση, τον διαφωτισμό, 400 χρόνια τουρκική σκλαβιά είναι πολλά.

> Θα τα καταφέρουμε να βγούμε από την κρίση;

Εδώ βγήκαμε από έξι χρόνια γερμανική κατοχή! Είναι θέμα επιβίωσης. Ο άνθρωπος αν δεν τα καταφέρει γίνεται άγριο θηρίο. Ο κομμουνισμός απέτυχε γιατί στην οικονομία δεν άφηνε διέξοδο στους ανθρώπους. Γιατί δεν επικοινώνησε με την ελεύθερη οικονομία, με την αγορά. Αυτή τη στιγμή ο καπιταλισμός, οι αγορές, οι πολυεθνικές χτυπάνε τα κράτη, το σύστημα. Ζούμε έναν τρίτο οικονομικό παγκόσμιο πόλεμο… Αλλά οι Ευρωπαίοι δεν μπορούν να απαλλαγούν τόσο εύκολα από την Ελλάδα, γιατί δεν μπορούν να προβλέψουν αν θα ξηλωθούν και αυτοί μαζί με τη χρεοκοπία μας. Αφήστε που η γεωστρατηγική μας θέση είναι για αυτούς πάντα ένα ζητούμενο.

> Και πώς θα σωθούμε;

Από το μίξερ; Δυστυχώς αφομοιωθήκαμε όλοι μαζί στον αμερικανικό τρόπο ζωής και σκέψης. Η παγκοσμιοποίηση τώρα χτυπιέται από τις αγορές…

> Με τον Θεό τι σχέση έχετε;

Θαυμάζω τον Χριστό για όσα είπε και αγαπώ την Παναγία για την αντοχή της. Ζωγράφισα το εσωτερικό σε ένα εκκλησάκι στην Ανάβυσσο, στην Παλιά Φωκαία, την Παναγία την Καταφυγιότισσα. Αγιογράφος δεν είμαι.

Το έφτιαξα όπως το ένιωσα εκείνη τη στιγμή. Έβαλα ένα μάτι που βλέπει ο Θεός, και ζωγράφισα τον Χριστό και την Παναγία. Και τεράστιους αγγέλους. Μπήκε ένας δεσπότης στο εκκλησάκι και μου είπε «κ. Μυταρά, είστε καλά; Τι κάνετε; Πού είναι το τέμπλο; Οι άγιοί μας;». Ήταν τόσο φοβισμένος, σαν να είχε δει τον διάβολο! Εγώ έτσι είδα τον Θεό. Τον Θεό τον βλέπω γύρω μου στη φύση! Ο Θεός καταγράφεται στον χώρο!

> Πιστεύετε στη μετά θάνατον ζωή;

Όχι. Και ο Λάζαρος δεν μας έδωσε και απαντήσεις… (γέλια). Πιστεύω εδώ ότι είναι η κόλαση εδώ και ο παράδεισος. Η εκκλησία μάς λέει ζήστε μια ενάρετη ζωή και θα ανταμειφθείτε, θα απολαύσετε, θα δικαιωθείτε στους ουρανούς. Σκεφτείτε τον Άγιο Πέτρο τι δουλειά θα έχει να κάνει… Δεν θα ήθελα να είμαι στη θέση του. Για μένα η κόλαση δημιουργείται όταν λείπει ο παράδεισος. Ο παράδεισος για μένα είναι η συμφιλίωση με τον εαυτό μας, η αγάπη για τους άλλους, η επικοινωνία με τη φύση και το περιβάλλον και το μέτρο.

> Ποιο είναι το νόημα της ζωής;

Η ζωή είναι ένα ταξίδι! Τραβάς κουπί και πας. Και αυτά που έγιναν και αυτά που δεν έγιναν και αυτά που ξεκίνησαν και αυτά που τελείωσαν, όλα είναι ένας δρόμος. Ο βασικός νόμος του σύμπαντος είναι ο χώρος και ο χρόνος.

Ο άνθρωπος μεγαλώνει και αλλάζει συνέχεια. Η βασική αρχή της ζωής είναι η αλλαγή. Όλα αλλάζουν, επαναλαμβάνονται μ' άλλη μορφή, αναδιαπραγματεύονται, όπως η αναδιαπραγμάτευση του χρέους... (γέλια).

> Εσείς είστε ευτυχισμένος από το ταξίδι;

Ναι. Κάποτε ένας ζωγράφος μού είπε: «Όταν κατάλαβα ότι ήμουν ένα τίποτα, ότι δεν έγινα ποτέ καλός ζωγράφος, ήταν αργά. Είχα γίνει πλούσιος και διάσημος»! Δεν ζωγράφισα ποτέ από φιλοδοξία, γι' αυτό είμαι και ευτυχής!

Μαρία Ανδρέου, «ΠΑΡΟΝ», 31 Ιουλίου 2011