Γιάννη Παπαϊωάννου : H ΕΠΙΤΑΓΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ

The Persistence of Memory - Salvador Dali*

H ΕΠΙΤΑΓΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ

Θλιβερή διαπίστωση το τρέξιμο του χρόνου: μαζί του τρέχει και η ζωή, σε στιγμές δημιουργίας ή ακόμα και σε στιγμές απραξίας, ενώ ο χρόνος δεν σταματάει να ξοδεύει την επιταγή που σου χάρισε.

Από τον Γιάννη Παπαϊωάννου

Σε έναν απο τους σημαντικότερους σύγχρονους πίνακες, στην «Επιμονή της μνήμης» (1931),  εκτός από τα διάσημα ρολόγια του Dali που λιώνουν σε ένα έρημο τοπίο, υπάρχει μια λεπτομέρεια κάτω αριστερά, ένα πορτοκαλί ρολόι τσέπης, το οποίο δεν δείχνει την ώρα αλλά αντίθετα δέχεται επίθεση από μαύρα μυρμήγκια, σύμβολο της φθοράς του χρόνου. Ο ίδιος ο Dali είχε πει ότι το έργο αντιπροσωπεύει το χάσιμο της σημασίας του χρόνου, όταν όλα τα πράγματα συνδέονται μέσα στο μυαλό μας με συγκεκριμένες καταστάσεις, όταν όλα ερμηνεύονται με συγκεκριμένες ιδιότητες, και τελικά μέσα στον χρόνο δεν είναι τίποτε άλλο από πληροφορίες. Όλες, όμως, αυτές οι πληροφορίες πόση αξία έχουν για τον ψυχικό κόσμο του ανθρώπου;

Η πληροφορία ως λέξη-κλειδί της μοντέρνας εποχής εμπεριέχει τις ιδιότητες της ύλης και των καταστάσεων της, επομένως όλα είναι σύνολα πληροφοριών. Ακόμα και ο χρόνος υπό μία έννοια. Κάθε βράδυ στον ύπνο μας διαγράφει, ως απώλεια, όλα όσα δεν καταφέραμε να επενδύσουμε σε δημιουργικό σκοπό και κάθε καινούργια μέρα μάς χαρίζει μια καινούργια επιταγή προς εξαργύρωση, καταστρέφοντας τα υπόλοιπα της προηγούμενης μέρας. Εάν δεν καταφέρεις να εκμεταλλευτείς τα αποθέματα της μέρας, χάνεις. Και, δυστυχώς, δεν υπάρχει καμία περίπτωση να αλλάξουν οι κανόνες στον αγώνα του χρόνου. Δεν υπάρχει επιστροφή, δεν υπάρχουν «αποθέματα» και σχέδια για το αύριο, γιατί κανένας δεν μπορεί να αγγίξει τον χρόνο στη γραμμική του πορεία στο μέλλον. Άρα, υπάρχει μόνο το σήμερα και αυτό που δείχνει το ρολόι τη στιγμή που το κοιτάς, και όχι τη στιγμή που μπορείς να το φανταστείς ότι θα αγγίξει.

Αν λοιπόν ο χρόνος ορίζει τη θέση και τη σχέση του καθενός από εμάς με τον χώρο και το περιβάλλον, και αν επίσης ορίζει τη σχέση των πραγμάτων που συνθέτουν και αποτελούν το περιβάλλον και ολόκληρο το σύμπαν, και αυτές οι σχέσεις δεν είναι κάτι παραπάνω από πληροφορίες, τότε μπορούμε να δώσουμε αν όχι μια λύση στον οριστικό έλεγχο του χρόνου από τον άνθρωπο, τουλάχιστον μια εξήγηση στην προέλευση της ανθρώπινης αγωνίας για τον χρόνο που τρέχει. Η επιτακτική απασχόληση να κατακτήσουμε την ώρα που περνάει, ο αγώνας της επιβίωσης αλλά και η συνέχεια του είδους, η αγάπη για την εξερεύνηση, τα ταξίδια και την περιπέτεια, η κατάκτηση των ονείρων μας, η ικανοποίηση της καλλιτεχνικής δημιουργίας, ο πόλεμος, η καταστροφή της φύσης και η αναγκαία σωτηρία του πλανήτη, ακόμα και η κατάκτηση του διαστήματος, όπου μέσα του βρίσκονται τα πάντα μαζί με όλες τις έννοιες που διέπουν τη δική μας ζωή, δεν είναι τίποτε άλλο παρά η αγωνιώδης ανάγκη να κατακτήσουμε τη σοφία, τη γνώση, την πληροφορία, καθώς και ο μεγάλος φόβος ότι κάποια στιγμή θα χάσουμε οριστικά όλες αυτές τις πληροφορίες. Και αν οι ανώτερες λειτουργίες του εγκεφάλου μάς επιτρέπουν να ανακαλύπτουμε συνεχώς νέους τρόπους επικοινωνίας και μοιράσματος της πληροφορίας μεταξύ μας, τότε η μνήμη ενός χρόνου που κύλησε, αλλά άφησε πίσω του συμβολικά σημάδια στη ζωή του καθένα, είναι το θησαυροφυλάκιο όπου κρύβεται το παρελθόν, μαζί με όλα τα μυστικά του χρόνου και όσης ζωής πέρασε από πάνω του.

ΗΟΜΜΕ 

*Η Εμμονή της Μνήμης

Η εμμονή της μνήμης είναι ελαιογραφία σε καμβά (1931) του Νταλί. Η σκηνή που απεικονίζεται είναι η πραγματική έρημος κοντά στην Καταλονία της Ισπανίας, όπου έμενε ο Νταλί. Τα ρολόγια που λιώνουν αντιπροσωπεύουν το χάσιμο της σημασίας του χρόνου που θέλει να δείξει ο Νταλί. Τα μυρμήγκια που περπατούν πάνω στο ρολόι αντιπροσωπεύουν τη φθορά του χρόνου. Ο τίτλος του έργου αφορά την ικανότητα της μνήμης να συγκρατείται στον χρόνο καθώς αυτός φθείρεται γύρω της.

Σε όλα τα έργα του, η μεγαλύτερη συνεισφορά του Νταλί στις υπερρεαλιστικές ζωγραφιές ήταν η «παρανοϊκή-κριτική μέθοδός» του, που του επέτρεψε να ζωγραφίζει και να βλέπει δύο διαφορετικά πράγματα στην ίδια στιγμή, στην περίπτωση αυτή ο χρόνος και η φύση. Αυτή η παράξενη έννοια έκανε τις ζωγραφιές του ασυνήθιστες, φανταστικές και μερικές φορές κάπως ανησυχητικές. Αυτά τα τρία χαρακτηριστικά φαίνονται στην Εμμονή Της Μνήμης.

Είναι η πιο διάσημη εικόνα του Νταλί – αυτή όπου η εμμονή της μνήμης γεμίζει την έρημη χώρα. Τούτη η εικόνα, που τρία χρόνια αργότερα (και μέσα από μια περιπετειώδη διαδρομή) κατέληξε στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης, στάθηκε η γέφυρα για την «κατάκτηση» της Αμερικής από τον Νταλί· το πρώτο ταξίδι του εκεί έγινε το 1934 με πεντακόσια δολάρια που του δώρισε ο Πικάσο.

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια