Πρόκειται
για ναό της Σιναϊτικής μονής της Αγίας Αικατερίνης, βορειοανατολικά του
Μητροπολιτικού ναού του Αγίου Μηνά.
Μουσείο
Αγίας Αικατερίνης Σιναϊτών στο Ηράκλειο
Πρόκειται για ναό της
Σιναϊτικής μονής της Αγίας Αικατερίνης, βορειοανατολικά του Μητροπολιτικού ναού
του Αγίου Μηνά που ιδρύθηκε κατά τη β’
βυζαντινή περίοδο και αποτέλεσε πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο από τον 15ο
έως τον 17ο αι.
Σήμερα ο ναός της Αγίας
Αικατερίνης λειτουργεί ως εκθεσιακός χώρος της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κρήτης με
αντιπροσωπευτικά έργα της Κρητικής Αναγέννησης ανάμεσα στα οποία ξεχωριστή θέση
κατέχουν οι φορητές εικόνες του Μιχαήλ Δαμασκηνού.
Επίσης εκτίθενται συλλογές
με εκκλησιαστικά σκεύη, βιβλία, άμφια και αποτοιχισμένες τοιχογραφίες.
«….Λοιπόν, αξιότιμοι
αδερφοί μου! Τέτοιο τζαμί δεν υπάρχει άλλο μέσα στο Χάνδακα, ίσως και σ’ όλες
τις οθωμανικές χώρες. Ήταν εκκλησία των Ρωμιών και είχε ήδη πέτρινο θόλο. Δεν
υπάρχει στο εσωτερικό της τίποτε ξύλινο. Οι πόρτες και οι τοίχοι της είχαν
χρυσοποίκιλτα σχέδια. Τώρα χίλιες φορές περισσότερα σχέδια και στολίδια έχει.
Όλοι οι τοίχοι είναι καλυμμένοι με χρυσά σχέδια. Είναι ένα φωτεινό τζαμί…»
Ο μιναρές του τζαμιού ήταν
παλιό καμπαναριό. Όμως η κορυφή του φτιάχτηκε σύμφωνα με την αρχιτεκτονική των
μιναρέδων και προστέθηκε κι ένα μπαλκόνι για την πρόσκληση της προσευχής. Είναι
ένα έργο τέχνης. Αυτό το όμορφο τζαμί μοιάζει με περίπτερο του παραδείσου, έτσι
που βρίσκεται μέσα σε τριακόσια βήματα πλατύ κήπο του Ιρέμ (κήποι του
παραδείσου) με τριαντάφυλλα και υακίνθους. Οι τρούλοι του τζαμιού είναι
κόκκινοι και σοβαντισμένοι με χορασάνι και ασβέστη. Γύρω υπάρχουν τα δωμάτια
των μαθητών, το σχολείο, ο μεντρεσές (Ιεροδιδασκαλείο) κι άλλα όμορφα κτίσματα.
Δεν υπάρχει άλλο τέτοιο τζαμί στο Χάνδακα ούτε κι αλλού. Ας προστατεύει ο Θεός
τον κόσμο!…»
«Όταν είδε ο Εβλιά τούτο
το τζαμί είπε το χρονόγραμμά του: Ας είναι σ’ αυτό το κτίσμα ο Παντοτινός Θεός
Διώκτης της αμαρτίας και Βοηθός. Έτος 1080».
Η Αγία Αικατερίνη,
Καθολικό της ομώνυμης Σιναϊτικής μονής, βρίσκεται βορειοανατολικά του Μητροπολιτικού
ναού του Αγίου Μηνά. Η Αγία Αικατερίνη είναι βασιλική με εγκάρσιο κλίτος. Το
βόρειο τμήμα του Ναού διαμορφώθηκε με τρούλο σε παρεκκλήσιο των Αγίων Δέκα.
Λειτουργεί ως Μουσείο
Βυζαντινών Εικόνων. Η ιστορική Σχολή της Αγίας Αικατερίνης του Χάνδακα ιδρύθηκε
τη Β’ Βυζαντινή περίοδο και αποτέλεσε πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο από το
15ο έως το 17ο αι. με τμήματα γραμματικής, λογικής, ρητορικής, μαθηματικών,
ζωγραφικής, μουσικής κλπ. απ’ όπου αποφοίτησαν πολλοί γνωστοί Κρητικοί που
διέπρεψαν στα γράμματα, στις τέχνες και στην εκκλησία. Ανάμεσα τους ξεχωρίζουν
ο Πατριάρχης Κύριλλος Λούκαρης, ο Πατριάρχης Μελέτιος Πηγάς, ο Επίσκοπος
Εμμανουήλ Μαργούνιος κλπ. Ανάμεσα τους ξεχωρίζει επίσης ο ζωγράφος Μιχαήλ
Δαμασκηνός, κυριότερος εκπρόσωπος της “Κρητικής Σχολής”, του οποίου οι έξι
φορητοί πίνακες εκτίθενται σήμερα στο χώρο του μουσείου.
Με
τα εισοδήματα που διέθετε η Μονή ήταν σε θέση να συντηρεί πολλούς μοναχούς. Στην
περίοδο όμως της οθωμανικής κυριαρχίας μετατράπηκε σε τζαμί, γνωστό με το όνομα
Ζουλφικάρ Αλή Πασά Τζαμισί.
Για το κτίσιμο της
εκκλησίας δεν διατίθενται και πολλά στοιχεία .Συναντάται στα τούρκικα έγγραφα και σύμφωνα με την μετάφραση του Νικόλαου
Σταυρινίδη βρέθηκε έγγραφο που δείχνει κάτι
σχετικό με την επιδιόρθωση του τζαμιού στα 1720.
« 31 Αυγούστου 1720 – 26
Seval 1132
Π. Μ. Η στέγη των
προπυλαίων του τεμένους Ζουλφικάρ ήτο κεραμωτή. Κατά τον χειμώνα τα όμβρια
ύδατα εισερχόμενα δια των κεράμων ημπόδιζον τους προσκυνητάς από του να
εκτελούν την προσευχήν των. Κατόπιν διαταγής του Πασά Χάνδακος μετέβη επί τόπου
ο Αρχιτέκτων του Δημοσίου Μιχάλης, όστις μετ’ άλλων εμπειρογνωμόνων υπελόγισε
την απαιτηθησομένην δαπάνην, καθώς και ταύτην των υδαταγωγών του τεμένους.»
Σύμφωνα με τον Στέργιο
Σπανάκη και το βιβλίο του «Το Ηράκλειο
στο πέρασμα των αιώνων» αναφέρει ένα μικρό γεγονός σχετικό με το Ζουλφικάρ Αλή
Πασά Τζαμισί. Λέει πως οι φανατικοί Τούρκοι δεν ανέχονταν στο μαχαλά τους την
νέα εκκλησία των Χριστιανών , τον Άγιο Μηνά .Το θεωρούσαν μεγάλο αμάρτημα γιατί
καταστρεφόταν το μουσουλμανικό στοιχειό της περιοχής και ήθελαν να « κλείσουν»
την εκκλησία των Χριστιανών. Μια επιτροπή διορίστηκε να εξετάσει το ζήτημα
σύμφωνα με τους θρησκευτικούς κανόνες και αποφάνθηκε πως δεν συντρέχει τέτοιος
λόγος. Έτσι ο πασάς διέταξε να μην υποβληθεί ποτέ ξανά μια τέτοια αναφορά γιατί
η ποινή θα ήταν δήμευση περιουσίας και θάνατος
Ένα βασιλικό διάταγμα στις
12 Μαρτίου 1919, ήταν αρκετό για την μελλοντική χρήση τού μέχρι τότε
μουσουλμανικού τεμένους της πόλης μας. «Προς απόδοσιν αυτού εις την χριστιανικήν
λατρείαν» , είναι ο τίτλος ενός άρθρου του αείμνηστου θεολόγου καθηγητή
Νικολάου Ζευγαδάκη,
του οποίου το αρχείο βρίσκεται στη Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη. Πιο
συγκεκριμένα μας αναφέρει σ’ ένα απόσπασμα:
“Εις τον ούτω πως
ανακαινιζόμενον και καθιερούμενον λαμπρόν ναόν θα λαμβάνη χώραν μεγαλοπρεπής
και επιβλητική η πανήγυρις της Αγίας Αικατερίνης, θα τελούνται δε, εκτός άλλων
ακολουθιών, και το καθιερωμένον κατά Ιούλιον μνημόσυνον υπέρ του αειμνήστου
μεγάλου Οικουμενικού Πατριάρχου
Κυρίλλου του Λουκάρεως, εκλεκτού της πόλεως τέκνου, σπουδάσαντος και διδάξαντος
εν τη περί τον ναόν τούτον περιφήμω σχολή, μετά του οποίου μνημοσύνου θα είναι
δυνατόν να συνδυθασθή γενικώτερον τοιούτον και υπέρ των εν τη σχολή ταύτη
εκπαιδευθέντων και διδαξάντων μεγάλων δ’ έπειτα αποβάντων εις τα γράμματα και
την Εκκλησίαν ανδρών της μεγαλονήσου”.
Για τον συγκεκριμένο Ιερό
Ναό γίνονται κατά καιρούς διάφορες σκέψεις προκειμένου ο χώρος αυτός να
χρησιμοποιηθεί για την λειτουργία των κατηχητικών σχολείων, για το θείο κήρυγμα
και διάφορες ηθοπλαστικές διαλέξεις, ακόμα και για τη στέγαση του Βυζαντινού μουσείου αλλά
και της Εκκλησιαστικής Βιβλιοθήκης. Τελικά επί δημαρχίας Μηνά Γεωργιάδη, τον
χώρο αυτό επισκέφθηκε ειδικός υπάλληλος του υπουργείου Παιδείας και αφού
εξέτασε το προαναφερόμενο κτήριο διαπίστωσε ότι ένας τέτοιος χώρος για την καλή
διατήρηση των βιβλίων είναι ακατάλληλος.
Λέγεται ότι μέχρι τα μέσα
του ΙΣΤ’
αιώνα, δεσπόζουσα θέση στο Σιναϊτικό Μοναστηριακό μετόχι του Χάνδακα, κατέχει η
Εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης, πολιούχου Αγίας του Όρους Σινά. Ο ηγούμενός του
αντικαθιστούσε ελλείποντα τον Αρχιεπίσκοπο Κρήτης. Όλοι οι μοναχοί ήταν
εγγράμματοι και η Εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης ήταν η πιο λαμπρή, από τις
Εκκλησίες του Χάνδακα.
Με την εισβολή των Τούρκων
ο Ορθόδοξος Ναός μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος και δωρήθηκε στον Ζουλφικάρ Αλή Πασά. Στα
βιβλία των Βακουφίων, σημειώνεται ως “Κετχουντά Βέη Τζαμισί”. Ο Ζαχαρίας Πρακτικίδης στη
χωρογραφία του η οποία συντάχθηκε το 1818 αναφέρει:
“Κεχαγιάμπεη τζαμισί. Το
πάλαι Ναός της Αγίας Αικατερίνης, εις του οποίου την αυλήν ευρίσκεται μια
στέρνα γλυκυτάτου ύδατος και ψυχροτάτου”.
Αργότερα, όταν χτίστηκε ο
ιερός Μητροπολιτικός Ναός του Αγίου Μηνά, στον οποίο ως γνωστόν υπάρχει μεγάλη
υπόγεια δεξαμενή, η οποία δέχονταν το νερό των πολλών υδρορροών του Ναού (τώρα
αυτές οι υδρορροές βγαίνουν έξω και δεν πάνε στην υπόγεια δεξαμενή), το νερό
αυτό πήγαινε σ’ αυτήν την στέρνα της Αγίας Αικατερίνης. Υπήρχε δηλαδή κάποιος
αγωγός που από την υπόγεια δεξαμενή οδηγούνταν το νερό σ’ αυτή τη στέρνα. Την περίοδο του
Μεσοπολέμου έπαιρναν νερό από εκεί οι Ηρακλειώτες!
Τέλος η Αγία Αικατερίνη
σύμφωνα με το βιβλίο 8ο Πρακτικών του Ιερού Μητροπολιτικού ναού του Αγίου Μηνά, δεχόταν πρόσφυγες πριν ακόμα από το 1922.
Ο Ιερός Ναός της Αγίας
Αικατερίνης ανακαινίσθηκε το έτος 1943 και αποδόθηκε, όπως ήταν φυσικό, για
λατρεία στους πιστούς του Μεγάλου Κάστρου. Χαρακτηριστική η
αναφορά του Νικολάου Ζευγαδάκη.
“Το ιερουργηθέν το πρώτον
κατά την 25ην Νοεμβρίου 1943 παρεκκλήσιον του ειρημένου παλαιού ενταύθα ναού
ελειτούργησεν από τότε άνευ εγκαινίων δι αντιμηνσίου ως ευκτήριος οίκος της
Αγίας Αικατερίνης, επ’ ονόματι της οποίας ετιμάτο ο όλος ναός.
Θα διατηρήση όμως το
παρεκκλήσιον την τοιαύτην του ονομασίαν εφ’ όσον, ως είναι γνωστόν, ετιμάτο επ’
ονόματι των Αγίων Δέκα των εν Κρήτη μαρτυρησάντων, το όνομα δε της Αγίας
Αικατερίνης έφερε το μέγα του ναού κλίτος, ποίαν δε ονομασίαν ενδείκνυεται όπως
λάβη τούτο κατά τα ιερά εγκαίνια; Περί τας απορίας ταύτας, αίτινες ως λίαν
φυσικαί, προεβλήθησαν ευθύς εξ αρχής, θα περιστραφή το παρόν σημείωμα”.
Σήμερα έχει γίνει
αποκατάσταση και συντήρηση του χώρου και λειτουργεί ξανά σαν μουσείο με συλλογή
αντιπροσωπευτικών έργων βυζαντινής και μεταβυζαντινής τέχνης. πολλές εικόνες ,
άμφια και εκκλησιαστικά είδη.
Μεταξύ αυτών εξέχουσα
θέση κατέχουν οι εικόνες που αποδίδονται
στον ζωγράφο ‘Αγγελο, έναν από τους διασημότερους καλλιτέχνες του 15ου αιώνα
και του Μιχαήλ Δαμασκηνού κυριότερου
εκπρόσωπου της “Κρητικής Σχολής”, του οποίου οι έξι φορητοί πίνακες, «Η
Βάτος», «Η θεία Λειτουργία», «Μη μου Άπτου», «Η Προσκύνησις των Μάγων», «Ο Μυστικός
Δείπνος», και «Η Α΄ Οικουμενική Σύνοδος», που στόλιζαν το μικρό Άγιο Μηνά θα
είναι εκεί.
Στη Συλλογή της Αγ.
Αικατερίνης, η 13η Εφορεία Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων Κρήτης
έχει επίσης συμπεριλάβει αποτοιχισμένες τοιχογραφίες από το ναό του Μιχαήλ
Αρχαγγέλου στα Πρεβελιανά Μονοφατσίου, από το ναό της Παναγίας στην Πατσό
Αμαρίου και από άλλα μνημεία του νησιού.
φωτογραφίες :Παπουτσάκη Βασιλική
ΠΗΓΕΣ : cretalive.gr
Ο
Μυστικός Δείπνος του Δαμασκηνού
Ένα από τα εκθέματα
του μουσείου της Αγίας Αικατερίνης Σινά στο Ηράκλειο είναι και
η φορητή εικόνα του 16 αι, ο “Μυστικός Δείπνος ” του Μιχαήλ Δαμασκηνού
Ο Μυστικός δείπνος σύμφωνα
με την Χριστιανική πίστη, διεξήχθη ανάμεσα στον Ιησού και τους Δώδεκα
Αποστόλους στην Ιερουσαλήμ μία μέρα πριν
τη Σταύρωσή του. Σήμερα, η μέρα αυτή ονομάζεται Μεγάλη Πέμπτη. Κατά τη διάρκεια
του Μυστικού Δείπνου ο Χριστός έπλυνε στους μαθητές του τα πόδια τους και τους
λοινώνησε το Σώμα και το Αίμα του, λέγοντάς τους: Λάβετε φάγετε τοῦτό
μου ἐστι τὸ σῶμάκαθώς
και: Τοῦτό ἐστι
τὸ αἷμά
μου τὸ τῆς
καινῆς διαθήκης τὸ
περὶ πολλῶν ἐκχυνόμενον.
Θεωρείται ως η πρώτη στην Ιστορία της Τέχνης τοιχογραφία που απεικονίζει τους
Αποστόλους να αντιδρούν ο καθένας με διαφορετικό τρόπο στην αποκάλυψη του Ιησού
ότι κάποιος θα τον προδώσει.
Το όνομα Μυστικός Δείπνος
δεν αναφέρεται πουθενά στην Καινή Διαθήκη όμως σήμερα χρησιμοποιείται από όλα
σχεδόν τα δόγματα του Χριστιανισμού.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου