Κάρολος Μπρούσαλης : Οι ιστορικοί και ο Χριστός

Οι ιστορικοί και ο Χριστός

Γράφει ο Κάρολος Μπρούσαλης

Ο Ιώσηπος ήταν τριάντα χρόνων, όταν το 66 μ.Χ. μετείχε στην επανάσταση των Ιουδαίων εναντίον της Ρώμης που ήταν μακριά και άργησε να αντιδράσει. Αντέδρασε όμως. Οι λεγεώνες του στρατηγού Βεσπασιανού, έφτασαν σπέρνοντας φωτιά και σίδερο. Η επανάσταση κάμφθηκε. Ο Ιώσηπος και κάποιοι άλλοι βρέθηκαν πολιορκημένοι μέσα στον περίλαμπρο ναό της Ιερουσαλήμ.. Οι προμαχώνες έπεφταν ο ένας μετά τον άλλον. Στους ελάχιστους που απέμεναν, ο Ιώσηπος πρότεινε να παραδοθούν. Κόντεψαν να τον σφάξουν επιτόπου. Προτιμούσαν τον θάνατο. Έβαλαν κλήρο και άρχισαν να σκοτώνονται ένας ένας μεταξύ τους, με τη σειρά. Όταν ο Ιώσηπος έμεινε μόνος με άλλον έναν , επανέλαβε την πρόταση να παραδοθούν. Ο άλλος δέχτηκε. Βγήκαν και συνελήφθησαν από τους στρατιώτες του Βεσπασιανού που σκεφτόταν τι  να τους κάνει: να τους εκτελέσει η να τους πουλήσει δούλους;

Ο Ιώσηπος ξεδιάντροπα «προφήτεψε» ότι ο Βεσπασιανός θα γινόταν αυτοκράτορας και ο στρατηγός κολακεύτηκε και τον πήρε στη συνοδεία του. Όταν η προφητεία  επαληθεύτηκε, ο Βεσπασιανός αναβάθμισε τον Ιώσηπο σε σύμβουλό του.

Στην Ιουδαία, η επανάσταση αναζωπυρώθηκε. Στάλθηκε να την καταπνίξει ο Φλάβιος Τίτος. Ο Ιώσηπος ήταν μαζί του. Ξαναβρέθηκε στην Ιουδαία, αυτήν την φορά στο πλευρό των κατακτητών. Η επανάσταση πνίγηκε στο αίμα και ο Τίτος ξεθεμελίωσε την Ιερουσαλήμ, μαζί με τον ναό. Ήταν το 70 μ.Χ. Ο Ιώσηπος αποφάσισε να γράψει ιστορία. Έπρεπε όμως να είναι ιουδαϊκή, χωρίς να θίγεται η Ρώμη. Και να δικαιολογείται η επανάσταση του 66 αλλά και η καταστολή της το 70. Την είπε λοιπόν «Εβραϊκές αρχαιότητες». Ήταν έτοιμη το 93 μ.Χ.

Με μαεστρία περισσή πέρασε αυτά που ήθελε. Στο 12ο κεφάλαιο μιλούσε για τον Ιωάννη τον Βαπτιστή. Με λεπτομέρειες για τη ζωή και τον θάνατό του. Στο 18ο κεφάλαιο υπήρχαν δύο τρεις γραμμές που, κάπως ξεκάρφωτα, ανέφεραν ότι την εποχή εκείνη έζησε ο Ιησούς, ένας άγιος άνθρωπος, αν μπορεί να ονομαστεί άνθρωπος, επειδή έκανε πράγματα  θαυμαστά και δίδαξε τους ανθρώπους και αυτοί δέχτηκαν με χαρά την αλήθεια. Και τον ακολούθησαν πολλοί Εβραίοι και πολλοί Έλληνες. Ήταν ο Μεσσίας».

Αυτή είναι η πρώτη (και για αιώνες μοναδική) αναφορά στον Χριστό από μη χριστιανό ιστορικό. Οι επόμενες αναφέρονταν όχι στον Χριστό ως πρόσωπο, αλλά στον χριστιανισμό και στους χριστιανούς. Οι οποίοι χριστιανοί έγραψαν για τον Χριστό μετά το 60. Τότε υπολογίζεται ότι γράφτηκαν τα «πρωτότυπα» Ευαγγέλια. Το «αντίγραφα» που εμείς γνωρίζουμε, δεν είναι πιο παλιά από τον 3ο αιώνα μ.Χ.

Πάνω σ' αυτά τα γεγονότα στηρίχθηκε ο προβληματισμός για το αν υπήρξε στ' αλήθεια ο Χριστός. Το επιχείρημα της άλλης πλευράς είναι πως η ύπαρξη Του αποδεικνύεται από το γεγονός ότι δώδεκα αγράμματοι μαθητές και καμιά εξηνταριά «οπαδοί» κατάφεραν να διαδώσουν τον χριστιανισμό στα πέρατα της οικουμένης και να τον καταστήσουν θρησκεία εκατομμυρίων ανθρώπων. Το αντεπιχείρημα είναι ότι ο Κομφούκιος, ο Βούδας, ο Μωάμεθ προσπάθησαν μόνοι τους. Όμως ο Κομφούκιος, ο Βούδας, ο Μωάμεθ δεν ήταν αγράμματοι.

ΕΘΝΟΣ

Ιστορικότητα του Ιησού

Η ιστορικότητα του Ιησού έχει να κάνει με την ανάλυση ιστορικών στοιχείων για την εξακρίβωση του αν ο Ιησούς υπήρξε ως ιστορική μορφή και αν κάποια απ' τα μεγάλα ορόσημα της ζωής του όπως αυτά περιγράφονται στα ευαγγέλια μπορούν να επιβεβαιωθούν ως ιστορικά γεγονότα, σε αντίθεση με την θεωρία του μυθικού Ιησού η οποία υποστηρίζει ότι ο Ιησούς ήταν φανταστική μορφή. Η σχετική έρευνα του ιστορικού Ιησού προσπαθεί να κατασκευάσει πορτραίτα της ζωής του και της διδασκαλίας του, βάσει μεθόδων όπως η βιβλική κριτική του κειμένου των ευαγγελίων και της ιστορίας της Ιουδαίας κατά τον 1ο αιώνα πΧ.

Η ιστορικότητα είναι η μελέτη της ιστορικής πραγματικότητας προσώπων και γεγονότων, με την έννοια ότι αυτά ανήκουν στην ιστορία και δεν είναι μέρη ενός ιστορικού μύθου ή θρύλου ή της προϊστορίας. Ερωτήματα ανακύπτουν εκεί όπου οι αφηγήσεις των γεγονότων πιστεύονται από ορισμένους ως αληθινές αλλά δεν μπορούν να επιβεβαιωθούν είτε λόγω της απουσίας ιστορικών εγγράφων επαρκούς κύρους είτε όπου οι ιστορικές αφηγήσεις ενσωματώνουν τη λαϊκή ιστορία, τις υπάρχουσες θεολογικές απόψεις ή καθώς και λογοτεχνικές αφηγήσεις ως γεγονός.

Οι περισσότεροι σύγχρονοι μελετητές της αρχαιότητας συμφωνούν ότι ο Ιησούς υπήρξε, αλλά διαφωνούν ως προς την ιστορικότητα συγκεκριμένων επεισοδίων που περιγράφονται στις Βιβλικές αναφορές στον Ιησού. Τα μόνα δύο γεγονότα που απολαμβάνουν "σχεδόν συνολικής αποδοχής" είναι ότι ο Ιησούς βαφτίστηκε από τον Ιωάννη τον Βαπτιστή και σταυρώθηκε με διαταγή του Ρωμαίου Επάρχου Πόντιου Πιλάτου. Μελετητές της Βίβλου και ιστορικοί της κλασσικής περιόδου θεωρούν τις θεωρίες περί μη-ύπαρξης του Ιησού ως ουσιαστικά αντικρουσμένες αν και υπάρχει ακόμα ζωντανή συζήτηση γύρω από τη φύση του, τις πράξεις του και τα αποφθέγματά του.

Οι περισσότεροι μελετητές συμφωνούν ότι ο Ιησούς ήταν ένας Γαλιλαίος Ιουδαίος ο οποίος γεννήθηκε μεταξύ του 7 και του 4 πΧ, στα τελευταία στάδια της ηγεμονίας του Βασιλιά Ηρώδη και πέθανε το 30 με 36 μΧ. Ότι έζησε στην Γαλιλαία και την Ιουδαία και δεν κήρυξε ή σπούδασε αλλού  και ότι μιλούσε τα Αραμαϊκά και ίσως λίγα Εβραϊκά και Ελληνικά.

Από τον 18ο αιώνα και μετά, ένας αριθμός αναζητήσεων για τον ιστορικό Ιησού έχουν λάβει χώρα, και ιστορικές κριτικές μέθοδοι για την μελέτη της ιστορικότητάς του έχουν αναπτυχθεί. Διάφορες Χριστιανικές και μη-Χριστιανικές πηγές χρησιμοποιούνται για την μελέτη και την εδραίωση της ιστορικότητας του Ιησού, πχ Ιουδαϊκές πηγές όπως ο Ιωσήπος Φλάβιος και Ρωμαϊκές όπως ο Τάκιτος. Αυτές οι πηγές συγκρίνονται και αντιπαραβάλλονται με τις Χριστιανικές όπως οι Επιστολές του Απόστολου Παύλου και τα Συνοπτικά Ευαγγέλια. Οι πηγές αυτές είναι συνήθως ανεξάρτητες μεταξύ τους (πχ οι Ιουδαϊκές πηγές δεν αντλούν στοιχεία από τις Ρωμαϊκές) και οι ομοιότητες και διαφορές μεταξύ τους χρησιμοποιούνται στην διαδικασία της πιστοποίησης.

Οι Χριστιανικές Πηγές

Ο Ιησούς παρουσιάζεται σε πολλά κείμενα της Καινής Διαθήκης - συγκεκριμένα στις Επιστολές του Παύλου, στα Ευαγγέλια, και στις Πράξεις των Αποστόλων. Παρ' όλα αυτά, η αρχαιολογική και ιστορική αξιοπιστία των θρησκευτικών κειμένων γενικότερα κρίνεται ανεπαρκής από μερικές ομάδες ιστορικών.

Επιστολές Παύλου

Ο Απόστολος Παύλος (1ος αιώνας μ.Χ.), έστειλε επιστολές σε διάφορα άτομα και εκκλησίες κατά το διάστημα 48-68 μ.Χ Δεκατέσσερις επιστολές αποδίδονται στον Παύλο, δεκατρείς εκ των οποίων αναφέρουν ότι έχουν γραφτεί από τον ίδιο (η Επιστολή προς Εβραίους είναι ανώνυμη). Η σύγχρονη πάντως έρευνα υποστηρίζει ότι τουλάχιστον επτά Επιστολές είναι αυθεντικές και έχουν γραφτεί από τον ίδιο.

Ευαγγέλια

Τα Ευαγγέλια, αποτελούν πιο λεπτομερείς αναφορές στη ζωή του Ιησού. Εστιάζουν κυρίως στη διδασκαλία του Χριστού και στο θαύμα της νεκρανάστασης του.

Τα Ευαγγέλια του Κανόνα ήταν αρχικά ανώνυμα και ατιτλοφόρητα, αλλά από τον δεύτερο αιώνα και μετά, συσχετίστηκαν παραδοσιακά με συγκεκριμένες προσωπικότητες και πήραν ανάλογους τίτλους: το Κατά Ματθαίον από τον απόστολο Ματθαίο, το Κατά Μάρκον από τον απόστολο Μάρκο, το Κατά Λουκάν από τον Απόστολο Λουκά και το Κατά Ιωάννην από τον απόστολο Ιωάννη.

Τα πρώτα τρία Ευαγγέλια, γνωστά και ως συνοπτικά Ευαγγέλια, μοιράζονται πολλά κοινά σημεία. Το γεγονός αυτό έχει οδηγήσει τους ερευνητές της Βίβλου στην ανάπτυξη πολλών θεωριών, οι οποίες εξηγούν αυτό το φαινόμενο. Ενώ μερικοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι τα Ευαγγέλια όντως γράφτηκαν από τα άτομα που η παράδοση θέλει να είναι οι συγγραφείς τους, άλλες υποθέσεις απορρίπτουν εντελώς ή εν μέρει τους εν λόγω ισχυρισμούς. Η θεωρία που χρησιμοποιείται πιο πολύ στο ερευνητικό περιβάλλον σήμερα, είναι η υπόθεση των δύο πηγών, σύμφωνα με την οποία το Κατά Μάρκον και μία δεύτερη πηγή, γνωστή ως έγγραφο Q, χρησιμοποιήθηκαν ως πηγές για τους συγγραφείς του Κατά Ματθαίον και Κατά Λουκάν. Άλλες υποθέσεις, όπως η Αυγουστινιανή υπόθεση, υποστηρίζουν ότι το Κατά Ματθαίον γράφτηκε πρώτο και το Κατά Μάρκον ήταν η περίληψη του. Οι μελετητές που δέχονται την υπόθεση των δύο πηγών χρονολογούν το Κατά Μάρκον πριν το 70 μ.Χ, και το Κατά Ματθαίον και Κατά Λουκάν μεταξύ 80-90 μ.Χ. Οι μελετητές που δέχονται την Αυγουστινιανή υπόθεση ως αληθή, χρονολογούν όλα τα συνοπτικά Ευαγγέλια πριν το 70 μ.Χ. Το Κατά Ιωάννην χρονολογείται συνήθως μεταξύ του 90-100

Εξωχριστιανικές πηγές

Τέσσερις μη Χριστιανοί ιστορικοί του 1ου και 2ου αιώνα, κάνουν αναφορά στον Ιησού Χριστό -ο Ιώσηπος, ο Τάκιτος, ο Σουητώνιος και ο Πλίνιος ο Νεότερος. Οι αναφορές αυτές αφορούν κυρίως τους πρώτους Χριστιανούς και όχι την ύπαρξη του Ιησού, ενώ καμία από αυτές δεν είναι σύγχρονη ή αυτόπτης. Η πλέον σημαντική αναφορά θεωρείται αυτή του Ιωσήπου, η οποία προέρχεται από το Ιουδαϊκό περιβάλλον και είναι η πλησιέστερη χρονικά από το θάνατο του Ιησού (γεννήθηκε μόλις μερικά χρόνια μετά, το 37 μ.Χ, και συνέγραψε περί το 93-94 μ.Χ). Η γνησιότητα της αναφοράς του ακόμα και σήμερα αμφισβητείται από μέρος των ιστορικών, αν και η πλέον κοινή γνώμη ανάμεσα στους μελετητές είναι πως ο Ιώσηπος στο εν λόγω κείμενο έγραψε κάτι σχετικό για τον Ιησού, αλλά το κείμενό του παραμορφώθηκε τόσο από παρεμβολές χριστιανών που δεν μπορούμε να το αποκαταστήσουμε αξιόπιστα

Ιώσηπος

Ένας από τους ιστορικούς που αναφέρεται στον Ιησού ως ιστορικό πρόσωπο είναι ο Φλάβιος Ιώσηπος (π.37-π.100 μ.Χ), Ιουδαίος ιστορικός, ο οποίος κατέγραψε την ιστορία του εβραϊκού λαού από τη δημιουργία του, ως το 66 μ.Χ. Στο έργο του "Ιουδαϊκή Αρχαιολογία" (20 βιβλία) κάνει δύο αναφορές στον Ιησού (στα βιβλία "XX" και "XVIII"). Η πρώτη απ' αυτές, η μεγαλύτερη σε έκταση, είναι διεθνώς γνωστή ως "Φλαβιανή Μαρτυρία" (Testimonium Flavianum). Συγκεκριμένα αναφέρει τα εξής

    «Γίνεται δὲ κατὰ τοῦτον τὸν χρόνον Ἰησοῦς σοφὸς ἀνήρ, εἴγε ἄνδρα αὐτὸν λέγειν χρή. ἦν γὰρ παραδόξων ἔργων ποιητής, διδάσκαλος ἀνθρώπων τῶν ἡδονῇ τἀληθῆ δεχομένων, καὶ πολλοὺς μὲν Ἰουδαίους, πολλοὺς δὲ καὶ τοῦ Ἑλληνικοῦ ἐπηγάγετο: ὁ χριστὸς οὗτος ἦν. καὶ αὐτὸν ἐνδείξει τῶν πρώτων ἀνδρῶν παρ' ἡμῖν σταυρῷ ἐπιτετιμηκότος Πιλάτου οὐκ ἐπαύσαντο οἱ τὸ πρῶτον ἀγαπήσαντες: ἐφάνη γὰρ αὐτοῖς τρίτην ἔχων ἡμέραν πάλιν ζῶν τῶν θείων προφητῶν ταῦτά τε καὶ ἄλλα μυρία περὶ αὐτοῦ θαυμάσια εἰρηκότων. εἰς ἔτι τε νῦν τῶν Χριστιανῶν ἀπὸ τοῦδε ὠνομασμένον οὐκ ἐπέλιπε τὸ φῦλον». Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, Ιώσηπος

«Έτσι, εκείνη περίπου την εποχή υπήρχε ο Ιησούς, ένας σοφός άντρας, -αν είναι θεμιτό να τον αποκαλείς άνθρωπο, διότι επιτελούσε θαυμαστά έργα- ένας δάσκαλος των ανθρώπων που λαβαίνουν την αλήθεια με ευχαρίστηση. Έλκυσε κοντά του και πολλούς από τους Ιουδαίους και πολλούς από τους Εθνικούς. Αυτός ήταν ο Χριστός• και όταν ο Πιλάτος, μετά από πρόταση που του έκαναν οι εξέχοντες άντρες μεταξύ μας, τον καταδίκασε στο σταυρό, εκείνοι που τον αγαπούσαν δεν τον εγκατέλειψαν αρχικά, διότι εμφανίστηκε σε εκείνους και πάλι την τρίτη μέρα, όπως τα είχαν προείπει οι θεϊκοί προφήτες και δέκα χιλιάδες άλλα θαυμάσια πράγματα σχετικά με αυτόν• και η φυλή των Χριστιανών, όπως ονομάστηκε από αυτόν, δεν έχει εκλείψει μέχρι σήμερα» (Μετάφραση

Η γνησιότητα του κειμένου αμφισβητείται από μεγάλο μέρος των σύγχρονων ιστορικών. Σύμφωνα με έρευνες, μέρος του κειμένου, ή ολόκληρο το κείμενο, πιστεύεται πως έχει εσκεμμένα αλλοιωθεί από χριστιανούς θεολόγους. Η πλέον όμως κοινή άποψη θεωρεί πως το μεγαλύτερο μέρος του ανήκει στον Ιώσηπο, με χριστιανικές μετατροπές. Τα επιχειρήματα που εκφράστηκαν κατά της αυθεντικότητας του κειμένου, αφορούν κυρίως το διαφορετικό ύφος γραφής (συγκριτικά με το συντηρητικό ύφος των κειμένων του Ιώσηπου), τους διάφορους σολοικισμούς και την ασυμφωνία μεταξύ μεταγενέστερων αντιγραφών του ίδιου έργου από άλλους αρχαίους ιστορικούς. Η παράγραφος επίσης, σύμφωνα με τους αμφισβητίες της αυθεντικότητος του κειμένου, είναι ξένη νοηματικώς, καθώς δεν σχετίζεται ούτε με τα προηγούμενα ούτε με τα επόμενα σημεία του κειμένου. Αντιθέτως, ο Α. Bell κρίνει πως στο κείμενο αυτό περιέχονται μερικά στυλιστικά χαρακτηριστικά του Ιώσηπου. Ο αρχαίος θεολόγος και ιστορικός Ωριγένης αναφέρει πως ο Ιώσηπος δεν πίστευε πως ο Ιησούς ήταν ο Μεσσίας, συνεπώς θεωρείται απίθανο να τον εγκωμίαζε έτσι στο κείμενο του. Ο σύγχρονος ιστορικός Κεν Όλσον, υποστηρίζει ότι η παράγραφος συμφωνεί καθ’ όλα με τον τρόπο γραφής του Ευσέβιου της Καισάρειας, που έζησε τον 3ο και 4ο αιώνα μ.Χ. Ο ιστορικός Γκέζα Βέρμες, ανακατασκεύασε τη "Φλαβιανή Μαρτυρία", αφαιρώντας τα στοιχεία που θεώρησε προσθήκες και παρεμβολές των χριστιανών και αντικαθιστώντας τα με αποσιωπητικά ("…"):

«Έτσι, εκείνη περίπου την εποχή υπήρχε ο Ιησούς, ένας σοφός άντρας… Διότι επιτελούσε θαυμαστά έργα- ένας δάσκαλος των ανθρώπων που λαβαίνουν την αλήθεια με ευχαρίστηση. Έλκυσε κοντά πολλούς από τους Ιουδαίους [και πολλούς από τους Εθνικούς;]. Αυτός [αποκαλούνταν] Χριστός. Kαι όταν ο Πιλάτος, μετά από πρόταση που του έκαναν οι εξέχοντες άντρες μεταξύ μας, τον καταδίκασε στο σταυρό, εκείνοι που τον αγαπούσαν δεν τον εγκατέλειψαν… και η φυλή των Χριστιανών, όπως ονομάστηκε από αυτόν, δεν έχει εκλείψει μέχρι σήμερα» Ανακατασκευή της Φλαβιανής Μαρτυρίας από τον Γκέζα Βέρμες

Η δεύτερη αναφορά στο πρόσωπο του Ιησού είναι έμμεση και γίνεται επίσης στην "Ιουδαϊκή Αρχαιολογία" του Ιωσήπου. Συγκεκριμένα αναφέρει:

Ό Άνανος […] καθίζει συνέδριον κριτών και παραγαγών είς αυτό τον αδελφόν Ίησού του λεγομένου Χριστού, Ιάκωβος όνομα αύτω και τινας ετέρους… Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, Ιώσηπος

 Ο Άννας […] κάλεσε το δικαστήριο και έφερε ενώπιον του τον αδελφό τού Ιησού, που λεγόταν Χριστός και του οποίου το όνομα ήταν Ιάκωβος και μερικούς άλλους…(Μετάφραση)

Σε αντίθεση με τη "Φλαβιανή Μαρτυρία", η αυθεντικότητα του κειμένου δεν αμφισβητείται από την πλειοψηφία των ιστορικών, καθώς αναφέρεται και από άλλους αρχαίους ιστορικούς.

Στο δεύτερο έργο του, με τίτλο "Ιστορία των Ιουδαϊκών Πολέμων", ο Ιώσηπος κατά την περιγραφή αντίστοιχων γεγονότων δεν αναφέρει πουθενά τον Ιησού.

Τάκιτος

Ο Ρωμαίος ιστορικός Πόπλιος Κορνήλιος Τάκιτος (π. 56-π. 117 μ.Χ), σε ένα από τα έργα του με τον τίτλο "Annales" (όπου καταγράφει την ιστορία της Ρώμης από το 14 έως το 68 μετά Χριστόν), αναφέρει, στα 115 K.X. περίπου, τον Χριστιανισμό, και το όνομα "Christus", μία λατινοποιημένη μορφή της Ελληνική λέξης "Χριστός". Στο έργο του, φτάνοντας στο 64 Κ.Ε αναφέρει τη μεγάλη πυρκαγιά/πυρπόληση της Ρώμης που έγινε επί Νέρωνα. Στο σημείο εκείνο ο Τάκιτος γράφει :

«… ergo abolendo rumori Nero subdidit reos et quaesitissimis poenis adfecit, quos per flagitia invisos vulgus Chrestianos appellabat. auctor nominis eius Christus Tibero imperitante per procuratorem Pontium Pilatum supplicio adfectus erat; repressaque in praesens exitiablilis superstitio rursum erumpebat, non modo per Iudaeam, originem eius mali, sed per urbem etiam, quo cuncta undique atrocia aut pudenda confluunt celebranturque» Annales, Τάκιτος

Ο Νέρων υπέδειξε άλλους ως ενόχους και υπέβαλε σε ιδιαίτερες τιμωρίες εκείνους τους οποίους ο λαός μισώντας τους για τις ανομίες τους ονόμαζε χριστιανούς. Εκείνος από τον οποίον προήλθε το όνομα είναι ο Χριστός, ο οποίος θανατώθηκε επί της βασιλείας του Τιβέριου, όταν Έπαρχος ήταν ο Πόντιος Πιλάτος. Η προς καιρόν κατασταλείσα ολέθρια δεισιδαιμονία εμφανίστηκε πάλι όχι μόνο στην Ιουδαία, την εστί αυτού του κακού, αλλά και στην Πόλη (Ρώμη), όπου από παντού μαζεύονται και ακούγονται όλα τα κακά και τα αισχρά. (Μετάφραση

Είναι αμφιλεγόμενη η ιστορική αξιοπιστία και εγκυρότητα της παραπάνω παραγράφου, καθώς ο Τάκιτος δεν αποκαλύπτει τις πηγές πληροφόρησης του. Ο Τάκιτος συνέγραψε το έργο του ανατρέχοντας στα ρωμαϊκά αρχεία. Παρόλα αυτά στα ρωμαϊκά αρχεία, αν αναφερόταν ο Ιησούς, αποκλείεται να αναφερόταν ως Χριστός (Μεσσίας), τίτλο που του έδωσαν οι οπαδοί του, αλλά θα αναφερόταν με το όνομά του. Επίσης στα ρωμαϊκά αρχεία, ο Πόντιος Πιλάτος θα εμφανιζόταν με το αξίωμα που πράγματι είχε, "Νομάρχης" και όχι μ’ ένα αξίωμα που δεν είχε, "Έπαρχος". Συνεπώς, πολλοί ιστορικοί ισχυρίζονται οτι ο Τάκιτος δεν έκανε χρήση αξιόπιστων πηγών, αλλά πιθανόν κατέγραψε χριστιανικές μαρτυρίες.

Ο Γάλλος ιστορικός και υποστηρικτής της ιστορικότητας του Ιησού, Σαρλς Γκουίγκνμπερτ γράφει: "Όσο υπάρχει η πιθανότητα ο Τάκιτος να κατέγραψε τα λεγόμενα των Χριστιανών στο έργο του ως ιστορική αλήθεια, η παράγραφος παραμένει εντελώς άχρηστη".

Πλίνιος ο Νεότερος

Ο Πλίνιος Κεκίλιος Σεκούνδος ο Νεότερος (π. 61-π. 113 μ.Χ) νομικός και ρήτορας, ήταν ανιψιός και θετός γιος του Πλίνιου τον Πρεσβύτερου. Διασώθηκαν 19 βιβλία Επιστολών του, που περιέχουν πληροφορίες σχετικά με τα γεγονότα του τότε ρωμαϊκού κόσμου. Το 111-112 μ.Χ. ο Πλίνιος έγραψε στον Αυτοκράτορα Τραϊανό, πώς να αντιμετωπίσει μία ομάδα Χριστιανών που αρνούνταν να προσκυνήσουν τον αυτοκράτορα, αλλά προσκυνούσαν κάποιον "Christus". Έγραψε:

[...] Quod essent solid stato die ante lucem convenire, carmenque Christo quasi deo dicere secum invicem seque sacramento non in scelus aliquod obstringere, sed ne furta ne latrocinia ne adulteria commiterent, ne fidem fallerent, ne depositum adpellati, abnegarent. Quibus peractis morem sibi discendendi fuisse rursusque coeundi ad capiendum cibum, promiscuum tamen et innoxium [...] Επιστολή 10,96, Πλίνιος

 [...] συνήθιζαν να συνέρχονται καθορισμένη μέρα πριν την ανατολής του ήλιου και να αναπέμπουν ύμνο στο Χριστό όπως σε θεό και εδένοντο με αμοιβαίο όρκο, όχι για κάποιο έγκλημα, αλλά ότι δεν θα διέπρατταν απάτη, ληστεία ή μοιχεία, δεν θα παρέβαιναν την πίστη τους, ούτε θα αρνούνταν την ιερή τους παρακαταθήκη, ακόμη κι αν τους δίκαζαν [...] (Μετάφραση)

Η παραπάνω επιστολή αμφισβητείται πλήρως ως προς τη χρησιμότητα της και την αξιοπιστία της ως ιστορική πηγή. Δεν κάνει αναφορά στον Χριστό, αλλά στους υποστηρικτές του, και είναι πολύ μεταγενέστερη (αρχές 2ου αιώνα).

Ο ιστορικός Σαρλς Γκουίγκνμπερτ, απορρίπτει εντελώς την επιστολή ως ιστορικό στοιχείο, λέγοντας: "Μόνο οι πιο αφελείς αποδέχονται αυτό το κείμενο ως επιχείρημα υπέρ της ιστορικότητας του Ιησού".

Σουητώνιος

Ο Ρωμαίος ιστορικός, Γάιος Σουητώνιος Τρανκίλλιος, (π. 70-π. 160 μ.Χ επί Τραϊανού έλαβε το δημαρχιακό αξίωμα και επί Αδριανού έγινε ο εξ απορρήτων γραμματεύς του. Το κυριότερο ιστορικό έργο του (120 μ.Χ), και πλήρες σωζόμενο, αναφέρεται στη ζωή των δώδεκα πρώτων αυτοκρατόρων της Ρώμης, από τον Ιούλιο Καίσαρα έως τον Δομιτιανό, και επιγράφεται: "Βίοι των 12 Καισάρων" (Vitae XII Caesarum).

