Homo Pinocchius: Γύρω από την ανθρώπινη φύση και τους πολιτικούς

Homo Pinocchius:

Γύρω από την ανθρώπινη φύση και τους πολιτικούς

... Δεν μπορούμε να φανταστούμε έναν κόσμο χωρίς Πινόκιο ...

Ίταλο Καλβίνο

Είμαστε οι άνθρωποι το μόνο νοήμων ζώο που κατασκευάζει  εργαλεία, εργάζεται, σκέφτεται, μιλάει. Τουλάχιστον έτσι πιστεύοΥμε. Παρά όμως το ναρκισσισμό του είδους μας, πολλές από τις δράσεις μας και πολλές από τις ιδέες μας δείχνουν ότι δεν είμαστε και τόσο sapiens όσο νομίζουμε. Κάθε ανθρώπινη εργασία ισχύει και για το καλό και το κακό. Εκείνοι που υποστηρίζουν ένα πιο ανθρώπινο μέλλον για τον κόσμου, πιστεύουν ότι στην ανθρωπότητα θα υπερισχύσει το καλό από το κακό. Αυτό όμως μένει να το δούμε. Στη ζωή η πυρηνική ενέργεια χρησιμοποιείται για να συντελέσει στην ανάπτυξη μιας χώρας αλλά και για να σκοτώσει χιλιάδες ανθρώπους· ένα μικρόβιο γίνεται εμβόλιο αλλά και βακτηριολογικά όπλα· η γραπτή γλώσσα αποπνέει σοφία αλλά και άγνοια.

Αυτά συμβαίνουν λόγω της παραδοξότητας της ανθρώπινης φύσης που είναι ίσως μια αντανάκλαση της φύσης του κόσμου. Τα πάντα όμως είναι ουσιαστικά αντιφατικά. Γιατί λοιπόν η αντίφαση αυτή να μην υπάρχει σε εμάς αλλά και στους, ανά τον κόσμο, πολιτικούς μας; Έτσι διαπιστώσαμε γιατί η διαλεκτική σχέση ανάμεσα στην πολιτική και στο ψέμα είναι ζήτημα λογικής και... ευαισθησίας.

Οι πολιτικοί λένε ψέματα για όλα τα ζητήματα, ακόμη και όταν δεν είναι απαραίτητο, για λόγους εξάσκησης. Και τους κατηγορούμε για αυτό. Πιστεύουμε ότι είναι αρχιμάστορες του ψεύδους. Έχει όμως μέλλον ένας πολιτικός που λέει μόνο την αλήθεια; Παράδειγμα: Γιατί έγινες πολιτικός; «Για την εξουσία»· θα γίνεις υπουργός; «Θα γίνω πρωθυπουργός». Τι γνώμη έχεις για τον αρχηγό σου; «Είναι εντελώς ανίκανος». Αυτές είναι οι ειλικρινείς απαντήσεις που θα έδιναν οι περισσότεροι πολιτικοί στις συγκεκριμένες ερωτήσεις, αλλά δεν είναι απαντήσεις κοινωνικά αποδεκτές. Είναι απαντήσεις προκλητικές, παράλογες και ανισόρροπες, ενώ το ψέμα εκφράζει την ισορροπία, το μέτρο και τη λογική: «Έγινα πολιτικός για να προσφέρω στο κοινωνικό σύνολο, δεν με ενδιαφέρουν οι καρέκλες και ο πρόεδρος είναι σπουδαίος ηγέτης». Όταν κανείς δεν σε πιστεύει, τότε καταλαβαίνεις ότι απάντησες σωστά.

«Η αλήθεια είναι τόσο εύθραυστη που πρέπει πάντοτε να προστατεύεται από ψέματα» είπε ο Τσόρτσιλ. Η εξουσία είναι εξίσου εύθραυστη. Ορισμένα κλασικά ψέματα συγκροτούν την κοινή γλώσσα ανάμεσα στην εξουσία και στους πολίτες. Οι ανασχηματισμοί πρέπει να διαψεύδονται επιμόνως, ιδίως τα τελευταία εικοσιτετράωρα προτού γίνουν. Η επιβολή μετεκλογικών φόρων πρέπει πάντοτε να διαψεύδεται προεκλογικά. Εδώ το ψέμα λειτουργεί ως «εγγύηση». Η κοινή γνώμη πιέζει τον Πρωθυπουργό να διαψεύσει προεκλογικά την επιβολή ενός φόρου που είναι βέβαιη ότι θα επιβληθεί μετεκλογικά, γιατί θέλει μέσω της διάψευσης να λάβει την άτυπη εγγύηση ότι δεν θα επιβληθεί φόρος διπλάσιος από αυτόν που η ίδια έχει προεξοφλήσει. Αν ο Πρωθυπουργός ομολογήσει ότι θα επιβάλει τον φόρο που όλοι αναμένουν, τότε όλοι πιστεύουν έντρομοι ότι ο φόρος θα είναι πολλαπλάσιος του αναμενόμενου. Λέγοντας την αλήθεια ο πολιτικός διατρέχει τον κίνδυνο να χάσει τις εκλογές μαζί με την αξιοπιστία και το κύρος του.

Το ψέμα είναι οικουμενικό. Ποιος λατρεύει τον «πραγματικό» θεό; Πώς γίνεται κάθε έθνος να είναι «μοναδικό»; Γιατί είναι «ηρωικοί» και οι Άγγλοι και οι Γερμανοί; Όλα στηρίζονται όχι σε αλήθειες, αλλά σε δοξασίες, «πειραγμένες» ιστορικές εικασίες και «ζωτικά ψεύδη», όπως τα αποκάλεσε ο Ιψεν στην «Αγριόπαπια» (θεατρικό έργο του 1884). Τα ζωτικά ψεύδη είναι οι αυταπάτες, χωρίς τις οποίες η ζωή είναι αφόρητη, πεζή και άγονη. «Αφαίρεσε από έναν άνθρωπο το ζωτικό ψεύδος του και χάνει την ευτυχία του» είναι η κορυφαία φράση του έργου. Το ίδιο ισχύει για τις κοινωνίες. Το ψέμα είναι φυσιολογικό, υγιές και τόσο απαραίτητο για έθνη και ανθρώπους όσο το νερό. Η αλήθεια είναι πάντοτε σκληρή. Η αλήθεια είναι λ.χ. ότι κάποτε θα πεθάνεις και γι' αυτό την απωθείς και ζεις με την αυταπάτη ότι ο θάνατος μπορεί να αναβάλλεται εις το διηνεκές. Η αλήθεια είναι ότι από τα 20 ως τα 37 έχεις παχύνει 15 κιλά, αλλά στον καθρέφτη βλέπεις τον ίδιο άνθρωπο. «Είσαι καλά;», η ερώτηση. «Μια χαρά», η απάντηση. Πέραν του ότι η ερώτηση συχνά υποκρύπτει φθονερή υποσυνείδητη επιθυμία των άλλων να μην είσαι καλά, η απάντηση σου είναι συνήθως ψευδής. Σπανίως είσαι «μια χαρά», αφού τις περισσότερες φορές κάτι έχει συμβεί στη δουλειά, στο σπίτι, στον εαυτό σου, αλλά δεν έχεις καμία διάθεση να το συζητήσεις με τον πρώτο που θα σε ρωτήσει αν «είσαι καλά».

Αν η ζωή είναι μια τελετουργία από μικρότερα και μεγαλύτερα ψέματα, τότε οι διαχειριστές των δημόσιων υποθέσεων δεν μπορεί παρά να είναι αρχιμάστορες του ψεύδους. Η φράση «όλοι οι πολιτικοί είναι ψεύτες» είναι μια αλήθεια φτιαγμένη για να κρύψει την αλήθεια ότι όλοι είμαστε ψεύτες. Απαιτείς από έναν πολιτικό να σου πει την αλήθεια για τις προθέσεις, τα σχέδια και τις φιλοδοξίες του, ακριβώς όπως ζητάς από τη σχέση σου να σου πει την αλήθεια για το κέρατο που υποψιάζεσαι ότι σου έριξε. Το κάνεις γιατί θέλεις να ακούσεις το «ζωτικό ψεύδος» σου, ότι οι άνθρωποι είναι καλοί και ότι δεν υπάρχει καλύτερος από σένα.

Διασκευή του ΚΓ πάνω σε άρθρα των Noel Alejandro González και του Παύλου Παπαδόπουλου