ΣΠΥΡΟΥ ΠΟΛΛΑΛΗ : Ποιότητα ζωής στην Αθήνα

Ποιότητα ζωής στην Αθήνα

Η λύση για το κέντρο της Αθήνας είναι επέμβαση στα κτίρια, ανάπλαση των ανοικτών χώρων και ανασχεδιασμός των τρόπων μετακίνησης.

Του ΣΠΥΡΟΥ ΠΟΛΛΑΛΗ*

Η Αθήνα, όπως κάθε πόλη, πρέπει να προσφέρει ποιότητα ζωής στους κατοίκους της. Σε καθημερινή βάση πρέπει να προσφέρει κατοικίες και χώρους εργασίας με φως και καθαρό αέρα, άνετη μετακίνηση και ευκολοπροσβάσιμους χώρους επαφής με τη φύση. Η Αθήνα όμως γιγαντώθηκε από ένα μικρό χωριουδάκι σε μια μεγαλούπολη, διαρκώς αυξάνοντας την περιφέρεια της, και με τη σημερινά της μορφή κάθε άλλο παρά τα προσφέρει. Η αύξηση του αριθμού των κατοίκων της, σε συνδυασμό με την αλόγιστη μεταλλαγή ενός πολεοδομικού ιστού που είχε δημιουργηθεί για διαφορετική πυκνότητα και η εισβολή αυτοκινήτων που έχουν σχεδιαστεί για διαφορετικούς σκοπούς, είναι βασικοί λόγοι που στερούν την ποιότητα ζωής στους κατοίκους της Αθήνας. Ένας ακόμα λόγος είναι η ανάπτυξη βαριάς βιομηχανίας που μολύνει το περιβάλλον στις πιο ειδυλλιακές περιοχές των ακτών στις οποίες έχουν άμεση πρόσβαση οι Αθηναίοι. Και αυτά, παρά το καλό της κλίμα, τον ήλιο και την εξαιρετική της σχέση με θάλασσα και βουνά. Ο παράδεισος που δημιούργησε τις συνθήκες να αναπτυχθεί ο πολιτισμός της αρχαίας Αθήνας φαίνεται να έχει καταστραφεί.

Η σημερινή γενιά καλείται να διορθώσει τα λάθη. Περιτριγυριζόμενος από τη συγκεκριμένη δόμηση με μικρές ιδιοκτησίες, ο σημερνός Αθηναίος πρέπει να βρει μια εφικτή λύση να διορθώσει την πόλη που ο ίδιος ή παρέλαβε ή συνεισέφερε να γίνει όπως είναι. Και αυτή η αναστροφή των συνθηκών είναι πολύ πιο δύσκολη από το να είχαν προβλεφθεί τα σημερινά προβλήματα. Χρειάζονται προσπάθεια και χρήματα, θα οδηγήσει δε σε αποφάσεις που αναιρούν σημερινές καταστάσεις και αναπόφευκτα θα υπάρχουν αντιρρήσεις και διαφωνίες. Οι αλλαγές, ακόμα και με στόχο κάτι καλύτερο, προκαλούν αντιδράσεις.

Ο πρώτος στόχος είναι να αποφευχθούν τα ίδια λάθη στην ακόμα αυξανόμενη περιφέρεια που δυστυχώς επαναλαμβάνονται, καθότι αυτό είναι το μόνο μοντέλο ανάπτυξης που γνωρίζουν και οι αρχές και οι κάτοικοι.

Αυτό όμως δεν λύνει τα προβλήματα του πυρήνα. Εκεί η λύση είναι να αντιμετωπισθεί το πρόβλημα από τρείς πλευρές: επέμβαση στα κτίρια, ανάπλαση των ανοικτών χώρων και ανασχεδιασμός των τρόπων μετακίνησης. Ας τα πάρουμε ένα - ένα.

Τα υπάρχοντα κτίρια χρειάζονται επεμβάσεις ώστε να προσφέρουν φως στα διαμερίσματα, ειδικά των χαμηλότερων ορόφων, και στους κοινόχρηστους χώρους. Ο κατακερματισμός των οικοπέδων, απομεινάρι των μονοκατοικιών που κατεδαφίστηκαν, οδήγησε σε ανθυγιεινά διαμερίσματα-σωλήνες που τα κεντρικά τους τμήματα φωτίζονται από αναποτελεσματικούς φωταγωγούς. Οι εσωτερικοί ακάλυπτοι έχουν γίνει ένα απομεινάρι των κτιρίων που τα περιβάλλουν. Χειρουργικές επεμβάσεις σε κτίρια και κατεδαφίσεις είναι απαραίτητες επεμβάσεις για τη βιωσιμότητα της Αθήνας. Αυτή η προσέγγιση όμως έχει πολύπλοκη διαδικασία εφαρμογής, παρόλο που είναι και απαραίτητη και οικονομικά εφικτή.

Η άμεση και ευκολότερη λύση για τον πυρήνα είναι η ανάπλαση των ανοικτών χώρων. Τέτοιοι χώροι είναι οι πλατείες, οι ακάλυπτοι, οι δρόμοι. Και από αυτούς η ευκολότερη και αμεσότερη λύση είναι οι πλατειές. Εδώ χρειάζονται σχετικά απλές παρεμβάσεις: να σχεδιαστούν στην επιφάνεια τους ώστε να προσφέρουν ασφαλείς χώρους διέλευσης και στάσης πεζών μέσα στο πράσινο, κυρίως με δέντρα με ψηλούς κορμούς ώστε να διατηρείται η οπτική επαφή. Παιδικές χαρές και εμπορικοί χώροι αναψυχής είναι απαραίτητα στοιχεία στις πλατείες. Παράλληλα, πρέπει να δημιουργηθούν χώροι στάθμευσης σε πολλαπλά υπόγεια κάτω από τις πλατείες για τα αυτοκίνητα των κατοίκων της περιοχής, ώστε να ελευθερωθεί ο χώρος στάθμευσης στους δρόμους. Βλέποντας γειτονιές της Αθήνας σήμερα, γεννιέται η εντύπωση πως οι πολυκατοικίες είναι χτισμένες μέσα σε ένα τεράστιο παρκινγκ και οι πεζοί περπατάνε σε αυτό το πάρκινγκ. Σε συνδυασμό με την επίγνωση ότι μια θέση πάρκινγκ στον δρόμο είναι δύσκολο να βρεθεί και η κίνηση στους δρόμους είναι μόνιμα αυξημένη, τα περισσότερα αυτοκίνητα μένουν σταθμευμένα δίπλα στα πεζοδρόμια για μακρές χρονικές περιόδους. Αυτές οι καινούργιες πλατείες θα πρέπει να συντηρούνται επαρκώς από τα έσοδα από τις εμπορικές χρήσεις και την ενοικίαση των θέσεων στάθμευσης.

Οι ακάλυπτοι χώροι στο εσωτερικό των πολυκατοικιών είναι ένα θέμα που θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί σχετικά εύκολα για την ενοποίηση του, τη δημιουργία κοινόχρηστων χρήσεων και πράσινου και την επαναδημιουργία γειτονιάς, αλλά εναπόκειται τελικά στους κατοίκους των ίδιων των πολυκατοικιών που άλλωστε και θα είναι οι άμεσα ωφελημένοι.

Η τρίτη κατηγορία ανοικτών χώρων είναι οι δρόμοι που συνδέονται άμεσα με τη μετακίνηση; οπότε θα πρέπει να τα αντιμετωπίσουμε μαζί. Τα αυτοκίνητα όπως τα ξέρουμε σήμερα έχουν φτιαχτεί για να μεταφέρουν πολλούς επιβάτες, σχετικά γρήγορα, σε μεγάλες αποστάσεις και με επιβάρυνση στο περιβάλλον. Είναι εντελώς ακατάλληλα για τις πόλεις. Παίρνουν ζωτικό χώρο, μολύνουν και έχουν επιθετική σχέση με τον πεζό, για τον οποίο σε τελική ανάλυση έχουν φτιαχτεί οι πόλεις. Η αφαίρεση των αυτοκινήτων από τις πόλεις είναι εφικτή σε υψηλές πυκνότητες κατοίκησης, όπως στο κέντρο της Αθήνας, και εφόσον εισαχθούν εναλλακτικά μέσα μεταφοράς και προβλεφθούν τρόποι μετακίνησης για ειδικές ανάγκες. Ο συνδυασμός αυτής της αντιμετώπισης των αυτοκινήτων με την ανάπλαση των δρόμων υπόσχεται πολλά για την ποιότητα ζωής στην πόλη. Είναι όμως η αφαίρεση των αυτοκινήτων από την Αθήνα εφικτή, τουλάχιστον στο κέντρο της; Η απάντηση είναι πως είναι, ακολουθώντας το σκεπτικό της αντιμετώπισης που έχουμε δει σε πολλές πόλεις του κόσμου όπως στη Σεούλ, στη Στουτγάρδη, στη Χαϊδελβέργη, τελευταία στη Νέα Υόρκη, ακόμα και στη δική μας Έδεσσα ή στην ειδυλλιακή Ύδρα και Σύμη. Αυτό το σκεπτικό συγκεντρώνεται στα λόγια του πρώην δημάρχου της Σεούλ και τωρινού προέδρου της χώρας: «Όσο διευκολύνουμε την κυκλοφορία των αυτοκινήτων τόσο ο συνωστισμός θα επιδεινώνεται, οι δρόμοι και τα πάρκινγκ δεν πρόκειται ποτέ να επαρκέσουν. Η λύση είναι να δυσκολέψουμε τα αυτοκίνητα, ώστε ο κόσμος να μάθει να χρησιμοποιεί τις δημόσιες συγκοινωνίες».

Η απομάκρυνση των αυτοκινήτων από τους δρόμους θα τους μετατρέψει σε γραμμικούς ελεύθερους χώρους. Έτσι μπορούν να αντιμετωπιστούν σχεδιαστικά σαν τις πλατείες, με την επιπλέον προσθήκη λωρίδων για μετακίνηση: μέσων μαζικής μεταφοράς, ποδηλάτων, πεζών.

Τελειώνοντας, θα πρέπει να τονίσουμε ότι η επιτυχία κάθε μιας από τις παραπάνω σκέψεις στηρίζεται σε ολοκληρωμένη και μακροχρόνια αντιμετώπιση, καθαρή και αποτελεσματική επικοινωνία, παιδεία, κατάλληλο και εμπνευσμένο σχεδιασμό, συντήρηση και αστυνόμευση. Οι αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί δεν εγγυώνται από μόνοι τους τα αποτελέσματα.

* Ο κ. Σπύρος Πολλάλης είναι καθηγητής Σχεδιασμού, Τεχνολογίας και Διοίκησης στο Harvard

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