«Ζωήν προμνηστεύειαι θάνατος»

«Ζωήν προμνηστεύειαι θάνατος»

Του Σεβ. Μητροπολίτου ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ και Αγ. ΒΛΑΣΙΟΥ κ. ΙΕΡΟΘΕΟΥ

Μέσα στη ζέστη του καλοκαιριού ανατέλλει η ελπίδα της άνοιξης. Την εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου την ονόμασαν Πάσχα του Καλοκαιριού, γιατί προαναγγέλλει την υπέρβαση του θανάτου, τη μοναδική ελπίδα του ανθρώπου.

Τα τροπάρια που ψάλλονται στην Εκκλησία αυτήν τη μεγάλη ημέρα ομιλούν συνεχώς για την υπέρβαση του θανάτου, ο οποίος θάνατος αποτελεί τη μεγαλύτερη περιπέτεια του ανθρώπου, αλλά και ολόκληρης της κτίσης. Έτσι, η ακολουθία της Κοιμήσεως είναι ένα .πανηγύρι ζωής. Ο θάνατος της Παναγίας ονομάζεται Κοίμηση. «Τη ενδόξω κοιμήσει σου». Πρόκειται για μια αθάνατη Κοίμηση. «Τη αθανάτω κοιμήσει σου». Η Παναγία είναι «Μήτηρ της ζωής». Στο πρόσωπο της νικήθηκαν οι νόμοι της φύσεως. «Νενίκηνται της φύσεως οι όροι εν σοι Παρθένε άχραντε». Η Παναγία είναι «η μετά θάνατον ζώσα». Και το εκπληκτικότερο είναι ότι στο πρόσωπο της Παναγίας ο θάνατος προμνηστεύεται την ζωή. «Ζωήν προμνηστεύεται θάνατος».

Έχει κανείς την αίσθηση, διαβάζοντας και ψάλλοντας αυτή την ακολουθία ότι ο άνθρωπος, πέρα από την ύμνηση της ιστορικότητος του γεγονότος, προσπαθεί δι’ αυτού του τρόπου να ξεπεράσει τη βασανιστικότητα του θανάτου, από τον οποίο προέρχονται όλα τα ανθρωπολογικά, κοινωνικά, κοσμολογικά και οικολογικά προβλήματα.

Ο θάνατος δεν είναι μια πράξη που την αντιμετωπίζει κανείς στο τέλος της βιολογικής του ζωής, αλλά ένα υπαρξιακό γεγονός μεγάλων διαστάσεων, που το βλέπει κανείς μέσα του, αλλά και σε ολόκληρη την κτίση.

Ο θάνατος, όπως το έχουν σημειώσει, εκτός από τους θεολόγους, και οι ψυχαναλυτές, ψυχοθεραπευτές και ψυχολόγοι, αλλά και η σύγχρονη επιστήμη της θανατολογίας, συνδέεται με τη βαθιά κρίση την οποία περνά ο άνθρωπος. Γνωρίζουμε ότι ο άνθρωπος στη ζωή του περνά μέσα από διαδοχικές κρίσεις θανάτου.

Η σχετική ελευθερία

Κατ' αρχάς η γέννηση του ανθρώπου είναι υπόθεση χαράς, αλλά ταυτόχρονα και στέρησης της ελευθερίας. Ο κάθε άνθρωπος είναι αποτέλεσμα της αγάπης δύο ανθρώπων, αλλά επειδή αυτή η αγάπη συνδέεται με την αναγκαιότητα του  ενστίκτου,  είναι μία στέρηση της οντολογικής ελευθερίας (Σεβ. Μητροπολίτης Περγάμου κ. Ιωάννης). Επί πλέον, δεν υπάρχει δυνατότητα να ερωτηθεί ο άνθρωπος αν ήθελε να γεννηθεί. Αυτό το γεγονός τον κάνει τραγικό ον. Ομοιάζει με κάποιον που τον έκλεισαν φυλακή και στη συνέχεια του δίδουν τη δυνατότητα να τη στολίζει καλά και να συνδικαλίζεται. Το πρόβλημα όμως είναι να απαλλαγεί από τα στενά όρια της φυλακής. Γι' αυτό, όπως έχει επισημανθεί, το δεδομένο της ύπαρξης είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα της ελευθερίας. Ο άνθρωπος έχει σχετική και όχι απόλυτη ελευθερία.

Επίσης, στην ηλικία των 7-11 ετών, όπως έχει αποδείξει ο Ελβετός ψυχολόγος Piaget, το παιδί αποκτά για πρώτη φορά τη βεβαιότητα ότι ο θάνατος είναι ένα γεγονός μη αναστρέψιμο, δηλαδή ένα τελικό γεγονός στη ζωή του ανθρώπου, και αυτό του δημιουργεί τρομερή υπαρξιακή κρίση για το τι είναι θάνατος και τι είναι ζωή. Τα υπαρξιακά ερωτήματα που αναφύονται έντονα στη νεανική ηλικία δεν είναι ανεξάρτητα από αυτά τα προβλήματα της εσωτερικής κρίσης.

Το πρόβλημα του θανάτου συνεχίζεται με άλλη μορφή στην εφηβική ηλικία. Πολλοί ψυχαναλυτές κάνουν λόγο για άγχος ανυπαρξίας που διαποτίζει τους εφήβους.

Αλλά και οι κρίσεις όλων των ηλικιών συνδέονται στενά με το υπαρξιακό πρόβλημα του θανάτου.

Η κοινωνική αποκατάσταση που συνδέεται με την ανασφάλεια, η μεγάλη κρίση της μέσης ηλικίας, όταν ο άνθρωπος βλέπει το χρόνο να περνά και την πορεία της ζωής του να οδεύει προς το τέλος, η τραγική κρίση της σύνταξης, όλα αυτά συνδέονται με τον θάνατο.

Ο άνθρωπος, άλλωστε, γεννιέται για να πεθάνει. Αυτό συνιστά και το μεγαλείο, ότι γεννιέται, αλλά και την τραγικότητα της ύπαρξης, ότι πεθαίνει. Όλοι οι υπαρξιστές φιλόσοφοι, αλλά και ο σύγχρονος μας Heidegger, ο οποίος, όπως ο ίδιος λέγει, δεν είναι υπαρξιστής αλλά φιλόσοφος του νοήματος του όντος, ασχολούνται με το θέμα του θανάτου.

Αν εξετάσει κανείς επισταμένως τα πράγματα θα διαπιστώσει ότι όλα τα σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα έχουν ως αφετηρία το πρόβλημα του θανάτου. Τα ναρκωτικά είναι μια ψεύτικη προσπάθεια υπερβάσεως των τραγικών συνθηκών ζωής, που διαποτίζονται από το φάσμα του θανάτου. Πρόκειται δηλαδή για προσπάθεια κατασκευής ενός ψεύτικου Παραδείσου. Το έιτζ, όταν συνδέεται με την απόλαυση της ηδονής, μπορεί να ερμηνευθεί μέσα από αυτήν τη διαδικασία.

Σύγχρονες μελέτες στην Αμερική έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι και αυτές ακόμη οι σεξουαλικές σχέσεις δεν έχουν να κάνουν τόσο με την απόλαυση της ηδονής, όσο με το άγχος του τραγικού υπαρξιακού προβλήματος, δηλαδή με την επιβίωση της ύπαρξης.

Επίσης, η οικολογική καταστροφή του πλανήτη μας έχει μέσα της το στοιχείο της φθοράς, η οποία γίνεται τόσο από τη φυσική φθορά όσο και από την φθορά που δημιουργεί στη φύση ο ανασφαλής άνθρωπος, που κυριαρχείται από το φόβο του θανάτου.

Λέγεται συνήθως ότι πρέπει να ενδιαφερόμαστε για τη λύση των κοινωνικών προβλημάτων. Αυτό είναι αναγκαίο. Αλλά όμως πρέπει να υπογραμμίζεται ότι το μεγαλύτερο κοινωνικό πρόβλημα είναι ο θάνατος. Αυτός είναι η γενεσιουργός αιτία των διαδοχικών κρίσεων στη ζωή μας, αυτός χωρίς δύο αγαπημένους ανθρώπους, και δημιουργεί πόνο, θλίψη και αγωνία, αυτός φοβίζει την ανθρώπινη ύπαρξη και της προξενεί υπαρξιακό άγχος. Πράγματι, ένας άνθρωπος που βασανίζεται από τον θάνατο, είτε τον σωματικό είτε τον ψυχολογικό και πνευματικό, είναι ένα αντικοινωνικό στοιχείο.

Η εορτή της ενδόξου Κοιμήσεως της Παναγίας είναι μια ελπίδα ζωής. Γιορτάζουμε την άνοιξη μέσα στον καύσωνα του καλοκαιριού. Μέσα από το πρίσμα αυτό βλέπω το γεγονός ότι γεμίζουν όλες οι Εκκλησίες, αλλά και τα Εξωκκλήσια, αυτή την περίοδο του Δεκαπενταύγουστου, και κατά την εορτή της Παναγίας. Προσπαθούν οι άνθρωποι να υμνήσουν και να βιώσουν τη ζωή που προμνηστεύεται τον θάνατο, και να υπερβούν τις υπαρξιακές κρίσεις.

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Στην μνήμη μιας αγαπητής συντοπίτισσας και παλιάς φίλης

που κηδεύθηκε σήμερα στη Νεάπολη της Κρήτης. 

Καλό της ταξίδι.