Ο εμφύλιος αρχίζει από το Λιτόχωρο

 Φωτογραφία από το Λεύκωμα του ΔΣΕ, με τη διευκρινιστική λεζάντα ότι οι μαχητές οδεύουν προς πολεμική επιχείρηση

30-31 ΜΑΡΤΙΟΥ 1946:

ΕΠΙΘΕΣΗ ΑΝΤΑΡΤΩΝ ΣΤΟΝ ΣΤΑΘΜΟ ΧΩΡΟΦΥΛΑΚΗΣ

Ο εμφύλιος αρχίζει από το Λιτόχωρο

Με το ημερολόγιο να γυρίζει σελίδα από το Σάββατο προς την Κυριακή 31 Μαρτίου 1946 και ενώ άνοιγαν οι κάλπες για βουλευτικές εκλογές άρχιζε ο τρίχρονος εμφύλιος πόλεμος που σημάδεψε τη χώρα μας. Στο Λιτόχωρο της Κατερίνης ένοπλη ομάδα 33 καταδιωκόμενων αριστερών πολιτών έκανε τον Ολυμπο να «ξαναβροντά».

Εφορμώντας από μια σπηλιά, όπου κρύβονταν, επιτέθηκαν στους χωροφύλακες και στην εθνοφρουρά, που ήταν στρατωνισμένη εκεί, άρπαξαν τον εξοπλισμό και ξαναγύρισαν στο βουνό, αφήνοντας πίσω τους 10, τουλάχιστον, νεκρούς.

Αρχικώς στο περιστατικό δεν δόθηκε ούτε από την κυβέρνηση ούτε από το ΕΑΜ και το ΚΚΕ ιδιαίτερη σημασία και προβολή. Υποβαθμίστηκε μπροστά στην εκλογική διαδικασία, στις κυβερνητικές θριαμβολογίες για τα αποτελέσματα και τις καταγγελίες της Αριστεράς για την παρωδία των εκλογών, από τις οποίες και απείχε.

Στην πορεία των γεγονότων και, κυρίως, μεταγενέστερα η επίθεση ανακηρύχθηκε σε αφετηρία του εμφυλίου πολέμου. Είτε κυριολεκτικά είτε συμβατικά. Δεδομένου ότι ο εμφύλιος στην πραγματικότητα αποτελεί το τέλος μιας διαδικασίας πόλωσης και σύγκρουσης, που διαρκεί μήνες το 1946. Η κατάσταση είναι ρευστή και συγκεχυμένη, τουλάχιστον, ως την ίδρυση του Γενικού Αρχηγείου των ανταρτών (Οκτώβριος). Τότε ενοποιούνται οι διάσπαρτες αντάρτικες ομάδες και συγκροτείται ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας. Οι αντιΕΑΜικές δυνάμεις της εποχής τοποθετούν την έναρξη του εμφυλίου στο Λιτόχωρο. «...κάτω από τας σφαίρας των επαναστατών, σύμφωνα με το στρατηγό Θ. Τσακαλώτο, εις το Λιτόχωρον ήρχισεν η μάχη του Εθνους». Ο αντιστράτηγος Θ. Πετζόπουλος είναι κι αυτός κατηγορηματικός θεωρώντας το Λιτόχωρο «ως την πανηγυρικοτέραν διακήρυξιν του ΚΚΕ, ότι αρχίζει την ένοπλον εξέγερσιν». Στην επίσημη στρατιωτική ιστορία για τον «συμμοριτοπόλεμο» την πρώτη θέση στις συγκρούσεις κατέχει η επίθεση στο Λιτόχωρο.

Εδώ, παρακάμπτοντας τη σύγχρονη αναπαλαιωμένη «θεωρία», που θέλει την έναρξη του εμφυλίου το 1943, ας σημειωθεί ότι το ΚΚΕ και η Αριστερά ευρύτερα τοποθετούν την ουσιαστική έναρξή του μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας (Φεβρουάριος 1945), όταν εξαπολύεται η «λευκή τρομοκρατία» από τους νικητές στα Δεκεμβριανά. Ενώ ο εμφύλιος και από τις δύο πλευρές αρχίζει λίγο αργότερα (Οκτώβριος 1946) με την ίδρυση του ΔΣΕ. Στο σχήμα αυτό το Λιτόχωρο είναι μια «πρώτη σαφής προειδοποίηση» των αγωνιστών της ΕΑΜικής αντίστασης που «σπρώχνονταν στον δρόμο της ένοπλης πάλης για να υπερασπιστούν τη ζωή τους, την τιμή και την αξιοπρέπειά τους...».

 Ο Ν. Παπακωνσταντίνου μιλά σε μετεμφυλιακό μνημόσυνο στο Λιτόχωρο

Δεν θα σκύψει το κεφάλι

Η εκτίμηση αυτή είναι εδραιωμένη από την εποχή που ακόμη μαίνεται ο εμφύλιος. Ετσι, στο «Δελτίο» του ΔΣΕ για τα δύο χρόνια από την ίδρυσή του (Οκτώβριος 1948) διαβάζουμε: «Ξεκίνησαν 33 από το Λιτόχωρο. 33 αγωνιστές της αντίστασης, καταδιωκόμενοι από τις μοναρχοφασιστικές μεταβαρκιζιανές αρχές άρπαξαν πάλι τ' άρματα στα χέρια τους και προειδοποίησαν τους καινούριους καταχτητές και δούλους τους πως ο ελληνικός λαός δεν θα σκύψει το κεφάλι, ούτε θ' ακολουθήσει ''το σφάξε με, αγά μου, ν' αγιάσω'', επειδή τα λαϊκά συμφέροντα επιβάλλουν την ομαλή δημοκρατική εξέλιξη που με συνέπεια ακολουθούν οι δημοκρατικές δυνάμεις της Ελλάδας, τα δημοκρατικά κόμματα, το ΕΑΜ και το ΚΚΕ.

Ξεκίνησαν στην αρχή με περιορισμένους σκοπούς την προστασία της ζωής τους, την προστασία του λαού της υπαίθρου από τις εγκληματικές συμμορίες των μοναρχοφασιστών και συγκρότησαν τις ομάδες δημοκρατικών ενόπλων καταδιωκομένων. Οι ομάδες αυτές άρχισαν να πληθαίνουν έχοντας την ενίσχυση του λαού...».

Η εκτίμηση του Παρτσαλίδη

 Ο στρατηγός του ΔΣΕ Κικίτσας, που φαίνεται ότι μετέφερε την απόφαση Ζαχαριάδη στον Υψηλάντη για «προειδοποιητικό χτύπημα» στο Λιτόχωρο.

 Αν και την περίοδο αυτή υπήρχαν κι άλλες ομάδες ένοπλων καταδιωκόμενων, με δράση χαμηλότερης έντασης, το Λιτόχωρο, ήταν σταθμός. Ο Μ. Παρτσαλίδης, επισημαίνει μια ουσιώδη διαφορά: «Ο χαρακτήρας της επίθεσης στον σταθμό χωροφυλακής του Λιτόχωρου είναι άλλης πια ποιότητας σε σχέση με το αυθόρμητο κίνημα αυτοάμυνας των αγωνιστών της Αντίστασης, που υπερασπίζουν τη ζωή τους από τις δολοφονικές συμμορίες των δωσιλόγων. Με το Λιτόχωρο ξεκινάει μια ένοπλη πάλη, που στην πρώτη της φάση δεν παύει να αποτελεί μέσο πίεσης για τον εξαναγκασμό του αντιπάλου σε υποχώρηση».

Η ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ

Προσέβαλεν δολοφονικώς...

«Το υπουργείον Δημοσίας Τάξεως ανακοινοί μετά λύπης κατά τηλεγράφημα του Διοικητού Χωροφυλακής Κατερίνης, την ώραν 23.30' της 30ής Μαρτίου ενεστώτος έτους συμμορία εξ εκατό και πλέον κομμουνιστών, ωπλισμένων δι' αυτομάτων όπλων και όλμων, προσέβαλεν δολοφονικώς τους εις τον Σταθμόν Χωροφυλακής Λιτοχώρου Κατερίνης στρατωνιζομένους άνδρας της Χωροφυλακής και Εθνοφυλακής, οίτινες προωρίζοντο διά την τήρησιν της τάξεως κατά τας εκλογάς (σημείωση: η σύγκρουση έγινε ταυτόχρονα σε δύο σημεία: στον Σταθμό Χωροφυλακής, κοντά στην κεντρική πλατεία, και στο διώροφο κτίριο όπου στεγαζόταν το απόσπασμα Χωροφυλακής στο δυτικό μέρος του χωριού, κοντά στη σημερινή πλατεία Εθνικής Αντίστασης). Επηκολούθησε συμπλοκή διαρκέσασα πλέον της ώρας, καθ' ην το οίκημα του Σταθμού Χωροφυλακής ανεφλέγη εκ των βλημάτων όλμων. Κατά ταύτην εφονεύθησαν 6 χωροφύλακες, 2 λοχίαι, 2 στρατιώται και ετραυματίσθησαν 2 χωροφύλακες. Η συμμορία, μετά την πραγματοποίησιν του εγκληματικού σχεδίου της, ετράπη προς την ορεινήν δασώδη περιοχήν του Ολύμπου».

(Η κυβερνητική ανακοίνωση στις εφημερίδες της 1ης Απριλίου 1946)

ΤΙ ΛΕΝΕ ΔΥΟ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ

Η μαρτυρία του Υψηλάντη

Ο Νίκος Ζαχαριάδης ύστερα από ομιλία του το 1949 στο Γενικό Αρχηγείο του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας. Η έκβαση του εμφυλίου είχε πια τότε κριθεί.

«Ημουν παράνομος στη Θεσσαλονίκη, ανήκα στους διωκόμενους αμέσως μετά τη Βάρκιζα ... και εντάχθηκα στον μηχανισμό της ''αυτοάμυνας''... Μια μέρα, τέλη Μαρτίου, με ρώτησε ο αείμνηστος φίλος Κικίτσας, (πρώην) καπετάνιος της 10ης Μεραρχίας (του ΕΛΑΣ) στη Μακεδονία, αν θα αναλάμβανα μια επιχείρηση στον Ολυμπο ... με την ομάδα καταδιωκομένων του Λιτοχώρου να διαλύσουμε μια άγρια και ισχυρή ομάδα τρομοκρατική, που δρούσε εξοντωτικά για τους εαμογενείς στην περιοχή Λιτοχώρου...

Στόχος μας ήταν η τρομοκρατική συμμορία και συμπτωματικά επεκτάθηκε σε όλη την ένοπλη δύναμη που υπήρχε μέσα στο Λιτόχωρο (σύμφωνα με τις εαμικές πηγές «παρακρατικοί υποδύονταν τις δυνάμεις της χωροφυλακής)... Δεν μπορεί, λοιπόν, το Λιτόχωρο να θεωρηθεί ως αρχή του Εμφύλιου Πολέμου.

Ούτε ο χρόνος που έγινε η μάχη είχε σχέση με τη διεξαγωγή των εκλογών... Χτυπώντας στο Λιτόχωρο αποβλέπαμε να δώσουμε ένα μάθημα σε μια παρακρατική συμμορία... την οποία και εξοντώσαμε. Το Λιτόχωρο ήταν μέσα στην τροχιά των αμυντικών αντιδράσεών μας στο τρομοκρατικό όργιο του παρακράτους της Δεξιάς».

Από το βιβλίο του Α. Ρόσιου (Υψηλάντης) «Στα φτερά του Οράματος: Εθνική Αντίσταση, Διωγμοί μετά τη Βάρκιζα, Εμφύλιος 1946-49, Πολιτική Προσφυγιά»

Το αφήγημα του «επιζώντος»

Ο Υψηλάντης (Αλέξανδρος Ρόσιος) στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου.

«...Η επίθεση άρχισε γύρω στις 10.30. Σκότωσαν πρώτα τον σκοπό και άρχισαν να γαζώνουν το κτίριο. Αρπάξαμε τα όπλα και πιάσαμε τα παράθυρα.

Οι συμμορίτες χτύπησαν ταυτόχρονα και στο κτίριο του (αστυνομικού) τμήματος που το φρουρούσαν 7-8 χωροφύλακες αλλά και τον στρατιωτικό ουλαμό που αποτελείτο από οχτώ στρατιώτες. Από το τμήμα χωροφυλακής δεν σκοτώθηκε κανείς.

Από τον ουλαμό σκοτώθηκαν τρεις, οι άλλοι διέφυγαν. Τη ζημιά την έπαθε το απόσπασμα. Γύρω στα μεσάνυχτα άρχισαν να μας πετούν από τα παράθυρα φιάλες με βενζίνη.

Οι σφαίρες έπεφταν σαν χαλάζι. Κατά τις 4 το πρωί πέταξαν μια φιάλη στο ισόγειο, όπου ζούσε μια γριά με την κόρη της και το κτίριο λαμπάδιασε...

Οι τρεις τραυματίες μας δεν πρόλαβαν και κάηκαν μέσα ζωντανοί.

Οι άλλοι πηδήξαμε από τα παράθυρα και τραυματιστήκαμε βαριά. Καθώς βρισκόμασταν ανήμποροι στο έδαφος, ήρθε ένας συμμορίτης και έδωσε σε όλους μας τη χαριστική βολή.

Εγώ στάθηκα τυχερός. Λόγω του ότι ήταν νύχτα, η σφαίρα με πέτυχε ξυστά στο κεφάλι».

Από αφήγηση του «μοναδικού επιζώντος» χωροφύλακα Ν. Παπακωνσταντίνου, που έγινε... best seller σε ακροδεξιά έντυπα και έκδοση με τίτλο «Λιτόχωρο 1946 - Η πρώτη κόκκινη σφαίρα»

ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΜΕΝΟ ΑΡΧΙΚΑ ΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ

Προβοκάτσια κατά τον «Ριζοσπάστη», άλλη διάσταση έδωσε ο Ζαχαριάδης

Σαφής και στηριγμένη σε επίσημα ντοκουμέντα απάντηση αν η επίθεση στο Λιτόχωρο ήταν μια κεντρική επιλογή της ηγεσίας του ΚΚΕ και ειδικά του γραμματέα του, Ν. Ζαχαριάδη, είτε μια αυθόρμητη ομαδική αντίδραση μέσα στο κλίμα των ημερών, δεν υπάρχει. Ο ιστορικός του εμφυλίου πολέμου Γ. Μαργαρίτης συμπεραίνει ότι «η απόφαση για τέτοιου είδους δράση μάλλον δεν πάρθηκε σε τοπικό επίπεδο». Προσθέτει για το ίδιο θέμα ότι «στις παραμονές των εκλογών ο Ζαχαριάδης αναχώρησε για το εξωτερικό, με ενδιάμεσο σταθμό τη Θεσσαλονίκη, όπου φαίνεται ότι έδωσε εντολή για την οργάνωση προειδοποιητικού χτυπήματος στο Λιτόχωρο την ημέρα των εκλογών».

Περίεργη, τουλάχιστον, είναι η επίσημη αντίδραση του ΚΚΕ αμέσως μετά την επίθεση. Ο «Ριζοσπάστης» καταγγέλλει ότι «οι αρχές και οι συμμορίες σκηνοθετούν δήθεν επιθέσεις κομμουνιστών». Η κυβέρνηση, γράφει, «πριν αρχίσει η ανακοίνωση των αποτελεσμάτων του χθεσινού πραξικοπήματος (εννοεί τις εκλογές) ... φρόντισε να εφοδιάσει τον Τύπο με διάφορα ψεύδη και προκλήσεις, ώστε να εμφανίζεται η αντίθετη ακριβώς από την πραγματικότητα εικόνα. Ετσι ανακοινώθηκε χθες ότι στις 30/3 κομμουνιστική συμμορία χτύπησε το σταθμό χωροφυλακής Λιτόχωρου Κατερίνης με αποτέλεσμα το φόνο 10 χωροφυλάκων και στρατιωτών και άλλα προκλητικά ψεύδη για δήθεν επιθέσεις εναντίον της δεξιάς...».

Η εντύπωση αυτή θα παραμείνει μέχρι την επιστροφή του Ζαχαριάδη από την Πράγα. Εκεί ο ηγέτης του ΚΚΕ θα δώσει, μιλώντας σε συγκέντρωση (9 Απριλίου), εντελώς διαφορετική διάσταση: «Τα γεγονότα στο Λιτόχωρο είναι ένα μήνυμα για το μοναρχοφασισμό και τους Αγγλους... Οπου η δολοφονική δράση οργιάζει ... οι χωριάτες παίρνουν τα βουνά... Κάνουν πως απορούν γιατί ο Μπαρούτας που του ρήμαξαν το σπίτι παλεύει με το ντουφέκι στο χέρι... Δεν πρέπει ν' απορεί κανένας αν αύριο εμφανιστεί και δεύτερος Μπαρούτας και μεθαύριο γίνουν δεκάδες και εκατοντάδες...».

Το χρονικό της μάχης μέσα από την «Εξόρμηση»

«...Λίγοι ελασίτες που ξέφυγαν από το μαχαίρι των μοναρχοφασιστών είναι κρυμμένοι στον Ολυμπο. Οι περισσότεροι είναι από το Λιτόχωρο. Για αρχηγούς τους έχουν τον αξέχαστο κα­πε­τάν Τζαβέλλα (Παππού), τον Φωτεινό (Γ. Ελευθερίου), τον Ανδρεάδη Γ. Κουκουτάτσιος) ...

Στις 26 του Μάρτη σε μια σπηλιά οι καταδιωκόμενοι αγωνιστές του Ολύμπου υποδέχονται με συγκινητικές εκδηλώσεις τους παλιούς ηγέτες Πάνο (Ευριπίδης), Υψηλάντη (Αλ. Ρόσιος) κ.λπ.

Αποφάσισαν να γίνει μια ένοπλη ενέργεια που θα είχε την έννοια της προειδοποίησης ...

Η ενέργεια αυτή θα σήμαινε: αν ο μοναρχοφασισμός δεν θελήσει ν' αναγνωρίσει τα δημοκρατικά δικαιώματα του Λαού και συνεχίσει τα εγκλήματά του, τότε ο Λαός θα επιβάλει τη θέλησή του μόνος του, με τη δύναμή του...

Στόχος διαλέχτηκε το Λιτόχωρο, όπου οι τρομοκράτες έχουν σακατέψει το Λαό με βασανιστήρια και πολλούς αγωνιστές έχουν δολοφονήσει.

Νύχτα 30-31 Μαρτίου οι 33 λαϊκοί αγωνιστές γλιστρούν μέσα στο Λιτόχωρο. Το χωριό σειέται από τα πυρά.

Βροντάει ο Όλυμπος, ξαναβροντάει.

Ο αντίπαλος άφησε στο πεδίο της μάχης 23 νεκρούς. Στα χέρια των αγωνιστών περιήλθαν 4 αιχμάλωτοι και τα πρώτα λάφυρα της ένοπλης πάλης του Λαού μας: 4 αυτόματα, 7 ντουφέκια, πολλά πυρομαχικά ...».

(Περιγραφή της εφημερίδας «Εξόρμηση» - Οκτώβριος 1947, που εξέδιδε ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας με τον υπότιτλο «Οργανο εξυπηρέτησης των λαϊκών συμφερόντων»)

Τ. Κατσιμάρδος

katsimar@yahoo.gr

http://www.ethnos.gr/koinonia/arthro/o_emfylios_arxizei_apo_to_litoxoro-64351967/