Στον "Βίο του Κλαυδίου" αναφέρεται στο διάταγμα του αυτοκράτορα (49 ή 53 μ.Χ) με το οποίο οι Ιουδαίοι της Ρώμης -χωρίς διάκριση χριστιανών και μη χριστιανών- εξορίζονταν απ' αυτήν:

Iudaeos impulsore Chresto assidue tumultuants Roma expulit» Βίοι των 12 Καισάρων, Σουητώνιος

Τους Ιουδαίους που δημιουργούσαν θόρυβο στη Ρώμη υποκινούμενοι από τον "Χριστό ( ; )" τους εξόρισε» Μετάφραση

Ένα αντίστοιχο γεγονός αναφέρεται στις "Πράξεις των Αποστόλων" (18:2). Το όνομα "Chrestus", εμφανίζεται και σε μεταγενέστερα κείμενα που αφορούν τον Χριστό, ενώ ο Ρόμπερτ Γκρέιβ και πολλοί άλλοι, θεωρούν πως είναι μία παραλλαγή του ονόματος "Christus" ή ορθογραφικό λάθος των ιστορικών. Παρόλα αυτά το όνομα "Chrestus" ήταν αρκετά κοινό όνομα εκείνη την εποχή, ειδικά για τους σκλάβους. Ένα ακόμα επιχείρημα που υποστηρίζει πως ο εν λόγω "Chrestus" δεν ήταν ο Χριστός, αναφέρει πως ο Σουητώνιος ονομάζει Εβραίους και όχι Χριστιανούς τους υποστηρικτές του "Chrestus", ενώ στον "Βίο του Νέρωνα", σε κάποιο άλλο περιστατικό, αναφέρει τους Χριστιανούς με το όνομα τους[50].

Άλλοι

Θαλλός

Ο Θαλλός ήταν ιστορικός συγγραφέας της Μέσης Ανατολής που έζησε τον 1ο μ.Χ αιώνα. Ήταν Σαμαρείτης απελεύθερος επί Αυτοκράτορα Τιβέριου και έγραψε την Ιστορία της Ελλάδας και της Ασίας από τον Τρωικό πόλεμο μέχρι τις ημέρες του. Το έργο του δεν σώζεται, όμως υπάρχουν αρκετές αναφορές για τον ίδιο και τα κείμενά του στον Ιώσηπο, στον Ιουστίνο, τον Τερτυλλιανό και αλλού. Η σχέση του με την ιστορικότητα του Ιησού βρίσκεται στην αναφορά μιας έκλειψης ηλίου κατά τα γεγονότα της σταύρωσης του Ιησού. Το 221 Κ.Ε., ένας Χριστιανός συγγραφέας, ο Ιούλιος ο Αφρικανός (Sextus Julius Africanus) έγραψε ότι:

    […]Σε όλο τον κόσμο κυριάρχησε ένα φοβερό σκοτάδι, και οι πέτρες έπεσαν από σεισμό, και πολλά μέρη στην Ιουδαία και σε άλλες επαρχίες έπεσαν κάτω. Τούτο το σκότος ο Θαλλός, στο τρίτο βιβλίο των Ιστοριών του, το εξηγεί ως έκλειψη του ηλίου, πράγμα παράλογο κατά τη γνώμη μου. Καθώς οι Ιουδαίοι εορτάζουν το Πάσχα τη 14η μέρα σύμφωνα με τη σελήνη, και η σταύρωση του Σωτήρα μας πέφτει την ημέρα πριν το Πάσχα, και μια έκλειψη του ηλίου παίρνει μέρος μόνον όταν η σελήνη έρχεται κάτω από τον ήλιο… Χρονικά XVIII,Ιούλιος Αφρικανός

Ο αρχαίος ιστορικός Κέλσος, στο 55ο κεφάλαιο του έργου του "Αληθής Λόγος", διαψεύδει τον Θαλλό. Συγκεκριμένα απαντά:

 Αλλά πρέπει να εξετάσουμε εκείνο, αν δηλαδή ποτέ κανείς, αφού πέθανε, αναστήθηκε με αυτούσιο το σώμα του. Ή πιστεύετε, ότι οι ιστορίες των άλλων είναι και φαίνονται μύθοι, ενώ η πλοκή του δράματος έχει ανακαλυφθεί από εσάς με ευπρέπεια και πειστικότητα, δηλαδή η φωνή του πάνω στο ξύλο, όταν εξέπνεε, και ο σεισμός και το σκοτάδι;

Η αναφορά του Θαλλού καταρρίπτεται ως αντιεπιστημονική.

Ο Μαρά Βαρ Σεραπίων

Ο Μαρά Βαρ Σεραπίων ήταν Σύρος στωικός φιλόσοφος. Σε μία επιστολή προς τον γιο το από την φυλακή έγραψε:

    […] Τι να πούμε ακόμα, όταν οι σοφοί κακοποιούνται από τους τυράννους...ώστε να μην μπορούν να αμυνθούν; Ποια ωφέλεια είχαν οι Αθηναίοι θανατώνοντας το Σωκράτη; Η πείνα και η επιδημία έπεσαν πάνω τους ως κρίση για το έγκλημα. Τι ωφελήθηκαν οι άνθρωποι της Σάμου καίγοντας το Πυθαγόρα; Μονομιάς η χώρα τους καλύφθηκε από άμμο. Τι ωφελήθηκαν οι Ιουδαίοι εκτελώντας το σοφό βασιλιά τους; Αμέσως μετά, το βασίλειό τους αφανίστηκε. Ο Θεός δίκαια εκδικήθηκε το θάνατο των τριών αυτών σοφών ανθρώπων: Οι Αθηναίοι πέθαναν από την πείνα. Οι κάτοικοι της Σάμου αφανίστηκαν από τη θάλασσα. Οι Ιουδαίοι καταστράφηκαν κι οδηγήθηκαν μακριά από τη γη τους, για να ζήσουν διεσπαρμένοι. Όμως, ο Σωκράτης δεν πέθανε. Έμεινε ζωντανός στη διδασκαλία του Πλάτωνα. Ούτε ο Πυθαγόρας πέθανε. Ζωντάνεψε στο άγαλμα της Ήρας. Ούτε ο σοφός βασιλιάς πέθανε. Ζωντανεύει μέσα στη διδασκαλία του.

Μερικοί ερευνητές θεωρούν πως τα χαρακτηριστικά του "σοφού βασιλιά", ταιριάζουν με αυτά του Ιησού όπως παρουσιάζεται στις Γραφές.

Ο Κέλσος

Ο Κέλσος ο Αλεξανδρεύς (β’ μισό 2ου αι. μ.Χ) , επικούρειος φιλόσοφος, που μελέτησε την Αγία Γραφή και τα έργα των χριστιανών συγγραφέων, με το έργο του "Αληθής λόγος" επιτέθηκε κατά της χριστιανικής διδασκαλίας, ενώ αντιμετώπισε με κριτική διάθεση τα θαύματα του Ιησού και την πίστη γενικά των χριστιανών. Στο έργο του δεν αμφισβητεί την ιστορικότητα του Ιησού ως υπαρκτού προσώπου, αλλά απορρίπτει τη θεϊκή του υπόσταση χαρακτηρίζοντάς τον μάγο.

