ΜΕΝΕΛΑΟΥ ΓΚΙΒΑΛΟΥ : Απλή και αναλογική για την αυτονόμηση της πολιτικής ή για την επάνοδο της διαπλοκής;

Απλή και αναλογική: Για την αυτονόμηση της πολιτικής ή για την επάνοδο της διαπλοκής;

Του ΜΕΝΕΛΑΟΥ ΓΚΙΒΑΛΟΥ Αναπληρωτή καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών

Ποιο είναι, ή θα πρέπει να είναι, το ουσιαστικό περιεχόμενο, ο βασικός σκοπός, των θεσμικών τομών και μεταρρυθμίσεων που αφορούν τόσο τις συνταγματικές αλλαγές όσο και έναν νέο εκλογικό νόμο;

Μήπως πρόκειται, άραγε, για μια προσπάθεια αλλαγής της πολιτικής ατζέντας από την εφιαλτική και πολύμηνη διαπραγμάτευση και την, κατ’ ακολουθίαν, αξιολόγηση, αλλά και από τα σκληρά μνημονιακά μέτρα που επελαύνουν; Ή μήπως επιδιώκεται το άνοιγμα μιας ατέρμονος διαδικασίας που έχει ως κρυφό στόχο τη διεύρυνση των συμμαχιών της κυβέρνησης;

Εάν πράγματι η πολιτική εμβέλεια του κυβερνητικού εγχειρήματος εξαντλείται σ’ αυτά τα ευτελή και πεπερασμένα όρια, τότε η συζήτηση μετατίθεται από το πεδίο της πολιτικής σε εκείνο της παραπολιτικής.

Όμως πιστεύουμε ότι παρόμοιες, μείζονος ιστορικού, πολιτικού και κοινωνικού χαρακτήρα, τομές θα πρέπει να αντιμετωπίζουν τα στρατηγικά προβλήματα, τα αδιέξοδα που μας εγκλωβίζουν ως χώρα και ως κοινωνία και να προσπαθούν ταυτόχρονα να δώσουν λύσεις και διεξόδους μέσα από σημαντικές θεσμικές τομές και ρήξεις με τα συστήματα συμφερόντων που δημιουργούν αυτά τα αδιέξοδα.

Πολιτική πατρωνία από δανειστές και διαπλοκή

Ποιο είναι το διπολικό σχήμα του σημερινού αδιεξόδου: Από τη μια πλευρά το πρόγραμμα του οικονομικού στραγγαλισμού της χώρας μέσω της υπερχρέωσης της χώρας, της αφαίρεσης του 40% του εισοδήματος των πολιτών, της διάλυσης των κοινωνικών θεσμών και της παραγωγικής δομής της οικονομίας.

Ταυτόχρονα αναδύεται το μείζον πρόβλημα της διακυβέρνησης: Γιατί η χώρα από το 2010 τελεί υπό καθεστώς πλήρους πολιτικής πατρωνίας, όπου επιβάλλονται, κυριολεκτικώς, τόσο στην εκτελεστική όσο και στη νομοθετική εξουσία οι αποφάσεις της νεοφιλελεύθερης οικονομικοπολιτικής δομής που εξουσιάζει την Ευρώπη. Ο μηχανισμός αυτός εποπτείας και πατρωνίας έχει διεισδύσει σε βασικούς θύλακες του κρατικού μηχανισμού και τους ελέγχει πλήρως με δικούς του ανθρώπους…

Εάν σ’ αυτό το κρίσιμο ζήτημα προσθέσουμε το γεγονός ότι το σύστημα της διαπλοκής ελέγχει ένα σημαντικό τμήμα του πολιτικού συστήματος και των φορέων του, τότε το συνολικό, το καθολικό πρόβλημα αφορά την ίδια τη Δημοκρατία και την (απωλεσθείσα) αυτονομία της πολιτικής.

