ΕΜΕΙΝΕ
ΔΙΠΛΑ ΣΤΟΝ ΛΕΩΝΙΔΑ... ΑΝ ΚΑΙ «ΕΙΔΕ» ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ
O
μάντης Μεγιστίας, το τέλος του Εφιάλτη
και η ιστορική αλήθεια για τους «300» των Θερμοπυλών!
και η ιστορική αλήθεια για τους «300» των Θερμοπυλών!
Η μάχη των Θερμοπυλών, που
έγινε στα τέλη Αυγούστου (κατά την επικρατέστερη εκδοχή) του 480 π.Χ., αποτελεί
ένα από τα σημαντικότερα πολεμικά γεγονότα όχι μόνο της ελληνικής αλλά και της
παγκόσμιας ιστορίας. Έχουν γραφτεί γι’ αυτήν χιλιάδες άρθρα και βιβλία, ενώ δεν
άφησε ανεπηρέαστη και την τέχνη. Στο άρθρο αυτό, θα
επικεντρωθούμε, κυρίως, σε σχετικά άγνωστες λεπτομέρειες της μάχης. Βασική πηγή
γι’ αυτήν, είναι ο «πατέρας της ιστορίας» Ηρόδοτος.
Κατά την αρχαιότητα, η
περιοχή των Θερμοπυλών, διέφερε πολύ από την εικόνα που έχει σήμερα. Ο
Στράβωνας (64 π.Χ. – 19 μ.Χ.), τοποθετεί τα στενά μεταξύ του Μαλιακού Κόλπου
και του όρους Καλλίδρομο. Ο Σπερχειός και οι παραπόταμοί του, δημιούργησαν με
τις προσχώσεις τους, τους επόμενους αιώνες, τη σημερινή κοιλάδα.
Κατά τη δεύτερη περσική
εκστρατεία στην Ελλάδα, υπό την αρχηγία του Ξέρξη, ο στρατός των Μήδων, αφού
διέσχισε τη Θράκη, τη Μακεδονία και τη Θεσσαλία, στρατοπέδευσε κοντά στην
Τραχίνια, ανάμεσα στους ποταμούς Μέλα και Ασωπό. Υπολογίζεται ότι ο Ξέρξης είχε
μαζί του 300.000 – 400.000 στρατιώτες.
Οι Έλληνες, στο συνέδριο
της Κορίνθου (481 π.Χ.) επέλεξαν ως καταλληλότερη τοποθεσία για την
αντιμετώπιση των Περσών, το στενό των Θερμοπυλών. Επικεφαλής των Ελλήνων, ήταν
ο Σπαρτιάτης βασιλιάς Λεωνίδας Α’, γιος του Αναξανδρίδα Β’ και ετεροθαλής
αδελφός του Κλεομένη Α’ τον οποίο και διαδέχθηκε. Παντρεύτηκε μάλιστα την κόρη
του, Γοργώ και απέκτησε μαζί της ένα γιο, τον Πλείσταρχο.
Συνολικά, ο Λεωνίδας είχε
6.200 άνδρες, που είχαν στρατοπεδεύσει στα Στενά των Θερμοπυλών, πίσω από ένα
τείχος που είχαν χτίσει οι Φωκείς και ενίσχυσαν με πρόσθετα οχυρωματικά έργα.
Οι Αθηναίοι έστειλαν όλους
τους άνδρες τους με τον στόλο στο Αρτεμίσιο και δεν διέθεσαν στρατό στον
Λεωνίδα.
Μολών
Λαβέ
Ο Ξέρξης, αρχικά,
υπολόγιζε ότι οι Έλληνες θα υποχωρούσαν μπροστά στον όγκο του στρατεύματός του.
