ΚΟΛΟΜΒΟΣ ΚΑΙ ΧΙΟΣ

Οι καραβέλες του Χριστόφορου Κολόμβου

ΚΟΛΟΜΒΟΣ ΚΑΙ ΧΙΟΣ

ΟΙ ΧΙΩΤΕΣ ΠΡΟΗΓΗΘΗΚΑΝ

Γράφει η Θεώνη Πάγκαλου Ζερβού

Ο Κολόμβος ανακάλυψε την Αμερική χάρη σε ένα ταξίδι του στη Γενουατοκρατούμενη τότε Χίο, όπου γνώρισε έμπειρους ναυτικούς που τον συνόδεψαν. Οι Χιώτες είχαν στην κατοχή τους αρχαίους ελληνικούς χάρτες και πληροφορίες που τον οδήγησαν στον σίγουρο δρόμο.

Το 1992 συμπληρώθηκαν 500 χρόνια από την ανακάλυψη της Αμερικής, αλλά οι εορταστικές εκδηλώσεις για την επέτειο αυτή άρχισαν πέντε χρόνια νωρίτερα, το 1987, οπότε συγκροτήθηκε μια διεθνής επιτροπή από μεγάλα ονόματα ανάλογα με τη βαρύτητα του γεγονότος: Όπως ο βασιλιάς της Ισπανίας Χουάν Κάρλος, ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Ρόναλντ Ρήγκαν, ο τότε  πρόεδρος της Ιταλίας Φραντσέσκο Κοσίγκα, ο τότε αντιπρόεδρος της Ιταλικής Γερουσίας Πάολο Εμίλιο Ταβιάνι.

Το πρώτο διεθνές συνέδριο έγινε στη Χίο στις 24-28 Σεπτεμβρίου 1987 με τον χαρακτηρισμό: ΧΙΟΣ '87 ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ COLOMBUS '92.

Η επιλογή δεν ήταν καθόλου τυχαία, αφού η Χίος έπαιξε καθοριστικό ρόλο στις αναζητήσεις του Κολόμβου, όπως τόνισε τότε στην εισήγηση του ο καθηγητής Πάολο Εμίλιο Ταβιάνι, ένας από τους κυριότερους μελετητές του. Πάντως γύρω από τις ημέρες και τα έργα του μεγάλου θαλασσοπόρου κινείται μια ολόκληρη μυθολογία ισχυρισμών και αμφισβητήσεων. Ωστόσο ένα είναι βέβαιο. Ότι ο Κολόμβος συνέλαβε την ιδέα για την ανακάλυψη του Νέου Κόσμου στη Χίο.

Στη Χίο, το νησί με τα αρώματα, το νησί της μαστίχας και των έμπειρων ναυτικών, που τον καθοδήγησαν. Στη Χίο όπου προμηθεύτηκε τους αρχαίους ελληνικούς χάρτες, βάσει των οποίων χάραξε την πορεία του. Ό Κολόμβος δεν συνάντησε τυχαία τη νέα ήπειρο, όπως πολλοί ισχυρίζονται. Έπλευσε στα σίγουρα.

Εκείνη την εποχή η Χίος ήταν στην κατοχή των Γενοβέζων. Και πιο συγκεκριμένα, της εμπορικής εταιρείας «Μαόνα», ιδιοκτησίας της οικογένειας Ιουστινιάνι. Η κατοχή κράτησε συνολικά 220 χρόνια (1346-1566). Οι Ιουστινιάνι εκμεταλλεύθηκαν τον πλούτο της γης και τα έσοδα από το εμπόριο. Οργάνωσαν τη βιοτεχνία των μεταξωτών, αλλά κυρίως την παραγωγή της μαστίχας και η Χίος έγινε ο παράδεισος της Ανατολής. Τα μαστιχοχώρια οχυρώθηκαν ώστε να προστατεύεται το πολύτιμο προϊόν από λιστρικές επιδρομές, αλλά και να ελέγχονται οι κινήσεις των χωρικών· η δυσφορία των οποίων εκδηλώθηκε με την επανάσταση του 1380. Κι ας εξήγησε ο καθηγητής κ. Ταβιάνι ότι τότε η λέξη «αποικία» είχε την έννοια της παρουσίας και δεν σήμαινε καταπίεση, όπως σήμερα. Κι ότι Έλληνες και Γενουάτες ζούσαν σε μια ενότητα όπου δεν υπήρχε διαφορά ανάμεσα τους. 

 ΧΙΟΣ ΥΠΟ DAPPER 1688

Η καταπίεση ήταν εμφανής, ιδίως στα θρησκευτικά ζητήματα. Αλλά και στα κοινωνικά και στα πολιτικά βεβαίως. Ο Κολόμβος έφθασε στη Χίο 20 χρόνια περίπου μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως από τους Τούρκους (1453), οπότε το ελληνικό πνεύμα διέπρεπε στη Δύση χαράζοντας την πορεία της Αναγέννησης. Ήταν το πρώτο μακρινό ταξίδι του και πραγματοποιήθηκε το 1472 ή 1474. Ο Κολόμβος έμεινε στη Χίο ένα μεγάλο διάστημα που υπολογίζεται από έξι μήνες έως δύο χρόνια. Εκεί συνάντησε τον πλοίαρχο Αντρέα, ο οποίος αργότερα τον συνόδεψε στο ταξίδι του μαζί με άλλους τρεις Χιώτες ναυτικούς. Η πολύτιμη αυτή πληροφορία που δημοσιεύθηκε το 1904 στο γαλλικό περιοδικό Κυανή Επιθεώρηση, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι Χιώτες είχαν ανακαλύψει την Αμερική πριν από τον Κολόμβο. Ο Αντρέας είχε στην κατοχή του αρχαίους χάρτες που είχαν χρησιμοποιήσει οι αρχαίοι Έλληνες θαλασσοπόροι, που γνώριζαν ότι η γη είναι στρογγυλή.

Την ύπαρξη χαρτών επιβεβαιώνει και ο Τούρκος χαρτογράφος Πιρί Ρεΐς, καπετάνιος του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς, που σχεδίασε τον πρώτο του χάρτη το 1513 βασιζόμενος — όπως σημειώνει ο ίδιος — σε καμιά εικοσαριά παλιούς χάρτες. Η ακρίβεια και οι λεπτομέρειες που διαπιστώθηκαν αργότερα, όπως η διαφορά γεωγραφικού μήκους Νοτίου Αμερικής και Αφρικής ή το σχήμα της Ανταρκτικής, σε μια εποχή που η περιοχή ήταν καλυμμένη από πάγους, οδήγησαν τους επιστήμονες στο συμπέρασμα ότι οι πηγές του Πιρί Ρεΐς, παραπέμπουν στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. 

Ο θαλασσοπόρος με τον φυσικό Γκαρθία Χερναντεθ. Πολλά θρυλούνται για τον Κολόμβο. Ένα όμως είναι βέβαιο: Ότι την ιδέα για την ανακάλυψη του Νέου Κόσμου τη συνέλαβε στη Χίο.

Οι Χιώτες ήταν σε θέση να κατέχουν τους σπάνιους αυτούς χάρτες. Ίσως ο Κολόμβος παρουσίασε τους χάρτες στους Ισπανούς βασιλείς. Διαφορετικά πώς θα τους έπειθε να οργανώσουν ένα τόσο δαπανηρό ταξίδι; Εκτός από τους χάρτες ο δαιμόνιος Γενουάτης, ο γιος του Δομίνικου Κολόμβου, κομματάρχη της έκπτωτης οικογένειας Φραγκόζο, φαίνεται πως γνώριζε τις προτιμήσεις των ιθαγενών της Αμερικής, γιατί τους πρόσφερε ψεύτικες — τι άλλο;— γυάλινες χάντρες που είχε πάρει μαζί του. Και αυτή η πληροφορία προέρχεται από τον Πιρί Ρεΐς, ο οποίος γνώριζε το περιεχόμενο βιβλίου της εποχής του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που είχε στα χέρια του ο Κολόμβος και τον οδήγησε στον σίγουρο δρόμο.

Για την επίσκεψη του στη Χίο ο Κολόμβος αναφέρεται με σαφήνεια δύο φορές στο ημερολόγιο του και τρίτη σε γράμμα του προς τον υπουργό της Ισπανίας Σαντανιέλ. «Ένιωσα τη μυρωδιά της μαστίχας», έγραψε μόλις πάτησε στο Σαν Σαλβαδόρ (νήσο Γουαναχάνη). Στις 12 Οκτωρίου 1492 έφτασε, στις 21 Οκτωβρίου σημείωσε την παρατήρηση του. Την επανέλαβε στις 23 του ίδιου μηνός και πάλι στις 4 Νοεμβρίου από την Κούβα. Η φράση δεν εκφράζει φυσικά τον ρομαντισμό του Κολόμβου. Αν είναι δυνατόν! Η μαστίχα σήμαινε χρήμα. Χρήμα ρευστό, πολύ λίγο διαδεδομένο, γιατί συνέφεραν οι ανταλλαγές. «50.000 δουκάτα παίρνει η Δημοκρατία της Γένοβας από τη μαστίχα της Χίου», σημείωσε ο Κολόμβος κι αυτό εξηγεί τον ενθουσιασμό του για το μεθυστικό άρωμα που ένιωσε στη Γουαναχάνη και στην Κούβα. Αλλά ο μαστιχοφόρος σχίνος της Χίου, είναι μοναδικός στον κόσμο. Τα σχίνα της Κούβας και του Σαν Σαλβαδόρ είναι διαφορετικά, δεν βγάζουν μαστίχα. Ο Κολόμβος που πραγματοποίησε συνολικά τέσσερα ταξίδια στην Αμερική για λογαριασμό του ισπανικού βασιλείου, είχε επίγνωση της ανακάλυψης του. «Εσείς κατέχετε εδώ, μια άλλη γη, μια απέραντη γη», είχε γράψει στον βασιλιά Φερδινάνδο. Απέφυγε να χρησιμοποιήσει τη λέξη «Ήπειρος» για τον φόβο της Εκκλησίας και των ιεροεξεταστών, που δεν ήθελαν πολύ για να χαρακτηρίσουν κάποιον αιρετικό. Η συγγένεια της Γεωγραφίας και της Κοσμογραφίας με την Κοσμογονία και τη Θεολογία, ήταν πολλή στενή και οι ήπειροι ήσαν τότε τρεις.

Σαν ιστορικό πρόσωπο ο Κολόμβος έχει χαρακτηριστεί άγιος, μάγος και εγκληματίας. Αυτή η τελευταία προσηγορία εξακολουθεί να τον βαρύνει, αφού είναι γνωστές οι ωμότητες των «κονκισταδόρων» στους ιθαγενείς. Ο ίδιος ο Κολόμβος στο δεύτερο ταξίδι του, έστειλε πεντακόσιους σκλάβους στην αγορά της Σεβίλλης. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν ξεχνούν. Και πώς να ξεχάσουν τη χωρίς προηγούμενο γενοκτονία, τη συστηματική εξάλειψη του πολιτισμού τους, την εξαπάτηση, τις διώξεις. Και σήμερα οι εναπομείναντες ιθαγενείς Αμερικανοί είναι είδος φολκλορικό και πολίτες τρίτης κατηγορίας. Η Λατινική Αμερική δεν έχει, παρά μόνο δεινά να θυμηθεί από τα επιτεύγματα του θαλασσοπόρου. Η Ισπανία το γνωρίζει, γι' αυτό για τις εκδηλώσεις της αντικατέστησε τον ευρωκεντρικό τίτλο «ανακάλυψη της Αμερικής» με τον ηπιότερο «συνάντηση των δύο κόσμων».

Οι θάλασσες είναι εκείνες που ενώνουν τους λαούς και το σημείο αυτό τονίστηκε ιδιαίτερα στο συνέδριο της Χίου, από την αρχιτέκτονα Μαρία Ξύδα, η οποία είχε και την έμπνευση της αδελφοποίησης των δύο πόλεων, Χίου-Γένοβας. Υπάρχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά, όπως η παράδοση στη ναυτιλία, η αλληλοεπίδραση στην αρχιτεκτονική και γενικότερα τον πολιτισμό. Όσο για τον Κολόμβο η Γένοβα του χάρισε τη ζωή και η Χίος τα όπλα για να δοξαστεί. Ποια δόξα; Αφού πέθανε ξεχασμένος από βασιλιάδες και κοινούς θνητούς; Την υστεροφημία, έστω.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