Ο λαϊκός Μεγαλέξανδρος

Ο Μέγας Αλέξανδρος λαξευμένος στο Άγιον Όρος. Μια πόλη που ήθελε να κατασκευάσει ο Δεινοκράτης.

Ο λαϊκός Μεγαλέξανδρος

Γράφει ο Γιώργος Σκουρολιάκος

Μέρες μακεδονικής ανάτασης που είναι, έρχεται στο νου, η προσωπικότητα του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ας τη δούμε, έτσι όπως έφτασε έως τις μέρες μας, μέσα από τη λαϊκή μούσα.

Ο μέγιστος όλων των εποχών στρατηλάτης ξεκινώντας από την Μακεδονία της ελληνικής ιστορίας, έφτασε πέρα από τα πέρατα του τότε γνωστού κόσμου, κατακτώντας όχι μόνον τα εδάφη κραταιών βασιλέων και αυτοκρατόρων, αλλά κυρίως τις καρδιές των ανθρώπων τους. Σημάδεψε την εποχή του, αλλά και όλες τις κατοπινές εποχές, ασκώντας καθοριστική επιρροή στην ιστορική διαδρομή της ανθρωπότητας, κυριολεκτικά έως τις μέρες μας. Τα κατορθώματα και η προσωπικότητά του, πέρασαν στις διαστάσεις του μύθου και του θρύλου. Έγιναν πηγή έμπνευσης για λόγιους και λαϊκούς ποιητές, φιλόσοφους, παραμυθάδες, μενεστρέλους, καραγκιοζοπαίχτες και άλλους πολλούς, που κέντρισαν τη λαϊκή φαντασία και πρόσφεραν κείμενα και θεάματα αγαπητά στα λαϊκά στρώματα.

Πηγή που γέννησε όλη αυτήν την παραγωγή, αποτελεί η παρακαταθήκη σε πολυποίκιλες γραπτές και προφορικές διηγήσεις που αναφέρονται σε ιστορικά γεγονότα, αλλά πλουτίζονται και με τη φαντασία, που γεννά τα δικά της φανταστικά γεγονότα. Όλα μαζί μπλέκονται σε μια ιδιότυπη πρώτη βιογραφία του στρατηλάτη, η οποία αποδίδεται στον Καλλισθένη, που ήταν μαθητής του Αριστοτέλη, του δασκάλου δηλαδή και του ίδιου του Μεγάλου Αλέξανδρου.

Αργότερα, το ελληνιστικό μυθιστόρημα του 3ου αι. του Ψευδοκαλλισθένη (που βασίζεται στο έργο του Καλλισθένη), εμπνέει τη δημιουργία της «φυλλάδας του Μεγαλέξανδρου» που ως τυπωμένο έργο κυκλοφορεί πολύ αργότερα, γύρω στα 1700 μ.Χ.. Η «φυλλάδα», έγινε το αγαπημένο ανάγνωσμα που συντρόφευσε γενιές και γενιές και από αυτήν ξεπηδά ένας μεγάλος πλούτος έργων, στα ελληνικά, περσικά, αραβικά, λατινικά. Μπόλιασε ακόμα, τις λογοτεχνίες όσων ήρθαν σε επαφή με αυτήν. 

 Ο Μέγας Αλέξανδρος συναντά τη βασίλισσα Νουσαμπά και περιεργάζεται το πορτραίτο του. 

(Εσκανταρναμέ, 1528)

Οι σπουδαίοι Πέρσες ποιητές Φερντούσι (10ος αι. μ.Χ.) και Νιζάμι (13ος αι. μ.Χ.) αφιέρωσαν στον Μέγα Αλέξανδρο, μεγάλο μέρος των έργων τους. Ο Νιζάμι, στο «Βιβλίο των Βασιλέων», διηγείται αριστοτεχνικά, κατορθώματα και ηρωισμούς των Περσών βασιλέων. Σε αυτό, ο Αλέξανδρος τοποθετείται δεύτερος βασιλιάς, μετά τον Δαρείο! Ο Φερντούσι πλέκει γοητευτικά γεγονότα του βίου του, μαζί με καθαρά μυθολογικά στοιχεία, αιχμαλωτίζοντας το ενδιαφέρον του αναγνώστη.

Τα σπουδαία αυτά έργα των Περσών ποιητών, απευθύνονταν και σε ένα ευρύτερο κοινό της Κεντρικής Ασίας. Σε λαούς που μιλούσαν γλώσσες συγγενικές με την περσική, όπως οι Τούρκοι, Τάταροι, Αφγανοί και αργότερα μουσουλμάνοι Ινδοί. Στο Ισλάμ, ο Αλέξανδρος, ο «Ισκεντέρ» των λαών της ανατολής, παρουσιάζεται στο Κοράνι ως «Δουλ - ελ - Καρνέιν», υπηρέτης δηλαδή του θεού. Στον Χριστιανισμό, η μορφή του προβάλλεται στην εικόνα του έφιππου Αϊ - Γιώργη που σκοτώνει το καταραμένο φίδι. Το κακό δηλαδή που έρχεται από το προπατορικό αμάρτημα.

Οι θρύλοι όμως και οι παραδόσεις μπλέκονται. Γιατί είναι καταγεγραμμένο πως οι στρατιώτες του Μεγαλέξανδρου στις ζούγκλες υπέφεραν από τα φίδια. Τεράστιοι πύθωνες και κόμπρες προξενούσαν μεγάλες ανθρώπινες απώλειες. η εξολόθρευσή τους, ήταν πράξη εξαιρετικής ανδρείας.

Στον ελληνικό καραγκιόζη, η ιστορία του Αλέξανδρου εισάγεται για πρώτη φορά από τον Μίμαρο στην Πάτρα, κάπου στα 1900, με τίτλο «Ο Μέγας Αλέξανδρος και ο κατηραμένος όφις». Ακολούθησαν πολλές παραλλαγές και διασκευές και άλλων καραγκιοζοπαιχτών, με πιο γνωστό το έργο του Σπαθάρη «Ο Μέγας Αλέξανδρος και το καταραμένο φίδι».

Παλιό κρητικό τραγούδι αφηγείται πως ο Αλέξανδρος ένωσε τη Μαύρη Θάλασσα με τη Μεσόγειο, ανοίγοντας τον Βόσπορο, ενώ πλήθος λαϊκών μύθων θέλουν την αδελφή του ως γοργόνα να περιφέρεται στη θάλασσα και να ρωτά τους ναυτικούς αν ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος, δεχόμενη μια μόνο απάντηση: «Ζει και βασιλεύει».

Ένα λεπτό νήμα λοιπόν συνδέει τη δημιουργική πνευματική πορεία της ζωής και των θαυμαστών κατορθωμάτων του Μεγαλέξανδρου. Από τη φυλλάδα του Καλλισθένη και αργότερα του Ψευδοκαλλισθένη, μέσω Περσών, Κοπτών Αιγυπτίων, Αράβων, Ρωμαίων και άλλων πολλών, φθάνει έως τον ελληνικό καραγκιόζη. Είναι σπουδαίος ο θρύλος του Μεγαλέξανδρου. Ξεπερνά τα όρια του μύθου και φλερτάρει με τη διάσταση του θεϊκού. Είναι ο λαϊκός Μεγαλέξανδρος που ξεκίνησε από την ελληνική Πέλλα και έγινε ο αγαπημένος πολλών πολιτισμών και μυριάδων ανθρώπων.

ΑΜΑΡΥΣΙΑ φ.2510