Όταν αυτό δεν έγινε, έστειλε κήρυκες στον Λεωνίδα ζητώντας την παράδοση των
όπλων. Η περήφανη απάντηση του Σπαρτιάτη βασιλιά «Μολών Λαβέ» (όπως αναφέρει ο
Πλούταρχος), του χάρισε υστεροφημία και τον κατέταξε στις θρυλικές μορφές της
παγκόσμιας ιστορίας…
Οργισμένος, ο Ξέρξης
διέταξε επίθεση εναντίον των Ελλήνων. Όλες οι επιθετικές ενέργειες των δύο
πρώτων ημερών αποκρούστηκαν από τους άνδρες του Λεωνίδα. Αυτό οφειλόταν στη
στρατηγική του Σπαρτιάτη βασιλιά, στην υπεροχή των Ελλήνων σε οπλισμό και στη
στενότητα του χώρου, που δεν επέτρεπε στους Πέρσες να αναπτυχθούν σε πλάτος και
να αξιοποιήσουν τους εξαίρετους τοξότες τους. Ωστόσο, την τρίτη μέρα, τα
πράγματα άλλαξαν… Ένας κάτοικος της Τραχίνιας, ο Εφιάλτης, γνώστης της
περιοχής, υπέδειξε στον Ξέρξη το ορεινό πέρασμα (μονοπάτι) της Ανοπαίας
ατραπού, που περνώντας από το όρος Καλλίδρομο, κατέληγε στα μετόπισθεν των
Ελλήνων.
Μην έχοντας άλλη επιλογή,
ο Ξέρξης δέχθηκε τη συμβουλή του Εφιάλτη και έστειλε τον Υδάρνη, επικεφαλής του
επίλεκτου σώματος των Αθανάτων, να κυκλώσει τους Έλληνες. Ο Λεωνίδας είχε
αναθέσει τη φύλαξη της Ανοπαίας ατραπού, σε χίλιους Φωκείς, οι οποίοι
αιφνιδιάστηκαν από την κίνηση των Περσών και έφυγαν χωρίς καμία αντίσταση.
Σε λίγο, έφτασε η είδηση
στο ελληνικό στρατόπεδο. Ο Λεωνίδας, βλέποντας πλέον ότι δεν υπήρχε περίπτωση
να αντιμετωπίσει τους Πέρσες, διέταξε τους συμμάχους του να φύγουν για να
γλιτώσουν από βέβαιο θάνατο. Τελικά, με 300 Σπαρτιάτες και 700 Θεσπιείς
πολέμησε γενναία, προκαλώντας μεγάλες απώλειες στους Πέρσες.
Οι τελευταίοι Έλληνες
στρατιώτες και αφού ο Λεωνίδας είχε ήδη σκοτωθεί, υποχώρησαν πίσω από το τείχος
των Φωκέων, στον λόφο του Κολωνού, όπου μετά από μια άνιση μάχη με τους άνδρες
του Υδάρνη, σκοτώθηκαν όλοι.
Η γενναία αντίσταση του
Λεωνίδα και των ανδρών του καθυστέρησε την κάθοδο των Περσών προς την Αθήνα,
έδωσε τον χρόνο στον ελληνικό στόλο που ναυμαχούσε στο Αρτεμίσιο να υποχωρήσει
έγκαιρα στα λιμάνια της Αττικής και το γεγονός της θυσίας τους, χρησιμοποιήθηκε
ως παράδειγμα υπακοής στους νόμους και εκτέλεσης του χρέους προς την πατρίδα.
Ο
μάντης Μεγιστίας: Έμεινε δίπλα στον Λεωνίδα αν και «είδε» το θάνατό του
Όπως όμως σε κάθε μεγάλη
μάχη, έτσι και σ’ αυτή των Θερμοπυλών, υπάρχουν κάποια πρόσωπα και γεγονότα που
δεν είναι ευρέως γνωστά.
Ο Μεγιστίας ήταν μάντης
από την Ακαρνανία. Βρισκόταν στις Θερμοπύλες, κοντά στον Λεωνίδα και προέβλεψε
την εξέλιξη της μάχης και το επερχόμενο τέλος όλων («… Μάντιος, ος τότε Κήρας
επερχομένας σάφα ειδώς…»). Ωστόσο, ήταν ο μόνος, μαζί με τους Θεσπιείς, που
έμεινε να πολεμήσει μαζί με τους Σπαρτιάτες.
Περήφανοι οι συμπατριώτες
του, ανέθεσαν στον σπουδαίο επιγραμματοποιό και φίλο του Μεγιστία, Σιμωνίδη τον
Κείο, να γράψει ένα επίγραμμα στον τάφο του «Αυτός εδώ, είναι ο τάφος του
δοξασμένου Μεγιστία που κάποτε τον σκότωσαν οι Μήδοι όταν πέρασαν τον Σπερχειό,
του μάντη που ενώ γνώριζε καλά πως πλησιάζει ο θάνατος δεν δέχθηκε να
εγκαταλείψει τον βασιλιά της Σπάρτης».
Πόσοι
ήταν τελικά οι «300»;
Το δεύτερο γεγονός που θα
εξετάσουμε είναι αν ήταν όντως 300 οι Σπαρτιάτες του Λεωνίδα. Φαίνεται ότι
τελικά δεν ήταν 300 αλλά 298. Τι είχε γίνει;
Ο Λεωνίδας διέταξε τον Παντίτη, ένα από τους άνδρες του, να
μεταβεί στη Θεσσαλία για να ζητήσει ενισχύσεις. Όταν επέστρεψε στις Θερμοπύλες,
είδε όλους τους συντρόφους του νεκρούς. Γυρίζοντας στη Σπάρτη, κατηγορήθηκε για
δειλία. Μην αντέχοντας να ζει μ’ αυτή την κατηγορία, κρεμάστηκε, δίνοντας τέλος
στη ζωή του.
Ο Αριστόδημος, λίγο πριν τη μάχη, έχασε το ένα μάτι του λόγω
μόλυνσης, όπως και ο Εύρυτος. Ο
Λεωνίδας τους διέταξε να επιστρέψουν στη Σπάρτη. Ο Εύρυτος ωστόσο, έμεινε,
πολέμησε και σκοτώθηκε ενώ ο Αριστόδημος γύρισε στην πατρίδα του. Εκεί
συνάντησε γενική περιφρόνηση και ονομάστηκε «τρέσας», εκείνος δηλαδή που
δείλιασε. Όμως, τον επόμενο χρόνο, πήρε μέρος στη μάχη των Πλαταιών πολεμώντας
γενναία και παράτολμα. Κατά μία εκδοχή σκοτώθηκε, ενώ σύμφωνα με άλλη,
τραυματίστηκε βαριά και έζησε τουλάχιστον ως τη μάχη του Ευρυμέδοντα (470
π.Χ.), στην οποία ο Κίμωνας νίκησε τους Πέρσες.
Ο
Εφιάλτης
Στον Εφιάλτη αναφερθήκαμε
και παραπάνω. Το όνομά του έγινε συνώνυμο του προδότη. Αν και όλοι γνωρίζουμε
τον Εφιάλτη, πόσοι ξέρουν τι απέγινε μετά τη μάχη των Θερμοπυλών; Ποιος ήταν
όμως ο μεγάλος άγνωστος της Ιστορίας που έγινε γνωστός μόνο για το εγκληματικό
του αμάρτημα και πέρασε μετά στις υποσημειώσεις των καταγραφών ως ο πιο μισητός
ολάκερου του ελληνικού κόσμου;
Ό,τι ξέρουμε για τον
Εφιάλτη, τον γιο του Ευρυδήμου του Μαλιέως, προέρχονται από την πένα του
Ηροδότου («Ιστορίαι»). Ο μεγάλος ιστορικός δεν μας λέει τίποτα για τα παιδικά
του χρόνια ή την οικογενειακή του κατάσταση, καθώς στην Ιστορία εμφανίζεται την
πιο νευραλγική στιγμή, το 480 π.Χ., για να ανατρέψει τραγικά τις στρατιωτικές
ισορροπίες.
Οι Μαλιείς ήταν ελληνικό
φύλο που κατοικούσε στην ανατολική κοιλάδα του Σπερχειού Ποταμού, γύρω από τον
Μαλιακό Κόλπο, με σημαντικότερη πόλη την Τραχίνα. Στις πρώιμες μάλιστα φάσεις
της Δελφικής Αμφικτιονίας, εκεί εδραζόταν το κέντρο της ομοσπονδίας των 12
φυλών της Στερεάς και της Θεσσαλίας, στην πόλη Ανθήλη. Οι Μαλιείς ήταν σύμμαχοι
των Σπαρτιατών από το 426 π.Χ. μέχρι τον Κορινθιακό Πόλεμο, όταν συμμάχησαν με
την Κόρινθο για να απαλλαγούν από την ηγεμονία της Σπάρτης…
Στο έβδομο βιβλίο της
«Ιστορίας» του, ο Ηρόδοτος αναφέρει: «Αυτή λοιπόν ήταν η θέση του Ξέρξη και του
στρατού του στην Τραχινία της Μηλίδας, ενώ οι Έλληνες είχαν καταλάβει τα στενά
που είναι γνωστά στους ντόπιους ως Πύλες, αυτά που οι υπόλοιποι Έλληνες
ονομάζουν Θερμοπύλες».
Όπως μας ιστορεί ο
Ηρόδοτος, όλο το ελληνικό απόσπασμα (300 Σπαρτιάτες, 700 Θεσπιείς και μερικοί
χιλιάδες ακόμα) ήταν παραταγμένο στο στενό πέρασμα, εκτός από τους Φωκείς,
καθώς αυτοί φρουρούσαν τα γύρω μονοπάτια πιάνοντας νευραλγικές θέσεις στο
βουνό.
Κι αυτό γιατί οι ντόπιοι
γνώριζαν για μυστικά περάσματα που έβγαζαν πίσω από τις Θερμοπύλες, κάτι που
δεν θα μπορούσαν να ξέρουν φυσικά οι ξενόφερτοι εισβολείς. Και τότε κάνει την
εμφάνισή του ο Εφιάλτης από τη Μαλίδα, ο οποίος καταφτάνει στο στρατόπεδο του
Πέρση με μια πρόταση που δεν μπορεί να αρνηθεί.
Η καταγωγή του Εφιάλτη από
την τοπική Μαλίδα έχει φυσικά τη σημασία της, αφού μόνο ένας ντόπιος θα
μπορούσε να γνωρίζει το μυστικό μονοπάτι. Ο Εφιάλτης έβγαλε τον Ξέρξη από το
πολεμικό του αδιέξοδο, φανερώνοντάς του το άγνωστο πέρασμα που παρέκαμπτε τα
στενά των Θερμοπυλών, προσδοκώντας πλούτη και τιμές από τον Πέρση.
Κατενθουσιασμένος ο
Ξέρξης, στέλνει τον Υδάρνη και το επίλεκτο σώμα του, ξεκινώντας από το περσικό
στρατόπεδο «την ώρα που ανάβουν τα λυχνάρια», όπως μας λέει ο Ηρόδοτος
εννοώντας το σούρουπο. Ο μάντης Μεγιστίας προβλέπει τον άδοξο θάνατο των
υπερασπιστών του στενού μόλις θα χάραζε η μέρα.
Ο Ηρόδοτος μας λέει ακόμα
πως ο Εφιάλτης υποδεικνύει στον Ξέρξη την ακριβή ώρα που πρέπει να επιτεθεί,
«την ώρα που η αγορά γεμίζει κόσμο» (γύρω στις 11:οο το πρωί), καθώς η κατάβαση
από το βουνό ήταν συντομότερη και η απόσταση πολύ μικρότερη απ’ ό,τι ο γύρος
του βουνού και η ανάβαση. Ο προδότης υπολόγισε δηλαδή τον ακριβή χρόνο που θα
έκανε να οδηγήσει τους 10.000 Αθανάτους στα νώτα των Ελλήνων, προειδοποιώντας
τον Ξέρξη να επιτεθεί ταυτοχρόνως.
Ο ιστορικός μάς λέει πως
κάποιοι πέρσες στρατιώτες που αυτομόλησαν εντωμεταξύ ενημέρωσαν τον Λεωνίδα για
την κυκλωτική κίνηση του εχθρού, κι έτσι εκείνη τη μέρα οι Έλληνες πολέμησαν με
ακόμα μεγαλύτερη γενναιότητα, καθώς ήξεραν πως το τέλος τους κοντοζύγωνε και
ήθελαν να χαλάσουν όσους περισσότερους μπορούσαν: «Έφτασαν στην κορυφή της
παλικαριάς τους χτυπώντας τους βαρβάρους, αψηφώντας το θάνατο μες στη
μανιασμένη αποκοτιά τους».
Οι Αθάνατοι συναντήθηκαν
στο βουνό με τους Φωκείς που παραφυλούσαν στα μυστικά περάσματα και
συγκρούστηκαν για λίγο μαζί τους, πριν οι δεύτεροι υποχωρήσουν γρήγορα στην
κορυφή του βουνού. Οι Πέρσες, μας λέει ο Ηρόδοτος, δεν έδωσαν συνέχεια στη μάχη
με τους Φωκείς καθώς επείγονταν να φτάσουν εγκαίρως στα νώτα του Λεωνίδα. Ο
οποίος πέφτει πριν φτάσουν οι Αθάνατοι στις θέσεις τους και τώρα όλοι μάχονται
για το πτώμα του σπαρτιάτη βασιλιά: «Πέρσες και Λακεδαιμόνιοι έδωσαν ανάμεσά
τους πολύωρη μάχη σώμα με σώμα, ωσότου οι Έλληνες με την αντρεία τους το
τράβηξαν προς το μέρος τους κι έτρεψαν σε φυγή τον εχθρό τέσσερις φορές».
