Αρχαία Τεγέα : Η σημαντικότερη πόλη της Αρκαδίας στην αρχαιότητα

 

 

Αρχαία Τεγέα

 Η σημαντικότερη πόλη της Αρκαδίας στην αρχαιότητα

 

 

 

Η σημερινή Τεγέα βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του εύφορου οροπεδίου της Μαντινείας, στην περιοχή της αρχαίας Τεγέας, της σημαντικότερης πόλης της Αρκαδίας στην αρχαιότητα. Απέχει από την Τρίπολη 10 χλμ. Η Τεγέα περιλαμβάνει 16 χωριά που απλώνονται στον ομώνυμο εύφορο κάμπο και συνιστούν το Δήμο Τεγέας με έδρα το χωριό Στάδιο.

Η Τεγέα ήταν μαζί με τη Μαντινεία η σπουδαιότερη πόλη της Αρκαδίας κατά την αρχαιότητα. Η παρουσία της στη μυθολογία και την αρχαία ιστορία είναι σημαντική. Η ακρόπολη της αρχαίας πόλης τοποθετείται από πολλούς στο χωριό Άγιος Σώστης, ενώ σύμφωνα με άλλους στον οικισμό Άκρα. Η αρχαία Τεγέα είχε σημαντική αγορά, μαρμάρινο θέατρο (175 π.Χ.) και στάδιο, όπου γίνονταν οι τοπικοί αγώνες Αλέαια. Καταστράφηκε τον 4ο αι. μ.Χ. από τους Γότθους και στα ερείπιά της κτίστηκε η Βυζαντινή πόλη Νίκλι.

Τα σημαντικότερα αξιοθέατα της περιοχής είναι ο βυζαντινός ναός της Επισκοπής, το ομώνυμο όμορφο πάρκο με το Λαογραφικό Μουσείο, οι αρχαιολογικοί χώροι της Αλέας Αθηνάς και της Επισκοπής και η λίμνη Τάκα. Oι σημαντικότεροι αρχαιολογικοί χώροι της Αρκαδίας βρίσκονται στην Τεγέα: ο αρχαιολογικός χώρος του Ιερού της Αλέας Αθηνάς στο χωριό Αλέα και αυτός της Παλαιάς Επισκοπής κοντά στο χωριό Επισκοπή, μέσα σε ένα όμορφο πάρκο που ανήκει στον Τεγεατικό Σύνδεσμο. Σημαντικά ευρήματα από την περιοχή εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Τεγέας στο χωριό Αλέα. Στο κοίλο του θεάτρου βρίσκεται σήμερα ο ωραίος βυζαντινός ναός της Επισκοπής (1888). Επίσης, μεταξύ των χωριών Μαυρίκι και Βέρβαινα βρίσκονται τα ερείπια του αρχαίου ιερού της Αρτέμιδος της Κνακεάτιδος.

Ο αρχαίος ναός της Αλέας Αθηνάς κάηκε το 395 π.Χ. περίπου. Το 340 π.Χ. ανοικοδομήθηκε από τον γλύπτη Σκόπα και στέγασε το ελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς. Μετά την κατάληψη της περιοχής από τους Ρωμαίους, το 31 μ.Χ., ο αυτοκράτορας Οκταβιανός έκλεψε το άγαλμα της θεάς από το ναό της Αλέας Αθηνάς και το μετέφερε στη Ρώμη.

Αξιόλογο είναι επίσης το Λαογραφικό Μουσείο της Τεγέας, που στεγάζεται στο όμορφο πετρόκτιστο κτίριο της παλιάς Οικοκυρικής Σχολής στο χώρο του πάρκου της Επισκοπής. Όπως και το τελευταίο, είναι και τα δύο δημιουργήματα του δραστήριου Τεγεατικού Συνδέσμου. Μια άλλη μικρή λαογραφική συλλογή στεγάζεται στο Πνευματικό Κέντρο του χωριού Αλέα.

http://arcadia.ceid.upatras.gr/pausanias/place.php?id=42

 

Ο ναός της Αλέας Αθηνάς ήταν ο μεγαλύτερος της Πελοποννήσου μετά τον ναό του Ολυμπίου Διός στην Ολυμπία

Ιερό Αλέας Αθηνάς

Ο ναός της Αλέας Αθηνάς ήταν ο μεγαλύτερος της Πελοποννήσου μετά το ναό του Ολυμπίου Διός στην Ολυμπία και από τα σημαντικότερα ιερά κτίσματα της αρχαιότητας. Βρίσκεται στην Τεγέα, στο χωριό Αλέα, 10 χλμ. από την Τρίπολη. Το σημαντικότερο μνημείο του αρχαιολογικού χώρου είναι το Ιερό της Αλέας Αθηνάς.

