Κώστα Τσιρόπουλου : Η ΥΠΝΟΒΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Η ΥΠΝΟΒΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Του Κώστα Τσιρόπουλου

Προχωρούμε προς τον πολιτισμό όσο προχωρούμε προς την Ελευθερία. Κάποτε, μέσα στην ιστορική του πορεία, ένιωσε ο άνθρωπος εντός του το «ανήριθμον γέλασμά» της και άρχισε να συνειδητοποιεί την πολιτιστική του ανάβαση — έναν αγώνα πού δεν έχει τέλος αφού η Ελευθερία πρέπει την κάθε στιγμή να κερδίζεται ως κινδυνεύουσα και διαμφισβητούμενη. Οι λέξεις «πόλις», «πολίτης», «πολιτεία», «πολιτισμός», χωρίς να προχωρήσουμε σε αναλύσεις πού δεν είναι αυτή τη στιγμή ο στόχος μας, υπομνηματίζουν και φωτίζουν σταθερά τη βεβαιότητα μας ότι ο πολιτισμός αναπτύσσεται, βιώνεται κι ολοκληρώνεται υπό την μορφή μιας συνομιλίας αδελφικής, συνεργατικής, πνευματικού διαλόγου, της ζωής μου με τη ζωή σου, της ζωής των ανθρώπων όχι απλά και μόνο ως ατόμων άλλα ως προσώπων. Η πρώτη αποκάλυψη του πολιτισμού είναι η Ελευθερία. Η δεύτερη, η ανθρώπινη αδελφοσύνη. Η Ελευθερία είναι γεμάτη σεβασμό για τον συμπολίτη και για τα δικαιώματα του. Η αδελφοσύνη πλημμυρισμένη από φροντίδα και θέρμη για τους άλλους.

Έτσι η «πόλις» αναπτύσσεται αρμονικά. Γιατί δεν μπορεί να υπάρξει πολιτισμός αν από τη ζωή την καθημερινή, δημόσια και ιδιωτική, δεν αναδίδεται ο υπερούσιος και σταθερός τόνος της αρμονίας, αν ο βίος δεν υψώνεται ισορροπημένα ζηλεύοντας και μιμούμενος αδιάκοπα τον βίο πού έχει πλάσει μέσα στην ψυχή του άνθρωπου, ως πρότυπο, το χέρι του ιδανικού.

Μέσα στον πολιτισμένο άνθρωπο δρα κι αγρυπνεί μια βούληση θετική, συνειδητή, πού τον ωθεί προς την πολιτιστική πράξη, προς τη συλλογική ελευθερία ως εξαγόμενο της βιωμένης προσωπικής ελευθερίας· προς την αδελφοσύνη ως χρέος σεβασμού και αλληλοβοηθείας, ως συν - πάθεια.

Σε κάποια στιγμή όμως της ιστορικής διαδρομής του πολιτισμένου άνθρωπου δημιουργήθηκε μια βασική, τρομερή παραμόρφωση: χάθηκε η έννοια του πολιτισμού ως Ελευθερίας και αδελφοσύνης και παραχωρήθηκε, άρπαξε καλύτερα τη θέση της, η έννοια του Πολιτισμού ως ανθρώπινης ευτυχίας. Αυτή η μεταβολή πρέπει να πραγματοποιήθηκε μετά την Αναγέννηση, ίσως γύρω στον δέκατο όγδοο αιώνα, τότε πού έχουμε μια εωσφορική κορύφωση της ανθρώπινης δυσπιστίας προς τις ρίζες, προς τα θεμέλια του βίου και της ύπαρξης, προς το αγαθό.

Η ευτυχία, η ευδαιμονία σωστότερα, ήταν πάντοτε το εξαγόμενο της Ελευθερίας και της Αδελφοσύνης, ο αληθινός και σωστός τόνος ενός πολιτισμένου κόσμου. Και ξαφνικά, σα να έχουν χάσει το κύρος τους, ξεντύνουν την Ελευθερία και την Αδελφοσύνη από τη βασιλική πορφύρα, τις ωθούν σε κατασκότεινα βάθη και στη θέση τους τοποθετούν την ευτυχία. Η διαδικασία μέσα στα υπόγεια της Ιστορίας ήταν τρομερή κι ας την διατυπώνουμε εδώ με τόση αφελή απλότητα. Θυσιάστηκαν άνθρωποι κι έσβησαν συνειδήσεις λαμπρές, για να υπερασπιστούν την Ελευθερία και την Αδελφοσύνη. Σαρώθηκαν όμως τα πάντα από ένα θεόρατο ευδαιμονιστικό κύμα πού εισήλασε βρυχώμενο μέσα στη ζωή, από μια βάρβαρη υλοφροσύνη, από μιαν ανενδοίαστη υλική φιληδονία.

Ο πολιτισμός ως ευτυχία, δεν θα πει τίποτα, κι όμως, μυριάδες μυριάδων το λένε και το πιστεύουν μανιακά. Η ευτυχία είναι ο καρπός άλλα τα δέντρα έχουν σύρριζα κοπεί και όλα κινούνται μέσα σε μια εκτεταμένη, πολύμορφη, συνειδητή η ασύνειδη απάτη. Συλλογιζόμαστε πια πάνω στον πολιτισμό ως πραγματικότητα — η ως δέον — και δεν μπορούμε να βρούμε την άκρη. Γιατί τα θεμέλια έχουν χαθεί, η συνειδητή πολιτιστική αγωνία του κόσμου, αγωνία ελευθερίας και πάθος αδελφοσύνης, έχουν σβήσει, κι εμείς μένουμε κρατώντας σφιχτά στο χέρι το χάρτινο σύμβολο της ευτυχίας, χωρίς να μπορούμε να υποψιαστούμε ποιοι είναι, ποιοι πρέπει νάναι οι αληθινοί της γεννήτορες.

Από κει και πέρα, ολόκληρη η διαδικασία του πολιτισμού έχει μεταμορφωθεί σε ένα χαλκείο ευτυχίας, ευτυχίας του άτομου κι όχι του προσώπου, εγωιστικής κι όχι ομοιοπαθητικής των άλλων, μιας ευτυχίας ουσιαστικά βάρβαρης αφού είναι ευτυχία των σαρκικών απολαύσεων, του κορμιού, του στομαχιού, του χωμάτινου, του πρόσκαιρου άνθρωπου. Κι αυτή την ευτυχία την αποζητούν όχι μονάχα οι «πολιτισμένοι» άλλα και οι βάρβαροι. Πού βρίσκεται, λοιπόν, η διαφορά; η μεγαλειώδης έξαρση του άνθρωπου από τον πολιτισμό;

Μιλήσαμε για έξαρση. Πρέπει να πούμε πώς ο πολιτισμός δημιουργείται από μιαν έξαρση, δηλαδή από μια σταθερή κι αγωνιώσα ανθρώπινη προαίρεση πού μπορεί να μη προφθάσει η να μη μπορέσει να δημιουργήσει εξωτερικούς καρπούς. Ο πολιτισμός είναι μια αλλοίωση του εσωτερικού άνθρωπου, ένα ελευθέρωμα ακριβώς από τον εγωισμό και τον ενστικτώδη φόβο του πρώτου άνθρωπου, ένα ελευθέρωμα από την αμαρτία. Αυτό το τελευταίο δεν το λέμε μονάχα εμείς οι ταπεινοί πού πιστεύουμε στον Χριστό άλλα ένας μεγάλος «αμαρτωλός» ποιητης, ο Μπωντλαίρ πού θεωρεί πώς προχωρούμε στον πολιτισμό όσο καταφέρνουμε να σβήνουμε τα ίχνη του προπατορικού αμαρτήματος μέσα μας. Οι ποιητές είναι οι γείτονες της αποκάλυψης κι είναι σημαντικό πόσο πιο καθαρά βλέπουν κάποτε την αλήθεια κάποιοι «αμαρτωλοί», από κάποιους τυφλούς και σχιζοφρενικά φανατικούς «ενάρετους».

Ας επιστρέψουμε στο θέμα μας και στην εποχή μας.

Δε χρειάζεται σοφία για να διαπιστώσει κανείς πώς ο αιώνας μας βρίσκεται ουσιαστικά έξω από τον πολιτισμό. Δυο παγκόσμιοι πόλεμοι κι ένα μεταπολεμικό καθεστώς  πού έχει κάμει σε δεκάδες κράτη μόνιμη κατάσταση τη δουλεία, του αφαιρούν κάθε πολιτιστική αξίωση. 'Έχει στα βάθη του ο κόσμος τέτοιο ακατονόμαστο ρύπο, πού δεν ξέρει κανένας ποιες περιπέτειες και τι είδους δοκιμασίες θα μπορέσουν να τον αποπλύνουν για να λάμψει και πάλι η ψυχή του καθαρή.

Άλλα αφού βρισκόμαστε έξω από τον πολιτισμό, όλα αυτά πού έχουμε τί είναι; Τί είναι οι μηχανές, τι είναι οι διευκολύνσεις του βίου, τί είναι οι ιατρικές επιτεύξεις, τί είναι η πρόσφατη ανεξαρτητοποίηση λαών σκλαβωμένων, αποικιακών, τί είναι τα συνέδρια και οι πολιτισμένες συνεργασίες; Δεν είναι σχεδόν τίποτα αν όλα αυτά δεν μας ωθούν σταθερά και συνειδητά προς την Ελευθερία και την Αδελφοσύνη, αν δεν καταφέρνουν ν' αποκαλύψουν μέσα μας την σκοτισμένη κι επιχωματωμένη με ευτελείς μέριμνες εικόνα του Θεού.

Η Ελευθερία, όμως, η Αδελφοσύνη, η Ειρήνη, όλες αυτές οι μεγάλες λέξεις — τα κεφάλαια του ανθρώπινου βίου — κυκλοφορούν ευρύτατα σήμερα. Τ' ανεμίζουν από τους εξώστες, τα κρεμάνε στις σημαίες και τα διακηρύττουν με πάταγο και αυτοϊκανοποίηση. Τ ι άπατη! Οι άνθρωποι δεν πιστεύουν πια σ' όλα αυτά. Όχι μονάχα θυσιάζουν την ελευθερία και την αδελφοσύνη για ν' αποκτήσουν δύναμη, άλλα βαθύτερα, φοβούνται αυτές τις πυρίκαυστες έννοιες πού αναστατώνουν τις ανθρώπινες καρδιές. Αντί λοιπόν να τις έχουν κρυμμένες στο μισοσκόταδο και να τις φοβούνται, κάνουν κάτι πιο έξυπνο: τις τραβούν στο προσκήνιο, τις μασκαρεύουν, ντύνοντας τες φανταχτερά, ψεύτικα, με πολύχρωμα χαρτιά και φτερά, και τις διαπομπεύουν ενώ διατείνονται πώς τις μεγαλύνουν. Η Δύναμη του πολιτισμένου άνθρωπου είναι η Αδελφοσύνη κι η Ελευθερία. Του βάρβαρου, η τυφλή Δύναμη, ο αριθμός, ο καταναγκασμός.

Και ο πολιτισμός παραμένει ως ευτυχία ζωώδης, βάρβαρη, χωρίς τους φωσφορισμούς της συνείδησης, πολιτισμός πού είναι παράδοση αλλά δεν είναι βίωμα, πού είναι αυταπάτη, πού είναι υπνοβασία, πολιτισμός με το σώμα του γεμάτο εκτεταμένα έλκη. Όσο στον κόσμο υπάρχει  είτε προσωπική είτε καθολική, εθνική δουλεία, ο πολιτισμός θα είναι σκιώδης γιατί ο πολιτισμός δεν προκύπτει από τις τεχνικές εξελίξεις της εποχής μας. Εδράζεται στα βάθη της ανθρώπινης ύπαρξης, εκεί πού, κατά τη βεβαίωση του Χρίστου, θεμελιώνεται η βασιλεία Του· κι όταν εκείνος ο ανθρώπινος χώρος είναι αδειανός, καμμιά ανθρώπινη διαδικασία, καμμιά κοινωνική μεταβολή δε μπορεί να δημιουργήσει πολιτισμό.

Κατασπαραγμένος από τον μηδενισμό και την προπέτεια της ζωής, ταπεινωμένος από την κομμουνιστική βακχεία πού γεννήθηκε ακριβώς από τον πνευματικό μηδενισμό, πληγωμένος από τις κολοσσιαίες ασυνέπειες των φίλων της Ελευθερίας ο κόσμος μας, ζει μέσα σε υπνοβασία. Περιπατεί χωρίς να ξέρει που κατευθύνεται. Ενεργεί ενστικτωδώς και χωρίς πνευματικές αφορμές. Αναζητεί την ευτυχία άλλα ο βίος του έχει την παταγώδη πενιχρότητα του πυροτεχνήματος. Είμαστε «πολιτισμένοι» άλλα έχουμε τα χέρια αδειανά. Ο αληθινά πολιτισμένος δε φοβάται άλλα εμείς τρέμουμε για το μέλλον μας. Αισθανόμαστε μπλεγμένοι σε μιαν απέραντη, σατανική παγίδα και δεν ξέρουμε πώς ν' απαλλαγούμε για να ξανακούσουμε εντός μας το «ανήριθμον γέλασμα» της Ελευθερίας.

Η υπόθεση του πολιτισμού δεν έχει χαθεί, όσο υπάρχουν ελεύθεροι και υψηλόφρονες άνθρωποι, άνθρωποι πού αψηφούν τον θάνατο έχοντας μέσα τους ως θεσπέσια πυρκαγιά την βεβαιότητα της αθανασίας. Αλλα απομένει ως μια δυνατότητα και όχι ως μια πραγματικότητα. Οι πολλοί υπνοβατούν, φλυαρώντας και κομπάζοντας. Και το ξύπνημα θάναι τρομερό!

1966
"Η ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ"
ΕΚΔΟΣΕΙΣ "ΦΙΛΩΝ"