«Έτσι συνεχίστηκε για ώρα
η μάχη, ως τη στιγμή που έφτασαν εκείνοι που οδηγούσε ο Εφιάλτης. Όταν οι
Έλληνες αντιλήφθηκαν τον ερχομό τους, από εκείνη την ώρα ο αγώνας άλλαξε
μορφή», συνεχίζει ο Ηρόδοτος εννοώντας πως η τακτική των Ελλήνων έγινε από
επιθετική, αμυντική. Η ύστατη άμυνα οργανώνεται σε έναν μικρό λόφο, που ο
Ηρόδοτος αποκαλεί «Κολωνό», στην είσοδο των στενών, όπου θα αγωνιστούν ως το
τέλος.
Μέσα σε όλα, οι Θηβαίοι
αυτομολούν στον εχθρό και όσοι απομένουν θάβονται μέσα στο νέφος από τα βέλη
του εχθρού. «Εν τούτῳ σφέας τῷ
χώρῳ ἀλεξομένους
μαχαίρῃσι, τοῖσι
αὐτῶν ἐτύγχανον
ἔτι περιεοῦσαι,
καὶ χερσὶ
καὶ στόμασι κατέχωσαν οἱ
βάρβαροι βάλλοντες», διηγείται ο ιστορικός στο πρωτότυπο κείμενο…
Το
τέλος του προδότη
Με την προδοτική υπόδειξη
του Εφιάλτη, οι Πέρσες απώθησαν τους Φωκείς και περικύκλωσαν τους υπόλοιπους
Έλληνες, μετρώντας μια δανεική νίκη στο πεδίο της μάχης. Ο ελληνικός στόλος,
μαθαίνοντας τα νέα, απομακρύνθηκε από το Αρτεμίσιο και υποχώρησε στη Σαλαμίνα,
όπου θα πετύχαινε αργότερα μια αποφασιστικής σπουδαιότητας νίκη, η οποία με
τους θριάμβους των Πλαταιών και της Μυκάλης θα ματαίωναν οριστικά τα σχέδια των
Περσών για κατάκτηση του ελλαδικού χώρου.
Όσο γίνονταν αυτά, ο
Εφιάλτης είχε εκπληρώσει τον δικό του ρόλο στην Ιστορία και κρυβόταν τώρα με
την αναμφίβολα γενναία χρηματική ανταμοιβή που απέσπασε από τον πέρση
αυτοκράτορα. Όταν απομακρύνθηκε οριστικά ο κίνδυνος, η Δελφική Αμφικτιονία
επικήρυξε τον Εφιάλτη έναντι εξίσου μεγάλης χρηματικής αμοιβής.
Υπάρχουν μάλιστα πηγές που
αναγνωρίζουν άλλους ως τους περιβόητους προδότες των Θερμοπυλών, μια υπόθεση
που απορρίπτει ωστόσο με σθένος ο Ηρόδοτος λέγοντας πως η Αμφικτιονία δεν
επικήρυξε κανέναν άλλο ως προδότη παρά μόνο τον Εφιάλτη. Έχουν προταθεί πάντως
ως οδηγοί των Περσών στα νώτα των Ελλήνων τόσο οι Ονήτης και Φαναγόρας,
αμφότεροι από την Κάρυστο, όσο και ο Κορυδαλλός από την Αντίκυρα.
Ο Εφιάλτης κατέφυγε καθώς
λέγεται για χρόνια στη Θεσσαλία και έπειτα από αρκετό καιρό, νιώθοντας προφανώς
ασφαλής, επέστρεψε στη γενέτειρά του. Όπου και θα τον αναγνωρίσει ένας
συμπατριώτης του, ο Αθηνάδης ο Τραχίνιος, σκοτώνοντάς τον επιτόπου. Το τέλος
του ήταν αντάξιο του προδοτικού του βίου, ζώντας κατατρεγμένος και φοβισμένος
στη Θεσσαλία πριν συναντήσει τη μοίρα που του επιφύλαξε η δράση του.
Οι Λακεδαιμόνιοι τίμησαν
τον δολοφόνο του και ο Εφιάλτης απαθανατίστηκε στην Ιστορία ως ο μεγαλύτερος
προδότης του αρχαίου κόσμου…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου