ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ : ΑΠΟ ΤΟ 776 Π.Χ. ΜΕΧΡΙ ΤΟ... ΡΙΟ

Ο Δημήτρης Βικέλας και ο Πιερ ντε Κουμπερτέν (μέση και δεξιά καθήμενοι), ψυχές της αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων.

ΑΠΟ ΤΟ 776 Π.Χ. ΜΕΧΡΙ ΤΟ... ΡΙΟ

Η Ελλάδα παρούσα από τη γέννηση έως την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων

Η Ελλάδα είναι πολλαπλώς εμφαντικά παρούσα στο Ρίο, όχι μόνο με τους εκατό αθλητές της στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Αλλά και με τις κληρονομιές της, ως χώρα που γεννήθηκαν, διαμορφώθηκαν τα ολυμπιακά ιδεώδη κατά την αρχαιότητα, αλλά και αναβίωσαν στη σύγχρονη εποχή.

Η ελληνική παρουσία και κληρονομιά ξεκινά με την αφή της φλόγας στην Ολυμπία και το ταξίδι της, μέχρι να λάμψει στην τελετή έναρξης των Αγώνων και να σβήσει μαζί τους.

Η Γαλανόλευκη και η ελληνική αθλητική ομάδα προπορεύονται, τιμής ένεκεν, στην εναρκτήρια πανηγυρική παρέλαση. Μια διαρκής υπόμνηση για τη γενέτειρα των Αγώνων. Αποτυπώνεται ακόμη στα ολυμπιακά μετάλλια με την παράσταση της Νίκης, κρατώντας κλαδί φοίνικα στο ένα χέρι και το στέμμα του νικητή στο άλλο. Τα ελληνικά αποτυπώματα αυτήν τη φορά δεν περιορίζονται με την Ακρόπολη στο φόντο της θεάς. Τα σχεδίασε και μία Ελληνίδα.

Σύμβολο, ακόμη, που έλκει την καταγωγή του από τη μεσο-Ολυμπιάδα του 1906, είναι ο Ολυμπιακός Όρκος του αθλητή. Ίσως η κορυφαία κληρονομιά, όμως, να είναι ο Ολυμπιακός Ύμνος. Η σύνθεση του Σαμάρα και οι στίχοι του Παλαμά, που ακούστηκαν για πρώτη φορά στην ολυμπιακή Αθήνα του 1896. Το εξόχως συμβολικό και διαχρονικώς επίκαιρο για τα μηνύματά του «αρχαίο πνεύμα αθάνατο», που έγινε στην πορεία ο επίσημος ύμνος των Ολυμπιακών.

Με αφορμή τον ύμνο και συνολικά την ελληνική ολυμπιακή κληρονομιά ο δημοσιογράφος και ιστορικός του αθλητισμού Π. Λινάρδος παρατηρούσε εύστοχα, εν όψει των Ολυμπιακών της Αθήνας το 2004: «Στη ροή του χρόνου υπάρχουν μερικά στοιχεία από τους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896 που απέκτησαν εσαεί θάλλουσα υστεροφημία».

 Ο Σπύρος Λούης σημαιοφόρος της ελληνικής ομάδας στο Παναθηναϊκό Στάδιο κατά την εναρκτήρια πανηγυρική παρέλαση των πρώτων σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων.

Δεν είναι, βεβαίως, μόνο αυτή η ανθηρή κληρονομιά, που συσχετίζει άρρηκτα τους Ολυμπιακούς με τη χώρα μας. Άλλωστε, στην Ελλάδα «είναι στο σπίτι τους», όπως πολύ χαρακτηριστικά ειπώθηκε και πριν από μερικές βδομάδες. Όταν για μια ακόμη φορά τέθηκε, σε διεθνές φόρουμ, το ζήτημα της μόνιμης τέλεσης των Αγώνων. Μια ιδέα, με μακρά ιστορία, που δεν ευοδώθηκε το 1896, ούτε μία δεκαετία αργότερα, τον καιρό της μεσο-Ολυμπιάδας. Αλλά ούτε κι αργότερα καρποφόρησε στα χρόνια της μεταπολίτευσης. Οι λαμπαδηδρομίες και η αφή της φλόγας, όπως έχουν καθιερωθεί, είναι μεταγενέστερες. Αλλά ρίζες μπορούν να εντοπιστούν και στην Αθήνα των πρώτων σύγχρονων Ολυμπιακών, με τις δάδες που «κυκλοφορούσαν» στους δρόμους της στο περιθώριο των Αγώνων. Για πρώτη φορά συμβολική φλόγα σε Ολυμπιακούς άναψε στο Αμστερνταμ το 1928 εντός του σταδίου. Ξανάναψε στους επόμενους Ολυμπιακούς του Λος Αντζελες το 1932 και έγινε παράδοση.

Η αφή, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, ήταν μια ευρηματική ιδέα, που αποδίδεται στον Γερμανό καθηγητή Καρλ Ντιμ, από τους διοργανωτές των Ολυμπιακών του 1936 στο ναζιστικό Βερολίνο. Με τη συμφωνία και την επικρότηση της τότε Ελληνικής Ολυμπιακής Επιτροπής και της ΔΟΕ.

Χρησιμοποιήθηκε τότε, όπως άλλωστε ο θεσμός γενικώς, αλλά και τα αρχαιοελληνικά ιδεώδη, με φασιστικό επίχρισμα για την προβολή και τον προπαγανδισμό του χιτλερικού καθεστώτος.

 Η φτερωτή θεά κατεβαίνει από τον Όλυμπο για να διαλαλήσει τον θρίαμβο των νικητών. Η Νίκη, έργο του γλύπτη Παιωνίου, βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ολυμπίας.

Η ιδέα της εκεχειρίας

Ήταν η εποχή που στη χώρα μας ο ιδεολογικός συνοδοιπόρος και θαυμαστής της φασιστικής Γερμανίας Ι. Μεταξάς επέβαλε τη δικτατορία (στις 4 Αυγούστου και ενώ διεξάγονταν οι αγώνες στο Βερολίνο). Η τελετή αποναζιστικοποιημένη θα αποκτήσει τους πραγματικούς συμβολισμούς της στο μεταπολεμικό Λονδίνο του 1948. Η ολυμπιακή φλόγα άναψε τότε, με νωπές ακόμη τις φρικαλεότητες του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και έγινε δεκτή με προσδοκίες και ευχές για επικράτηση των ολυμπιακών αρχών και της ειρηνικής συμβίωσης των λαών.

Δυστυχώς δεν έγινε ποτέ δυνατό να υλοποιηθεί και η ιδέα της «εκεχειρίας», που επικρατούσε στην αρχαιότητα. Παρά τις προτάσεις που έγιναν κατά καιρούς για παύση των πολεμικών συγκρούσεων στη διάρκεια των Αγώνων. Στο Αμστερνταμ, εκτός από τη φλόγα, για πρώτη φορά η ελληνική σημαία με τους Ελληνες τέθηκε επικεφαλής της θεαματικής παρέλασης κατά την έναρξη των Αγώνων. Από τότε η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή καθιέρωσε τα «ελληνικά πρωτεία», με τελευταία να κλείνει την παρέλαση την ομάδα της χώρας που φιλοξενούσε τους Ολυμπιακούς.

Για την Ιστορία ας σημειωθεί ότι η διάταξη αυτή τηρήθηκε και στην Αθήνα το 2004. Προηγούνταν μεν η γαλανόλευκη, με σημαιοφόρο μόνο, ενώ η ελληνική ομάδα έκλεινε την παρέλαση. Πέραν των αγωνισμάτων η ελληνικότητα, λοιπόν, με μια οικουμενική διάσταση, βρίσκεται στον πυρήνα της Ολυμπιακής Ιδέας. Τουλάχιστον διακηρυκτικά...

Η οργανωτική επιτροπή το 1895 ανέθεσε στον Κωστή Παλαμά να γράψει τον Ύμνο για την έναρξη των Αγώνων. Ο ποιητής τον αφιέρωσε στον Σπύρο Σαμάρα, ο οποίος, εκτός από τη σύνθεση, διηύθυνε και την εκτέλεσή του.

«Αρχαίο πνεύμα αθάνατο...»