Μπορεί, άραγε, να συμβάλλει, καίρια και αποφασιστικά, ένας νέος εκλογικός νόμος προς την κατεύθυνση αυτή;

Από αυτό το θεμελιώδες ερώτημα θα έπρεπε και θα πρέπει να ξεκινήσουν οι συζητήσεις για τις όποιες σημαντικές μεταρρυθμίσεις και να μην οριοθετούνται στα ποσοστά, στις έδρες, στο μπόνους, δηλαδή στη στενότερη ή ευρύτερη ανακατανομή των κομματικών συσχετισμών ή στην προώθηση προσωπικών φιλοδοξιών.

Ανεπαρκείς οι αλλαγές εκ των άνω

Δεν χρειαζόμαστε ανακατανομή της μιζέριας και της εξάρτησης ενός τελούντος υπό πατρωνία πολιτικού συστήματος. Απαιτούμε τομές που διευρύνουν την πολιτική αυτονομία των κομμάτων και αντιμετωπίζουν αποφασιστικά τη «Λερναία Ύδρα» της διαπλοκής.

Είναι φανερό ότι ένας νέος εκλογικός νόμος που υιοθετεί αυτή τη στρατηγική στόχευση δεν μπορεί από μόνος του να οδηγήσει στην πολιτική αυτονόμηση και στην αναβάθμιση των φορέων του πολιτικού συστήματος, όταν υπάρχουν κόμματα και πρόσωπα που συμφύονται με τα διαπλεκόμενα συμφέροντα και λειτουργούν ως απευθείας εντολοδόχοι και αναπαραγωγείς των θέσεων των δανειστών.

Κανένας δεν μπορεί να πιστέψει ότι τέτοιου είδους κόμματα και πρόσωπα θα αυτονομηθούν πολιτικά από τα συμφέροντα αυτά και θα εκφράσουν τις ανάγκες της κοινωνίας, εάν καθιερωθεί το σύστημα της αποκαλούμενης απλής και άδολης αναλογικής… Ίσως, μάλιστα, μια τέτοια επιλογή, αντί να άρει, θα επέτεινε τα προβλήματα που θέλει να αντιμετωπίσει.

Κυβερνητικά προγράμματα ή συναλλαγές και εκβιασμοί;

Ασφαλώς, κανένας δεν μπορεί να αμφισβητήσει το δικαίωμα της ισότιμης έκφρασης της ψήφου των πολιτών προς τα κόμματα της προτίμησής τους. Η τυπική ισότητα της ψήφου αποτελεί ασφαλώς ένα απαράγραπτο δημοκρατικό αίτημα και δικαίωμα.

Όμως τα κόμματα δεν είναι απλώς θεσμοί συγκέντρωσης και συνάθροισης ψήφων και ποσοστών. Ο ύπατος ρόλος τους είναι να εκφράζουν γνήσια τα κοινωνικά συμφέροντα που συνάδουν με την πολιτικοϊδεολογική τους ταυτότητα και τον σαφή και δεσμευτικό προγραμματικό τους λόγο.

Ένα κόμμα που λαμβάνει ένα ποσοστό της τάξης του 30% και μέσω των προγραμματικών του δεσμεύσεων εκφράζει σαφώς μια ευρύτερη κοινωνικοταξική σύγκλιση ή συμμαχία αποκτά ένα ιδιαίτερο πολιτικό βάρος απέναντι σε ευκαιριακούς κομματικούς σχηματισμούς που δεν έχουν σαφή κοινωνική αντιπροσώπευση και αρκούνται σε ad hoc ή a la carte ευκαιριακές υποσχέσεις.

Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι εάν, π.χ., ένα κόμμα του 33% αναγκασθεί να συνεργασθεί με δύο κόμματα της τάξης του 4% ή του 5%, προκειμένου να σχηματίσει κυβέρνηση, τότε οι αναγκαίοι συμβιβασμοί και οι (αναπόφευκτες) συναλλαγές θα ακυρώσουν ή θα αποδυναμώσουν καίρια το πρόγραμμα του μεγαλύτερου κόμματος και κατ’ επέκτασιν την κοινωνική βούληση που το στήριξε και το ανέδειξε.

Πολλές φορές η τυπική - αριθμητική ισότητα, η λογιστική δημοκρατία, μπορεί να ακυρώσει ευθέως τα ίδια τα κοινωνικά, αξιακά και κανονιστικά περιεχόμενα ενός δημοκρατικού θεσμού.

Για να συζητήσουμε επί των πραγματικών, ιστορικών δεδομένων: Εάν τον Σεπτέμβριο του 2015 υπήρχε το σύστημα της απλής και άδολης αναλογικής, τότε η σημερινή κυβερνητική συμμαχία θα ήταν αναγκασμένη να προσφύγει στο Ποτάμι, στο ΠΑΣΟΚ, στην Ένωση Κεντρώων… Στην περίπτωση αυτή (αν παραβλέψουμε το σοβαρό ενδεχόμενο της αυτοδιάλυσης του ΣΥΡΙΖΑ), κανένας νόμος που να πλήττει τη φοροδιαφυγή, τους βαρόνους των ΜΜΕ, το σύστημα της διαπλοκής και των εργολάβων δεν θα είχε ψηφισθεί… Όσο για το Ασφαλιστικό, τα «κόκκινα» δάνεια, την κατανομή των φόρων, αυτά θα είχαν νομοθετηθεί απευθείας από το «σύστημα» Σόιμπλε και την εγχώρια διαπλοκή…

Από την τυραννία της πλειοψηφίας, στην τυραννία των μειοψηφιών

Παρόμοιου είδους εξελίξεις θα επισυμβούν και στο άμεσο ή προσεχές μέλλον, εάν τυχόν καθιερωθεί μια εκδοχή απλής και άδολης αναλογικής. Ασφαλώς, μπορούν να υπάρξουν σημαντικές τομές που θα δημοκρατικοποιήσουν το σημερινό εκλογικό σύστημα: Μείωση του θηριώδους μπόνους στο πρώτο κόμμα, τεμαχισμός των μεγάλων περιφερειών, αναλογική κατανομή των υπολοίπων σε νομούς και περιφέρειες. Αντίθετα, η αγνόηση ή και περιφρόνηση της πραγματικότητας μόνο σε οπισθοδρόμηση μπορεί να οδηγήσει.

Όπως ακριβώς τα άδικα, πλειοψηφικά συστήματα μπορούν να οδηγήσουν στην τυραννία μιας κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας, το ίδιο και ένα πλήρως αναλογικό σύστημα μπορεί να οδηγήσει στην τυραννία, στους εκβιασμούς κάποιων μειοψηφιών. Σε κάθε περίπτωση, απαιτούνται μηχανισμοί εξισορρόπησης, μια χρυσή τομή, την οποία το ίδιο το περιεχόμενο της Δημοκρατίας απαιτεί και επιβάλλει.

Μια παρόμοια σχηματικού - αριθμητικού χαρακτήρα αντίληψη χαρακτηρίζει και την πρόταση για τη μείωση του αριθμού των βουλευτών στους διακόσιους… Λες και πρόκειται για μνημονιακή επιταγή μείωσης υπαλλήλων του Δημοσίου…

Πέραν του βασικού ερωτήματος για τη δυνατότητα ανταπόκρισης των βουλευτών στο βαρύ και υπεύθυνο κοινοβουλευτικό τους έργο, μια πρώτη επίπτωση θα ήταν η αύξηση των μονοεδρικών και η μετατροπή πολλών τριεδρικών σε διεδρικές… Με λίγα λόγια, επάνοδος, από το παράθυρο, πλειοψηφικών συσχετισμών των δύο ισχυρότερων κομμάτων, προνομία την οποία επιδιώκει να άρει κατά τα άλλα η απλή αναλογική.

ΤΟ ΠΑΡΟΝ