Το έργο του "Αληθής Λόγος" δεν έφτασε ποτέ σε μας στην αρχική του μορφή, αλλά η ανασύνθεση του σε ποσοστό άνω του 80% έγινε δυνατή μέσα από τη διεξοδική ανασκευή των επιχειρημάτων του Κέλσου που ετοίμασε ο Χριστιανός θεολόγος Ωριγένης στο απολογητικό του έργο "Κατά Κέλσου" (Contra Celsum).

Το έργο του ήταν φιλοσοφικό και όχι ιστορικό. Επίσης το γεγονός ότι αναφέρεται στην ιστορικότητα του Ιησού, δεν σημαίνει πως και αυτή ήταν όντως δεδομένη.

Ο Λουκιανός

Ο Λουκιανός από τη Σαμόσατα Συρίας (125-195 μ.Χ) , σοφιστής του 2ου μ.Χ αιώνα στο έργο του "Περί της Περεγρίνον τελευτής" δίνει πολλές πληροφορίες για τους πρώτους χριστιανούς, αφού θεωρεί τον Χριστιανισμό ως παραλλαγή της κυνικής φιλοσοφίας. Γράφει:

Εκείνοι αισθάνονταν αυτόν ως Θεό τους και νομοθέτη τους, τον ανακήρυξαν προστάτη τους και ακόμη εξακολουθούν να σέβονται τον άνθρωπο αυτόν, πού σταυρώθηκε στην Παλαιστίνη, επειδή εισήγαγε στην ζωή τους τη νέα αυτή θρησκεία […]έπεισαν τον εαυτό τους οι δυστυχείς, ότι θα γίνουν αθάνατοι και πως θα ζήσουν αιώνια και γι’ αυτόν το λόγο περιφρονούν το θάνατο και με τη θέλησή τους πολλοί θυσιάζονται. Ο νομοθέτης αρχηγός τους, τους έπεισε ότι όλοι οι άνθρωποι θα ήταν δυνατό να ζουν αδελφωμένοι και από τότε άρχισαν να αλλάζουν θρησκεία, να αρνούνται τους θεούς των Ελλήνων, να προσκυνούν εκείνον τον σοφιστή που σταυρώθηκε και να ζουν σύμφωνα με τους νόμους του

Ο Λουκιανός περιγράφει τους Χριστιανούς και πιθανόν, στο τέλος της παραγράφου, υπονοεί τον Ιησού. Η πηγή είναι πολύ μεταγενέστερη (τέλη 2ου αιώνα) - όταν ο Χριστιανισμός ήταν ήδη γνωστός ως θρησκεία.

Βιβλιογραφία

• Κωνσταντίνου Σιαμάκη, Εξωχριστιανικές μαρτυρίες για το Χριστό και τους Χριστιανούς, Θεσσαλονίκη 1995, ISBN 960-85130-3-0.
• Μηνά Παπαγεωργίου, Το πρόβλημα της ιστορικότητας του Ιησού: Το ρεύμα των Μυθικιστών, Θεσσαλονίκη 2013, ISBN 978-618-80720-0-8.

Πηγές

1.  

·  In a 2011 review of the state of modern scholarship, Bart Ehrman (a secular agnostic) wrote: "He certainly existed, as virtually every competent scholar of antiquity, Christian or non-Christian, agrees" B. Ehrman, 2011 Forged : writing in the name of God ISBN 978-0-06-207863-6. page 285

·  ·  Michael Grant (a classicist) states that "In recent years, 'no serious scholar has ventured to postulate the non historicity of Jesus' or at any rate very few, and they have not succeeded in disposing of the much stronger, indeed very abundant, evidence to the contrary." in Jesus by Michael Grant 2004 ISBN 1898799881 page 200

·  ·  Richard A. Burridge states: "There are those who argue that Jesus is a figment of the Church’s imagination, that there never was a Jesus at all. I have to say that I do not know any respectable critical scholar who says that any more." in Jesus Now and Then by Richard A. Burridge and Graham Gould (Apr 1, 2004) ISBN 0802809774 page 34

·  ·  Jesus as a Figure in History: How Modern Historians View the Man from Galilee by Mark Allan Powell 1998 ISBN 0-664-25703-8 page 181

·  ·  Jesus Remembered by James D. G. Dunn 2003 ISBN 0-8028-3931-2 page 339 states of baptism and crucifixion that these "two facts in the life of Jesus command almost universal assent".

·  ·  Prophet and Teacher: An Introduction to the Historical Jesus by William R. Herzog (4 Jul 2005) ISBN 0664225284 pp. 1–6

·  ·  Crossan, John Dominic (1995). Jesus: A Revolutionary Biography. HarperOne, σελ. 145. ISBN 0-06-061662-8. «That he was crucified is as sure as anything historical can ever be, since both Josephus and Tacitus...agree with the Christian accounts on at least that basic fact.»

·  ·  Robert E. Van Voorst Jesus Outside the New Testament: An Introduction to the Ancient Evidence Eerdmans Publishing, 2000. ISBN 0-8028-4368-9 page 16 states: "biblical scholars and classical historians regard theories of non-existence of Jesus as effectively refuted"

·  ·  James D. G. Dunn "Paul's understanding of the death of Jesus" in Sacrifice and Redemption edited by S. W. Sykes (Dec 3, 2007) Cambridge University Press ISBN 052104460X pages 35-36 states that the theories of non-existence of Jesus are "a thoroughly dead thesis"

·  ·  The Gospels and Jesus by Graham Stanton, 1989 ISBN 0192132415 Oxford University Press, page 145 states : "Today nearly all historians, whether Christians or not, accept that Jesus existed".

·  ·  Paul L. Maier "The Date of the Nativity and Chronology of Jesus" in Chronos, kairos, Christos: nativity and chronological studies by Jerry Vardaman, Edwin M. Yamauchi 1989 ISBN 0-931464-50-1 pages 113-129

·  ·  The Cradle, the Cross, and the Crown: An Introduction to the New Testament by Andreas J. Köstenberger, L. Scott Kellum 2009 ISBN 978-0-8054-4365-3 page 114

·  ·  . Many scholars agree that Jesus debated with fellow Jews on how best to live according to God's will, engaged in healings and exorcisms, taught in parables, gathered male and female followers in Galilee, went to Jerusalem, and was crucified by Roman soldiers during the governorship of Pontius Pilate" The Historical Jesus in Context edited by Amy-Jill Levine et al. Princeton Univ Press ISBN 978-0-691-00992-6 page 4

·  ·  Joel B. Green, Scot McKnight, I. Howard Marshall, Dictionary of Jesus and the Gospels (InterVarsity Press, 1992), page 442

·  ·  The Historical Jesus in Recent Research edited by James D. G. Dunn and Scot McKnight 2006 ISBN 1-57506-100-7 page 303

·  ·  Who Is Jesus? by John Dominic Crossan, Richard G. Watts 1999 ISBN 0664258425 pages 28-29

·  ·  James Barr, Which language did Jesus speak, Bulletin of the John Rylands University Library of Manchester, 1970; 53(1) pages 9-29 [1]

·  ·  Handbook to exegesis of the New Testament by Stanley E. Porter 1997 ISBN 90-04-09921-2 pages 110-112

·  ·  Discovering the language of Jesus by Douglas Hamp 2005 ISBN 1-59751-017-3 page 3-4

·  ·  The Cambridge Companion to Jesus by Markus N. A. Bockmuehl 2001 ISBN 0521796784 pages 121-125

·  ·  Studying the Historical Jesus: Evaluations of the State of Current Research by Bruce Chilton, Craig A. Evans 1998 ISBN 9004111425 pages 460-470

·  ·  On John, see S. Byrskog, "Story as History - History as Story", in Wissenschaftliche Untersuchungen zum Neuen Testament 123 (Tübingen: Mohr, 2000; reprinted Leiden: Brill, 2002), p. 149; Richard Bauckham, Jesus and the Eyewitnesses (Cambridge: William B. Eerdmans Publishing Company, 2006) p. 385.

·  ·  Hengel, Martin, Studies in the Gospel of Mark (Minneapolis: Fortress, 1985) pp. 64 ff.

·  ·  For an overview of the synoptic problem that discusses the traditional view in detail, see Drane, Introducing the New Testament (San Francisco: Harper Row, 1986) chapter 11. Also, see Donald Guthrie, New Testament Introduction (Downers Grove: InterVarsity, 1990)

·  ·  Raymond E. Brown. An Introduction to the New Testament. New York: Anchor Bible.

·  ·  J.A.T. Robinson, Redating the New Testament. Philadelphia: Westminster Press. 1985. pp.86–92.

·  ·  Brown 7

·  ·  i.e. Daniel-Rops, Silence of Jesus' Contemporaries p. 21 and G. R. Habermas, The Historical Jesus p. 193

·  ·  Morton Smith, Journal of Biblical Literature, Vol. 91, No. 3 (Sep., 1972), pp. 441-442, Published by: The Society of Biblical Literature, σελ. 441: "A few eminent scholars have thought...but the most common opinion has been that Josephus did here say something about Jesus, but his text has been so disfigured by Christian interpolations that it cannot reliable be restored"

·  ·  Antiquitates Judaicae XVIII, 3, 63

·  ·  Feldman (1989), p. 430

·  ·  Alice Whealey, Josephus on Jesus (New York, 2003) p.194.

·  ·  Josephus the Satirist? A Clue to the Original Form of the "Testimonium Flavianum", Albert A. Bell, Jr., The Jewish Quarterly Review, New Series, Vol. 67, No. 1 (Jul., 1976), pp. 16-22, Published by: University of Pennsylvania Press, σελ.17: "...but the most probable view, as L.H. Feldman concludes, is that our text is basically Josephus with Christian alterations"

·  ·  L. Michael White, From Jesus to Christianity. HarperCollinsPublishers, 2004. P. 97–98

·  ·  Vermes, Géza. (1987). The Jesus notice of Josephus re-examined. Journal of Jewish Studies

·  ·  Josephus the Satirist? A Clue to the Original Form of the "Testimonium Flavianum", Albert A. Bell, Jr., The Jewish Quarterly Review, New Series, Vol. 67, No. 1 (Jul., 1976), pp. 16-22, Published by: University of Pennsylvania Press, σελ.18

·  ·  Origin Commentary on Matthew 10.17; Against Celsus 1.47

·  ·  Geza Vermes, Jesus in the eyes of Josephus, Standpoint Jan/Feb 2010

·  ·  Antiquitates Judaicae, XΧ, 9, 1

·  ·  Louis H. Feldman pp. 990-1"

·  ·  Annales, XV, 44

·  ·  Theissen and Merz p.83

·  ·  Did Jesus exist? Earl Doherty and the argument to ahistoricity, by Richard Carrier. http://www.infidels.org/library/modern/richard_carrier/jesuspuzzle.html

·  ·  France, RT (1986). Evidence for Jesus (Jesus Library). Trafalgar Square Publishing, σελ. 19–20. ISBN 0340381728.

·  ·  Theissen, Gerd; Merz, Annette (1998). The historical Jesus: a comprehensive guide. Minneapolis: Fortress Press, σελ. 83. ISBN 9780800631222.

·  ·  Jesus, University Books, New York, 1956, p.13

·  ·  Plinius,Epistularum liber X,96

·  ·  Jesus, by Ch. Gugnebert, Professor of History of Christianity in the Sorbonne, Translated from the French by S. H. Hooke, Samuel Davidson Professor of Old Testament Studies in the University of London, University Book, New York, 1956, p. 14

·  ·  (XXV, 4)

·  ·  Suetonius, Nero 16

·  ·  Theissen, Gerd and Annette Merz. The historical Jesus: a comprehensive guide. Fortress Press. 1998. translated from German (1996 edition)

·  Lucian, The Death of Peregrine, 11–13 in The Works of Lucian of Samosata, translated by H. W. Fowler (Oxford: Clarendon, 1949) vol. 4

 

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια