«Βομβαρδισμός»
από fake news για γέλια και για κλάματα
Γράφει
η ΕΥΛΑΜΠΙΑ ΡΕΒΗ
«Πριν από τρία χρόνια
έγραψα ένα ποίημα, το οποίο ανέβασα στο μπλογκ μου με τίτλο
"υποσημειώσεις". Κάποια στιγμή αποφάσισα να το στείλω σε μία γνωστή
ιστοσελίδα. Πράγματι κοινοποιήθηκε, άρεσε στον κόσμο και έφερε την υπογραφή
μου. Λίγους μήνες αργότερα στην ίδια σελίδα αναρτήθηκε το έργο μου ξανά με τη
διαφορά ότι έφερε την υπογραφή του Μενέλαου Λουντέμη...».
Αυτή είναι η πραγματική
ιστορία της 27χρονης Χριστίνας Παρασχά, η αλήθεια της οποίας χάθηκε μέσα στον
λαβύρινθο του Web, που βρίθει από παραπλανητικές αναρτήσεις και ψευδείς
ειδήσεις. Όπως λέει η ίδια στο «Εθνος της Κυριακής», όταν είδε τι είχε συμβεί
επικοινώνησε με τους διαχειριστές της ιστοσελίδας, οι οποίοι αφού
δικαιολογήθηκαν ότι είχαν «πηγές» που τους ενημέρωναν ότι είναι έργο του Μ.
Λουντέμη, κατέβασαν μετά από τρεις ημέρες την ανάρτηση.
Ήταν, όμως, ήδη αργά καθώς
το «Να μάθεις να φεύγεις» είχε αναπαραχθεί και από άλλους ιστοτόπους. Σήμερα με
μία απλή αναζήτηση στην Google με αυτόν τον τίτλο εμφανίζονται δεκάδες χιλιάδες
αποτελέσματα με την πλειονότητα αυτών να φέρουν ως «πατέρα» του ποιήματος τον
κορυφαίο Έλληνα λογοτέχνη.
Η «περιπέτεια» της
Χριστίνας είναι ενδεικτική του χάους που επικρατεί στο ελληνικό και όχι μόνο
Ιντερνετ. Συνάμα είναι θλιβερή, καθότι αντικατοπτρίζει την ημιμάθεια και κυρίως
την άγνοια ενός μεγάλου δείγματος χρηστών που έσπευσαν να αποδεχτούν και να
αγαπήσουν κάτι εμπνευσμένο μόνο και μόνο γιατί έφερε μία «βαριά» υπογραφή.
Το χειρότερο, ωστόσο,
είναι ότι αυτή η συμπεριφορά επιδεικνύεται διαδικτυακά σε πολύ πιο σοβαρά
θέματα. Πολλοί χρήστες, για παράδειγμα, γνωστοποιούν με ευκολία τα προσωπικά
τους δεδομένα χωρίς κριτική σκέψη.
Διαγωνισμοί-απάτες
Τον περασμένο Σεπτέμβριο η
Διεύθυνση Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος ενημέρωσε τους πολίτες για απάτη με
την προσφορά δωροεπιταγών μεγάλης αξίας από αλυσίδες σούπερ μάρκετ. Παρά την
επίσημη ενημέρωση πολλοί είναι εκείνοι που εξακολουθούν να την «πατάνε»,
κοινοποιώντας μάλιστα τις σχετικές αναρτήσεις προς τους φίλους τους, είτε αυτές
αφορούν σε δωροεπιταγές για σούπερ μάρκετ είτε σε αλυσίδες καλλυντικών είτε σε
ταξίδια και άλλες παροχές.
Όπως επισημαίνει η ΕΛ.ΑΣ.,
«αυτά τα μηνύματα έχουν ως στόχο να πείσουν, μέσω "ψαρέματος", τους
ανυποψίαστους χρήστες να αποστείλουν προσωπικά τους δεδομένα (όπως τηλεφωνικούς
αριθμούς), τα οποία αξιοποιούν οι δράστες για να τους ζημιώσουν οικονομικά».
Εντούτοις, στην εποχή της
πληροφορίας και τεχνολογικής επανάστασης που ζούμε η διασπορά ψευδών ειδήσεων
με απώτερο σκοπό τη χειραγώγηση των αναγνωστών αποτελεί κυρίαρχο ζήτημα. Τους
τελευταίους μήνες ο όρος «fake news» κερδίζει ολοένα και περισσότερο έδαφος σε
σοβαρές συζητήσεις γύρω από το πώς μπορεί να περιοριστεί αυτό το εξαιρετικά
απειλητικό φαινόμενο για την ενημέρωση των πολιτών και κατ' επέκταση για την
ίδια τη δημοκρατία. Μία «είδηση» η οποία «έπαιξε» πολύ το 2016 είναι αυτή βάσει
της οποίας άγνωστοι αρπάζουν παιδιά στην Αθήνα.
Με τίτλους όπως «Γονείς
προσοχή, πού καταγράφηκε το τελευταίο περιστατικό» και κείμενα όπου
περιγράφονται ακόμη και χαρακτηριστικά των δραστών αποσπούν κλικ, σπέρνοντας
χωρίς λόγο τον τρόμο στο κοινό. Όπως επισημαίνει ανώτατος αξιωματούχος της
ΕΛ.ΑΣ. στο «Έθνος», «αρπαγές ανηλίκων από εξαφανίσεις ούτε έχουν καταγραφεί
ούτε έχουν καταγγελθεί ούτε έχουν διαπιστωθεί. Κάποια περιστατικά για
συγκεκριμένα βαν, αυτοκίνητα ή οτιδήποτε άλλο ποτέ δεν αποδείχθηκαν και
ουδέποτε μας καταγγέλθηκε κάτι σχετικό».
Σε σημαντικό βαθμό τα «νέα» αυτά στο
ελληνικό Διαδίκτυο σχετίζονται με την Ορθοδοξία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα
παραπληροφόρησης το 2016 αποτελούν τα περί... απαγόρευσης βαπτίσματος νηπίων με
τη βούλα του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Η σύγχυση προκλήθηκε όταν η συγκεκριμένη
«είδηση» δημοσιεύτηκε από site εκκλησιαστικού ενδιαφέροντος και αναπαράχθηκε
ευρέως.
Στα...
όπλα
Τι είχε γίνει; Πηγή ήταν
μία ιστοσελίδα της Ιταλίας, η οποία ανέφερε ότι το περιεχόμενό της είναι
σατιρικό. Πολλές φορές τα «νέα» αυτά σχετίζονται με δημοσιεύσεις γύρω από τους
πρόσφυγες και μετανάστες που ζουν στη χώρα μας. Χρησιμοποιώντας το θρησκευτικό
αίσθημα επιτήδειοι παρακινούμενοι από δόλο δημιουργούν ψευδείς ειδήσεις με
απώτερο σκοπό την ενίσχυση του εθνικισμού. «Παπάς πήρε τα όπλα στην Ειδομένη»
είναι ένας από τους τίτλους που συναντήσαμε όταν η κατάσταση στα σύνορα ήταν
εκρηκτική. Τελικά, ο εικονιζόμενος ιερέας που σημάδευε με όπλο ήταν Ρώσος που
συμμετείχε σε άσκηση της χώρας του το 2013. «Μουσουλμάνοι πασάλειψαν με κόπρανα
εικόνες στη Λέσβο» και «Κατεβάζουν σταυρούς από εκκλησίες να μην ενοχλούνται οι
πρόσφυγες» είναι δύο ακόμη παραδείγματα.
Στην πρώτη περίπτωση η
«είδηση» διαψεύστηκε από τους φορείς του νησιού, ενώ η φωτογραφία που συνόδευε
την ανάρτηση έδειχνε έναν άνδρα να θρηνεί πάνω στην αιματοβαμμένη εικόνα του
Χριστού δύο ημέρες μετά την τρομοκρατική επίθεση στην Κοπτική Εκκλησία της
Αλεξάνδρειας την Πρωτοχρονιά του 2011. Στη δεύτερη περίπτωση ο Δήμος Θέρμης
εξέδωσε ανακοίνωση, τονίζοντας ότι τον σταυρό σε εκκλησάκι της Αγίας
Αικατερίνης έξω από κέντρο φιλοξενίας έσπασαν παιδάκια κατά λάθος και οι
πρόσφυγες εργάστηκαν για την αποκατάστασή του.
Χιλιάδες φορές
κοινοποιήθηκε και δεκάδες φορές αναπαράχθηκε από διάφορες ιστοσελίδες και blogs
είδηση που φέρει τίτλο «Η Μπουμπουλίνα μας σήκωσε ελληνική σημαία μέσα στην
Αλβανία». Παρά το προφανές ότι η ελληνική σημαία στη «φωτογραφία-ντοκουμέντο»
είναι επάνω σε διπλωματικό αυτοκίνητο η πραγματικότητα είναι ότι το στιγμιότυπο
αφορούσε σε επεισόδια που ξέσπασαν κατά τον εορτασμό της 28ης Οκτωβρίου στην
Πρεμετή το 2012.
Κάποιες φορές τα «νέα» αυτά έχουν μία βάση αλήθειας, όπως
εκείνο με τη «15χρονη τζιχαντίστρια που μαχαίρωσε αστυνομικό στο Ανόβερο». Το
βίντεο που συνόδευε την ανάρτηση σχετιζόταν με επίθεση σε φρουρό στο Ισραήλ το
2015. Η επίθεση στο Ανόβερο έγινε το 2016, ενώ ο αστυνομικός επέζησε.
Κάποιες
άλλες, πάλι, έρχονται «έτοιμες» στη χώρα μας κατευθείαν από το εξωτερικό, όπως:
«Σύννεφο με ανθρώπινη φιγούρα στη Ζάμπια», «Ζωντανός ο Μπομπ Μάρλεϊ» και «Σαουδάραβες
επιστήμονες ανακάλυψαν ότι οι γυναίκες είναι θηλαστικά»...
Και φυσικά πολλές
δημιουργούνται από εγχώρια «τρολ» και καταλήγουν να λογίζονται από αρκετούς ως
αληθινές. Πιο πρόσφατο παράδειγμα το... κόστος των 3.760.000 ευρώ της μεταφοράς
του Αγίου Φωτός στην Ελλάδα βάσει «εγγράφου» του υπουργείου Εξωτερικών. Για την
ιστορία το κόστος άγγιξε τις 20.000 με 25.000 ευρώ.
Ζήτημα
αξιοπιστίας
«Οι ψευδείς ειδήσεις δεν
είναι κάτι νέο. Η αποκαλούμενη κίτρινη δημοσιογραφία ξεκινά πριν από
περισσότερα από 100 χρόνια. Κατά την εκτίμησή μου το τελευταίο εξάμηνο o
προβληματισμός γύρω από το φαινόμενο αυτό έχει επέλθει λόγω της υπέρμετρης
προβολής του όρου "fake news" και της προπαγάνδας που συνδέθηκαν με
τις αμερικανικές εκλογές και το Brexit», σχολιάζει στο «Εθνος» ο καθηγητής
Στυλιανός Παπαθανασόπουλος, διευθυντής του Μεταπτυχιακού «Δημοσιογραφία και Νέα
Μέσα» στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. «Το κυριότερο ζήτημα για εμένα στη σύγχρονη
εποχή των social media είναι η σημαντική υποβάθμιση της αξιοπιστίας και της
δημόσιας εκτίμησης της δημοσιογραφίας.
Ο κόσμος πλέον πιστεύει
κάποιες ανοησίες που γράφονται από εδώ και από εκεί, παρά το προϊόν που έχει
παραχθεί σε μέσα ενημέρωσης από δημοσιογράφους οι οποίοι είναι επαγγελματίες
και οφείλουν να τηρούν κάποιους κανόνες», επισημαίνει. «Αυτό το οποίο συμβαίνει
το είχε περιγράψει πολύ εύστοχα σε μία συνέντευξη πριν από τον θάνατό του ο
Ουμπέρτο ΕΚΟ. Είχε πει χαρακτηριστικά: "Έδωσαν δικαίωμα λόγου σε λόχους
ηλιθίων, οι οποίοι προηγουμένως δεν μιλούσαν παρά σε μπαρ, μετά από ένα ποτήρι
κρασί. Τότε δεν έκαναν κακό στους υπόλοιπους. Εκεί κάποιος τους έκοβε την
κουβέντα, ενώ τώρα έχουν το ίδιο δικαίωμα να μιλούν όσο και ένα βραβείο
Νόμπελ"», καταλήγει.
ΕΥΛΑΜΠΙΑ ΡΕΒΗ
erevi@pegasus.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου