Νίκου Αμμανίτη : Το «θηρίο»

ΑΝΑΔΡΟΜΕΣ & ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

μέσα στον χρόνο

Το «θηρίο»

Tου Νίκου Αμμανίτη

Λιγοστοί πρέπει να είναι εκείνοι που στις ημέρες μας έχουν ακουστά για το θηρίο και ακόμη λιγότεροι όσοι το γνώρισαν και βρίσκονται ακόμη -παραδόξως- εν ζωή… Ο λόγος για ένα από τα πιο ιστορικά συγκοινωνιακά μέσα της πρωτεύουσας, που… «δολοφονήθηκε» προπολεμικά.

Ήταν το θρυλικό τρενάκι της Κηφισιάς, που οι Αθηναίοι εκείνης της εποχής του κόλλησαν το παρατσούκλι «θηρίο». Καθώς είχα την τύχη να το γνωρίσω και να ταξιδέψω μάλιστα με αυτό, αποφάσισα να κλείσω -τιμής ένεκεν- τη σειρά για τις συγκοινωνίες της παλιάς καλής εποχής με το «θηρίο». Έτσι θα ικανοποιήσω και τον άγνωστό μου επιστολογράφο, που με κατηγόρησε ότι ουδέποτε αναφέρθηκα στα συγκοινωνιακά μέσα του καιρού εκείνου. Τουλάχιστον ας ικανοποιηθεί ότι του γίνηκε το χατίρι.

…Η Αθήνα, μαζί με το Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη, ευτύχησε να είναι μια από τις ελάχιστες πόλεις της οικουμένης που διέθεταν μέσα σταθερής τροχιάς σε αστικό δίκτυο. Παραλείποντας την εξιστόρηση της προσπάθειας δημιουργίας και λειτουργίας μιας πληθώρας σιδηροδρομικών εταιρειών, όλων θνησιγενών, από πιθανούς και απίθανους επενδυτές, η στήλη περιορίζεται στη συνοπτική εξιστόρηση του θηριώδους βίου του… «θηρίου».

Γύρω στα τέλη του… προπαρελθόντος αιώνος, το Ελληνικό Δημόσιο ευρίσκετο σε δικαστική διαμάχη με τη μεταλλευτική εταιρεία Λαυρίου, λόγω οικονομικών διαφορών. Το Λαύριο, με τις εισηγμένες στο χρηματιστήριο μετοχές, έφαγε μπόλικο παραδάκι από «όσους δεν πρόσεχαν», εξ ου και το «Ες… Λαύριον τα σπουδαία». Με έναν συμβιβασμό, το μεν Δημόσιο παραιτήθηκε των αξιώσεών του, η δε μεταλλευτική εταιρεία ανέλαβε να κατασκευάσει σιδηροδρομική γραμμή από Αθήνα για Λαύριο, με διακλάδωση για Κηφισιά, την οποία επιπροσθέτως υποχρεώθηκε να καλλωπίσει και να ηλεκτροφωτίσει. Έτσι γεννήθηκε η εταιρεία Σιδηροδρόμων Αττικής, άξιο τέκνο της οποίας ήταν το τρένο με τις ατμήλατες μηχανές, που ο λαός αποκαλούσε «θηρίο». 

Αφετηρία τους για Λαύριο και Κηφισιά ήταν ο σταθμός στη δημιουργηθείσα πλατεία Αττικής, αλλά, σύντομα, για την καλύτερη εξυπηρέτηση του επιβατικού κοινού, μεταφέρθηκε παρά την Ομόνοια, σε άνοιγμα της οδού 3ης Σεπτεμβρίου, επονομασθείσα πλατεία Λαυρίου, όπου μέχρι και προ ολίγων ετών λειτουργούσε ο φούρνος-ζαχαροπλαστείο «Το Λαύριο». Όμως, τα κυκλοφοριακά προβλήματα που ανέκυψαν έστειλαν ξανά το «θηρίο» στην πλατεία Αττικής, όπου οι επιβάτες του έφταναν με το τραμ με το γράμμα «Κ», ενώ το τρένο του Λαυρίου στάλθηκε στον σταθμό των ΣΠΑΠ Πελοποννήσου.

Η Κηφισιά αναπτύχθηκε πολύ γρήγορα και από ένα ασήμαντο χωριουδάκι μεταβλήθηκε σε διάσημη παραθεριστική περιοχή κοσμοπολίτικου επιπέδου. Τα πολλά και συχνά δρομολόγια του «θηρίου» συνέβαλαν στην εξέλιξη. Οι συρμοί είχαν από τέσσερα έως έξι βαγόνια και διέθεταν πρώτη, δευτέρα και τρίτη θέση. Η διαδρομή διαρκούσε 45 λεπτά περίπου και εξυπηρετούσε επίσης τα Πατήσια, τους «Ποδαράδες», το Ηράκλειο και το Μαρούσι. Στα Άνω Πατήσια η σιδηροδρομική γραμμή διασταυρωνόταν με τη λεωφόρο προς Νέα Φιλαδέλφεια. Όταν περνούσε τρένο, μια αλυσίδα διέκοπτε την κίνηση του δρόμου. Από τότε η περιοχή ονομάστηκε Αλυσίδα…

Η ατμομηχανή του «θηρίου» αγκομαχούσε στις ανωφέρειες με αποτέλεσμα, συχνά, να σταματά για να… ξαποστάσει. Έτσι οι φιλοπαίγμονες το βάφτισαν «Σταμάτη», αλλά το επίθετο «θηρίο» παρέμεινε το κυρίως επίσημο όνομά του. Αυτά τα σταματήματα παρατηρούνταν μόνον στις ανηφόρες, ενώ μόλις «έπιανε» κατηφόρα μεταμορφώνονταν σε δρομέα και δεν το έπιανες με τίποτα. Έβγαζε θριαμβευτικά από το φουγάρο του πυκνές τούφες μαύρου καπνού και ο καυστήρας του σκόρπαγε ευωδιές από το πετροκάρβουνο που έκαιγε.

Στους επιβάτες συγκαταλέγονταν μόνιμοι κάτοικοι, παραθεριστές και απλοί επισκέπτες, ζευγάρια για έναν σύντομο ρομαντικό περίπατο κάτω από τα αιωνόβια πλατάνια, με μουσική τα τρεχούμενα νερά. Οι τακτικοί πελάτες του αντιμετώπιζαν συχνά ουκ ολίγα απρόοπτα. Πανάκριβες σετακρούτες, πολλά λευκά κοστούμια και δαντελένια φορέματα επιβιβάστηκαν λευκά και βγήκαν μαύρα από τους καπνούς που έμπαιναν στα βαγόνια, κάνοντας τα πάντα καπνιστά. Καθώς το τρένο διερχόταν θορυβωδώς από οικισμούς, σφυρίζοντας και… καπνίζοντας, οι νοικοκυρές το βλαστημούσαν και το μούντζωναν γιατί τους μαύριζε τα απλωμένα στις αυλές τους ρούχα, που με τόσο κόπο είχανε μπουγαδιάσει και χρειάζονταν ξανά πλύσιμο. Πάντως ο κοσμάκης, έστω και γκρινιάζοντας, μουρμουρίζοντας και λοιδορώντας, αγαπούσε το «θηρίο».

Βάσκανος μοίρα, στην προσπάθεια εκσυγχρονισμού της χώρας μια καινούρια σύμβαση για τον εξηλεκτρισμό των τρένων έβαλε τέλος στη ζωή του. H πάνδημη «κηδεία του», τον Αύγουστο του 1938, ήταν το κύριο θέμα ολόκληρου του αθηναϊκού Τύπου. Ο ανώνυμος λαός του επεφύλαξε μια «κηδεία» με τέτοια τιμή, θλίψη και λατρεία που σε κανέναν «μεγάλο άνθρωπο» της Γης δεν προσφέρθηκε ποτέ. Είχαν τυπωθεί και τοιχοκολληθεί «νεκρώσιμα αγγελτήρια» που προσκαλούσαν τους πολίτες να παραστούν στο τελευταίο του δρομολόγιο. Ένα πλήθος κόσμου με αναμμένα κεριά, όπως στον Επιτάφιο, κατέκλυσε τους σταθμούς για τον «ύστατο χαιρετισμό», ενώ ασφυκτικά γεμάτο ήταν το τελευταίο τρένο με επιβάτες που ήρθαν επί τούτου, μέσα στη νύχτα, για να ταξιδέψουν τελευταία φορά μαζί του. Αλλά το πιο συγκινητικό ήταν οι χωρικοί, που μέσα στα άγρια σκοτάδια, στην ερημιά, περίμεναν με ένα αναμμένο κεράκι να δούνε το τρένο να περνά, να ακούσουν για τελευταία φορά το σφύριγμά του και να κρατήσουν ως ανάμνηση τη μυρωδιά από το πετροκάρβουνο της ατμομηχανής του…

ΤΟ ΠΑΡΟΝ