Το Ιερό του ναού της Αλέας Αθηνάς είναι κτίσμα του α' μισού του 4ου αι. π.Χ. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν πως στην ίδια θέση υπήρχε ιερό και λατρεία θεάς από τα μυκηναϊκά χρόνια, αφού κάτω από το ναό βρέθηκαν λείψανα ναού των αρχαϊκών χρόνων. Φαίνεται ότι ο αρχαίος αυτός ναός καταστράφηκε από πυρκαγιά γύρω στο 395 π.Χ. Η ανοικοδόμησή του έγινε μάλλον στα χρόνια της βασιλείας του Αλεού, γιου του βασιλέως της Τεγέας Αφείδαντος, το 340 π.Χ. περίπου. Tη γλυπτική του διακόσμηση και την αρχιτεκτονική του πραγματοποίησαν ο γλύπτης Παριανός και ο αρχιτέκτονας Σκόπας. Ο τελευταίος μάλιστα καινοτόμησε, μεταχειριζόμενος συγχρόνως και τους τρεις ρυθμούς (Δωρικό, Κορινθιακό και Ιωνικό) για να λαμπρύνει το εσωτερικό και την είσοδο του ναού. Για την κατασκευή του χρησιμοποίησε ντόπιο μάρμαρο των Δολιανών.

Ο ναός χαρακτηρίζεται σαν δωρικός περίπτερος (4 x 14), εξάστυλος. Κατά την αρχαιότητα ήταν μεγαλοπρεπής και περίλαμπρος, όπως και απαραβίαστο άσυλο. Κοσμούνταν από ελεφάντινο άγαλμα της θεάς Αθηνάς, το δέρμα του Καλυδώνιου Κάπρου, άγαλμα της Υγείας και πλήθος άλλων αγαλμάτων. Επίσης στο ναό είχαν αποτεθεί και οι πέδες με τις οποίες οι αρχαίοι Τεγεάτες είχαν δέσει τους αιχμαλώτους Σπαρτιάτες. Ήταν κτισμένος στο νοτιοδυτικό άκρο του οχυρωματικού περιβόλου της αρχαίας πόλης. Τα θεμέλια που σώζονται είναι από αμυγδαλόλιθο, ένα ορυκτό που βγαίνει στην περιοχή.

Ο ναός αποτελείται από πρόδομο, σηκό και οπισθόδομο. Είχε εμπρός και πίσω 6 κίονες και στα πλαϊνά 14, φτάνοντας σε σύνολο τους 36. Οι διαστάσεις του ήταν 47 μ. μήκος, 22 μ. πλάτος και 23 ύψος, ενώ η διάμετρος κάθε κίονα 1,24 μ. Ο σηκός στολιζόταν από 7 ημικίονες σε κάθε πλευρά, που έφεραν κιονόκρανα Κορινθιακού ρυθμού. Ο σηκός εσωτερικά στολιζόταν με κορινθιακούς ημικίονες και στο βάθος του ήταν στημένα το ελεφάντινο άγαλμα της Αλέας Αθηνάς (στο κέντρο) και τα μαρμάρινα αγάλματα του Ασκληπιού και της κόρης του Υγείας.

Το όνομα «Αλέα» σύμφωνα με τη μυθολογία, προήλθε από τον ομώνυμο εγγονό του Αρκάδα, ο οποίος είχε χτίσει το ναό της Αθηνάς, που ήταν και η πολιούχος της Τεγέας. Ο ναός  της «Αλέας»  δεν υπάρχει πια, θεωρείται όμως ότι τμήματά του χρησιμοποιήθηκαν για την ανέγερση του χριστιανικού ναού της Παναγίας, που βρίσκεται πλησίον του αρχαιολογικού χώρου.

Στα αετώματα του ναού παριστάνονταν μυθολογικά θέματα, όπως το κυνήγι του Καλυδωνίου Κάπρου και η μονομαχία του Τήλεφου με τον Αχιλλέα, ανατολικά και δυτικά αντίστοιχα. Σημαντικά τμήματα τους εκτίθενται σήμερα στο Μουσείο Τεγέας σε ειδική αίθουσα. Εξαιρετικής τέχνης κεφαλή κόρης που έχει ευρεθεί στο χώρο του ιερού, θεωρείται ότι ανήκει στη θεά Υγεία, κόρη του Ασκληπιού, και εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών.

Στο σηκό υπήρχε επίσης βωμός για αναίμακτες θυσίες, ενώ 40 μέτρα ανατολικά του ναού για αιματηρές. Στο σηκό ήταν ακόμα τα αφιερώματα των Τεγεατών. Ανάμεσά τους ήταν η χάλκινη φάτνη των ίππων του Μαρδόνιου, λάφυρο της μάχης των Πλαταιών, το δέρμα του Καλυδωνίου κάπρου, η ιερή κλίνη της Αθηνάς, εικόνα της Αύγης, το όπλο της θρυλικής Μάρπησας και οι αλυσίδες που οι Σπαρτιάτες θέλησαν να αιχμαλωτίσουν τους Τεγεάτες. Η στέγη του ναού είχε μαρμάρινα κεραμίδια και μια υδρορροή που κατέληγε σε κεφαλές λιονταριών.

 

Μετά την κατάληψη της περιοχής από τους Ρωμαίους το 31 μ.Χ., ο αυτοκράτορας Οκταβιανός, για να τιμωρήσει τους Τεγεάτες για την απήθειά τους, διέταξε να μεταφερθεί το άγαλμα της θεάς στη Ρώμη, όπως αναφέρει ο Παυσανίας. Πιθανόν ο ναός να σωζόταν ως τον 4ο αι. μ.Χ., όμως καταστράφηκε από τους βυζαντινούς αυτοκράτορες Μεγάλο Θεοδόσιο και Θεοδόσιο Μικρό και από τις επιδρομές των βάρβαρων Γότθων. Έτσι κατεστραμμένος παρέμεινε για 16 αιώνες, ώσπου τον έφερε στο φως ο G. Mendel, το 1901 - 1902.

Οι ανασκαφές στο Ιερό της Αλέας Αθηνάς άρχισαν στα τέλη του περασμένου αιώνα, πρώτα από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο και στη συνέχεια από τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών. Συνεχίστηκαν με διαλείμματα μέχρι τη δεκαετία του 1930. Έρευνες για τα αρχιτεκτονικά του μέλη και τα γλυπτά του έγιναν από τους αρχαιολόγους Κωστή Ρωμαίο και το Γάλλο Dugas.

 

Εκτός από τον αρχαίο ναό, αποκαλύφθηκαν δίπλα - και είναι σήμερα ορατά - λείψανα παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Οι ανασκαφές ξανάρχισαν το 1990 από το Νορβηγικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο και την Ε' Εφορεία Προϊστορικών - Κλασικών Αρχαιοτήτων.

Δεν έχει γίνει ακόμα προσπάθεια μερικής αναστήλωσης του ναού. Το αρχαίο ιερό απασχολεί όμως και σήμερα σε μεγάλο βαθμό τους αρχαιολόγους και ερευνητές.

Ο αρχαιολογικός χώρος είναι σήμερα επισκέψιμος. O δρόμος που περνά δίπλα από αυτόν καταλήγει στο (αρχαιολογικό) πάρκο της παλαιάς Επισκοπής Τεγέας και στον ομώνυμο αρχαιολογικό χώρο.

http://arcadia.ceid.upatras.gr/pausanias/sight.php?id=25

 

Αρχαιολογικός Χώρος Επισκοπής

Ο χώρος της Επισκοπής Τεγέας, είναι από τους πιο σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους της Αρκαδίας. Βρίσκεται μεταξύ των χωριών Στάδιο και Επισκοπή, στο πάρκο του Τεγεατικού Συνδέσμου. Περιλαμβάνει μνημεία από διάφορες περιόδους. Τα σημαντικότερα είναι το αρχαίο μαρμάρινο θέατρο των ελληνιστικών χρόνων, που ανέγειρε στα 175 μ.Χ. περίπου ο Αντίοχος Γ' ο Επιφανής, τμήματα της αρχαίας Αγοράς των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων, τμήμα παλαιοχριστιανικής Βασιλικής (5ος - 6ος αι. μ.Χ.) που περιλαμβάνει ψηφιδωτό δάπεδο που αναπαριστά τους τέσσερις ποταμούς της Εδέμ και τους μήνες του έτους, βωμός αυτοκρατορικής λατρείας (1ος - 4ος αι. μ.Χ.) και τμήματα βυζαντινού οικισμού (10ος - 13ος αι. μ.Χ.).

Οι αρχαιολογικές έρευνες έδειξαν ότι στη θέση του θεάτρου προϋπήρχε και άλλο παλαιότερο θέατρο του 4ου π.Χ. αι. Συγκεκριμένα, το ημικυκλικό κοίλο, το ανάλημμα, οι σκάλες και μέρη των τοίχων της σκηνής ανήκουν στο νεότερο θέατρο του Αντιόχου, ενώ ο κατώτερος λίθος που προεξέχει από τους λίθους των εδωλίων που ανασκάφηκαν από τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή ανήκει στο προγενέστερο θέατρο. Μάλιστα, φέρει και επιγραφή με το όνομα του δωρητή της πρώτης σειράς των επιβλητικότερων εδωλίων: "Κύμβαλος ανέθηκεν. Διονύσω αγωνοθετήσας". Πρόσφατα έχουν γίνει πρόσθετες εργασίες περαιτέρω ανάδειξης του θεάτρου και έχει αποκαλυφθεί το μεγαλύτερο μέρος της περιμέτρου του, όπως και η είσοδός του.

Στο κοίλο του θεάτρου είναι χτισμένος ο ωραίος βυζαντινός Ναός της Παναγίας, ο οποίος οικοδομήθηκε το 1888 από τον Τεγεατικό Σύνδεσμο για να αντικαταστήσει την προγενέστερη ερειπωμένη βυζαντινή βασιλική (11ου ή 12ου αιώνα) που αποτελούσε τη μητρόπολη του μεσαιωνικού Νικλίου.

Κοντά στην εκκλησία, όπως και στο εσωτερικό του παρακείμενου πάρκου, σώζονται υπολείμματα μεσαιωνικών τειχών. Στο χώρο του πάρκου, προστατευμένο από ειδικό στέγαστρο, βρίσκεται το ψηφιδωτό δάπεδο με αναπαράσταση των Ποταμών της Εδέμ και των Μηνών του έτους που αποτελεί τμήμα της λεγόμενης Βασιλικής του Θύρσου. Είναι το μόνο που έχει διασωθεί από τις δύο παλαιοχριστιανικές Βασιλικές που αποκάλυψε ο καθηγητής Berard της Γαλλικής αποστολής και οι οποίες στο μεταξύ αφανίσθηκαν.

Οι ανασκαφές ξεκίνησαν τον περασμένο αιώνα από τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή, οπότε αποκαλύφθηκαν τμήμα του αρχαίου θεάτρου, λείψανο της Στοάς της αρχαίας Αγοράς και λείψανα δύο παλαιοχριστιανικών Βασιλικών. Στο διάστημα 1982 - 1995 έγιναν νέες ανασκαφές από τον Έφορο Αρχαιοτήτων Δρα Θ. Σπυρόπουλο, οι οποίες χρηματοδοτήθηκαν από το Ίδρυμα "ΒΙΟΧΑΛΚΟ Μ. Ν. Στασινόπουλος". Οι ανασκαφές αυτές αποκάλυψαν μεταξύ άλλων τμήμα του κοίλου του Θεάτρου, τμήμα του περιμετρικού του τείχους, την Αγορά και θεμέλια ιερού της ρωμαϊκής περιόδου.

http://arcadia.ceid.upatras.gr/pausanias/sight.php?id=26 

http://http---ellinon-anava.pblogs.gr/2015/09/to-iero-ths-athhnas-aleas-o-skopas-kai-o-naos-ths-panagias.html