Η ιστορία του Ολυμπιακού Υμνου

Ο Ολυμπιακός Ύμνος του Σπύρου Σαμάρα και του Κωστή Παλαμά είναι ταυτισμένος με τα ολυμπιακά ιδεώδη. Μέχρι να ανακηρυχθεί, όμως, επισήμως από τη ΔΟΕ μεσολάβησε μισός αιώνας περίπου. Μετά τις τέσσερις πρώτες διοργανώσεις (1896-1908) αντικαταστάθηκε από το θριαμβευτικό εμβατήριο του Σουηδού Η. Alexanderson, που συνέθεσε για τους Αγώνες της Στοκχόλμης. Τον διαδέχθηκαν άλλοι ύμνοι στην Αμβέρσα (1920) και στο Λος Αντζελες (1932). Στους επόμενους Αγώνες του Βερολίνου τον συνέθεσε και διηύθυνε ο Richard Srauss, σε στίχους του Robert Lubahn. Αυτός και ορίστηκε τότε ως επίσημος. Κάπως καθυστερημένα η ΔΟΕ αποφάσισε να τον αντικαταστήσει. Προκήρυξε το 1954 διαγωνισμό για τη σύνθεσή του, σε στίχους των Επινικίων του Πινδάρου. Επιτροπή από διάσημους μουσικοσυνθέτες βράβευσε τον Πολωνό Micha Spisak. Η ανάκρουσή του ύμνου του, όμως, έγινε μόνο στους Αγώνες της Μελβούρνης (1956) και στους χειμερινούς της ίδιας περιόδου. Για δυσδιάκριτους λόγους η ΔΟΕ αποφάσισε το 1958 στο Τόκιο να επιστρέψει πίσω στις «ρίζες». Καθιέρωσε τον ύμνο των Σαμάρα - Παλαμά ως τον επίσημο ύμνο, που θα εκτελείται κατά την τελετή έπαρσης και υποστολής της σημαίας των Ολυμπιακών Αγώνων. Έτσι από τους Ολυμπιακούς της Ρώμης του 1960 ακούγεται, πια, ο ύμνος του 1896. Είτε στα ελληνικά είτε μεταφρασμένος στη γλώσσα της διοργανώτριας χώρας. Μερικές φορές χωρίς τους στίχους. Το χρονικό της σύνθεσης του Ολυμπιακού Ύμνου, οι εμπνεύσεις του και η εκτέλεσή του στο Παναθηναϊκό Στάδιο αποτελεί ένα χωριστό και ενδιαφέρον κεφάλαιο.

ΤΑ ΣΥΜΒΟΛΑ ΣΤΑ ΜΕΤΑΛΛΙΑ ΤΩΝ ΝΙΚΗΤΩΝ

Το άγαλμα της Νίκης, το Καλλιμάρμαρο και ο Παρθενώνας

Τα Ολυμπιακά μετάλλια διακρίνονται παραδοσιακά για την ελληνικότητά τους. Με τη Νίκη να κυριαρχεί στην πρόσθια όψη τους. Η παράστασή εμφανίζεται στα πρώτα ασημένια και χάλκινα μετάλλια της Αθήνας του 1896 (δεν υπήρχαν χρυσά). Μόνο που τότε η Νίκη βρισκόταν σε δεύτερο πλάνο, αφού τη μεγαλύτερη επιφάνεια κάλυπτε η κεφαλή του Δία. Αυτός την κρατούσε στο χέρι του, μαζί με μια σφαίρα, ενώ εκείνη είχε στο χέρι κλάδο ελιάς. Ήταν έργο του Γάλλου γλύπτη Jules-Clement Chaplain και στην οπίσθια όψη δέσποζε σχεδόν «φωτογραφικά» η Ακρόπολη.

Τα μετάλλια με τη Νίκη πήραν τη μορφή τους από το 1928 στο Αμστερνταμ (έργο του Ιταλού γλύπτη Giuseppe Cassioli). Στην οπίσθια όψη απεικόνιζαν Ολυμπιονίκη που μεταφερόταν θριαμβευτικά από το πλήθος στο Ολυμπιακό Στάδιο, ενώ έφεραν ανάγλυφα την αρίθμηση των Ολυμπιακών, την πόλη και τον χρόνο διεξαγωγής.

Από τότε και έως τους Ολυμπιακούς του Μονάχου ήταν πανομοιότυπα. Η παράδοση «έσπασε» το 1972, η οποία πλέον σχεδιαζόταν με ευθύνη της διοργανώτριας χώρας.

Υπήρχε, όμως, μια ιστορική ανορθογραφία μέχρι και τους χειμερινούς αγώνες του 2002 στο Σολτ Λέικ. Στα δεξιά της Νίκης, που κρατούσε μια αγκαλιά στάχυα και στεφάνι, εικονιζόταν το Κολοσσαίο!

Ελληνίδα η σχεδιάστρια

Η ανακρίβεια αποκαταστάθηκε στους αγώνες της Αθήνας. Η ΔΟΕ ενέκρινε τα ελληνικά σχέδια των νέων μεταλλίων, με το άγαλμα της Νίκης του Παιωνίου και φόντο το Καλλιμάρμαρο. Εκεί όπου αναβίωσαν οι Ολυμπιακοί.

Το γεγονός εκτιμήθηκε ως αναγνώριση της μοναδικότητας των Αγώνων της Αθήνας. Τα μετάλλια που θα απονεμηθούν στο Ρίο έχουν ακόμη ένα ελληνικό αποτύπωμα. Είναι έργα της γνωστής Ελληνίδας σχεδιάστριας κοσμημάτων Έλενας Βότση, όπως και εκείνα της Αθήνας το 2004.

Όταν παρουσιάστηκαν τα τελευταία, το καλοκαίρι του 2003, η διάσημη σχεδιάστρια, περιγράφοντας συμβολισμούς και μηνύματα, τα συνόδευσε με λόγια όπως αυτά:

«Ο Παρθενώνας, το Καλλιμάρμαρο, η Νίκη, τα ελληνικά γράμματα είναι η σφραγίδα των αγώνων, είναι ο κορμός μια ανεξάντλητης ιστορίας, είναι ένα κομμάτι του πολιτισμού μας. Χαίρομαι να βλέπω τους κορυφαίους αθλητές του κόσμου να προσπαθούν, να αγωνίζονται και τελικά να κατακτούν κάτι ελληνικό, κάτι διαχρονικό, κάτι που να θυμίζει σε όλη την ανθρωπότητα την αρχή της ιστορίας των Ολυμπιακών Αγώνων...».

Η φτερωτή θεά κατεβαίνει από τον Όλυμπο

Η Νίκη (έργο του γλύπτη Παιωνίου με ύψος 2,90 μ. ) αποτελεί σταθμό στην εξέλιξη της αρχαίας γλυπτικής. Είναι η παλιότερη γνωστή μνημειακών διαστάσεων Νίκη. Το άγαλμα ορθωνόταν σε ψηλό τριγωνικό βάθρο και ήταν αφιερωμένο στον ιερό χώρο της Άλτεως στην Ολυμπία από τους Μεσσηνίους και τους Ναυπακτίους, μετά τη νίκη τους επί των Λακεδαιμονίων στη Σφακτηρία (421 π.Χ.)

Η φτερωτή θεά απεικονίζεται την ώρα της πτήσης της, όταν κατεβαίνει από τον Όλυμπο για να διαλαλήσει τον θρίαμβο των νικητών. Λείπουν τα φτερά και μεγάλο κομμάτι του ιματίου της.

Η μορφή είναι αέρινη και ο λεπτός χιτώνας της, αρχικά βαμμένος κόκκινος, κολλάει στο σώμα της, αφήνοντας να διαγράφονται λεπτομέρειες της τέλειας ανατομίας του. Κάτω από τα πόδια της υπήρχε αετός, του οποίου διακρίνεται μόνο το κεφάλι. Βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ολυμπίας.

Τ. Κατσιμάρδος

katsimar@yahoo.gr

Ο όρκος του αθλητή

«Στο όνομα όλων των αγωνιζομένων υπόσχομαι ότι θα λάβουμε μέρος σε αυτούς τους Ολυμπιακούς Αγώνες, σεβόμενοι και ακολουθώντας τους κανόνες οι οποίοι τους διέπουν, μέσα στο αληθινό πνεύμα της ευγενούς άμιλλας, για τη δόξα του αθλητισμού και την τιμή των ομάδων μας».

Η Βούλα Πατουλίδου πανευτυχής με τις ελληνικές σημαίες στα χέρια λίγο μετά τη νίκη της στα 100 μ. με εμπόδια των Ολυμπιακών της Βαρκελώνης το 1992.

Ολυμπιακές μνήμες με ραδιόφωνο, μποϊκοτάζ, Βούλα, αλλά και... τροχαίο

ΑΠΟ τον χρυσό Ολυμπιονίκη, διάδοχο του θρόνου Κωνσταντίνο, το 1960, στην τρομοκρατική επίθεση στους Ολυμπιακους του Μονάχου (1972).

Από το δάκρυ του Μίσα στην τελετή λήξης της Μόσχας (1980), στη Βούλα Πατουλίδου και το «για την Ελλάδα, ρε γαμώτο» στη Βαρκελώνη (1992). Την ισχυρή Ελλάδα των Αγώνων του 2004 και τους χρυσούς αθλητές που από τη δόξα του βάθρου, επί πολλά έτη προσπαθούσαν να αποτινάξουν την κατηγορία της φαρμακοδιέγερσης. Τελετή έναρξης την Παρασκευή στους Αγώνες τού Ρίο και αναμνήσεις μιας ζωής για όσους είμαστε στα 60+ και μεγαλώσαμε με τον αθλητισμό:

ΡΩΜΗ 1960: Χωρίς τηλεόραση, χωρίς ειδήσεις οι δύο κρατικοί ραδιοσταθμοί και αγωνία κάθε πρωί για τον διάδοχο Κωνσταντίνο. Τι θα γράφει η εφημερίδα για τη χθεσινή ιστιοδρομία στην κατηγορία Ντράγκον. Τελικά, ο 20χρονος τότε Κωνσταντίνος (με πλήρωμα τους Ζαΐμη, Εσκιτζόγλου) τα κατάφερε: χρυσός Ολυμπιονίκης. Ηταν το πρώτο ελληνικό χρυσό μετάλλιο ύστερα από εκείνα του Κώστα Τσικλητήρα στους Αγώνες τού 1912 στη Στοκχόλμη. Επειτα από έναν χρόνο είδαμε έκθαμβοι τους Αγώνες της Ρώμης, σε έγχρωμο φιλμ, στον κινηματογράφο «Κόσμος» στο Θησείο, που αργότερα έγινε «Χάντρες» και ξεκίνησαν την καριέρα τους στην Αθήνα οι Ρέμος, Θεοδωρίδου.

ΜΟΝΑΧΟ 1972: Αν το Μουντιάλ του 1970 ήταν το πρώτο τηλεοπτικό για τους Ελληνες, οι Αγώνες στο Μόναχο ήταν η πρώτη τηλεοπτική επαφή με τον αθλητισμό. Στην Ελλάδα δικτατορία κι οι αριστεροί είχαν τη δυνατότητα να θαυμάσουν τους αθλητές του ανατολικού μπλοκ. Αγώνες που σημάδεψαν η τρομοκρατική επίθεση του παλαιστινιακού «Μαύρου Σεπτέμβρη» και η εκτέλεση εννέα Ισραηλινών αθλητών.

ΜΟΣΧΑ 1980: Η πολιτικοποίηση στο φόρτε της. Η Αμερική κι άλλες 64 χώρες μποϊκοτάρουν τους Αγώνες, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την εισβολή στο Αφγανιστάν. Οι αποκαλούμενες σοσιαλιστικές χώρες σαρώνουν στα μετάλλια: Σοβιετική Ενωση 195, Ανατολική Γερμανία 126, Βουλγαρία 42. Ξεχωρίζουν οι τελετές έναρξης και λήξης.

ΛΟΣ ΑΝΤΖΕΛΕΣ 1984: Οι Ανατολικοί παίρνουν τη ρεβάνς, μποϊκοτάροντας τους Αγώνες. ΕΣΣΔ, Λ. Δ. Γερμανίας, Κούβα κ.λπ. απέχουν. Η Αμερική στην πρώτη θέση με 174 μετάλλια. Στη δεύτερη η Ρουμανία με 59, που, λόγω Τσαουσέσκου, είχε διαφοροποιηθεί από τη Σοβ. Ενωση.

ΒΑΡΚΕΛΩΝΗ 1992: Οι Αγώνες της Πατουλίδου και το πρώτο χρυσό του Πύρρου Δήμα.

ΑΤΛΑΝΤΑ 1996: Οι Αγώνες που είχε «κλέψει» η Coca Cola από τη φτωχή και τίμια Αθήνα. Εκεί όπου ο Πύρρος Δήμας, ο (εκ μεταγραφής από τη Γεωργία) Καχιασβίλι, ο Κακλαμανάκης και ο Ιωάννης Μελισσανίδης κερδίζουν χρυσά μετάλλια.

Υπερβολή και φιάσκο

ΑΘΗΝΑ 2004: Οι Αγώνες της υπερβολής και της σπατάλης. Δεκάξι συνολικά μετάλλια (τα έξι χρυσά) για την Ελλάδα, που τίναξε την μπάνκα στον αέρα, σχετικά με το κόστος της διοργάνωσης. Το φιάσκο με το τροχαίο Κεντέρη-Θάνου και η αποθέωση του επιδοτούμενου κρατικού αθλητισμού. Πακτωλός χρημάτων στον βωμό των μεταλλίων. Με την πάροδο των χρόνων αποδεικνύεται ότι ο γιγαντιαίος ελληνικός αθλητισμός είχε πήλινα πόδια. Και την κρίση στη συνέχεια να δίνει τη χαριστική βολή. Θέλοντας και μη οι Έλληνες πολιτικοί έκαναν την ανάγκη φιλοτιμία κι επέστρεψαν στο Ολυμπιακό πνεύμα και στην ιδιαίτερα τιμητική αξία της συμμετοχής.

ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΙΣΑΡΗΣ

http://www.ethnos.gr/koinonia/arthro/h_ellada_parousa_apo_ti_gennisi_eos_tin_anabiosi_ton_olympiakon_agonon-64427814/

http://www.ethnos.gr/alla_spor/arthro/olympiakes_mnimes_me_radiofono_mpoikotaz_boula_alla_kai_troxaio-64427782/