Μάρτης στον Γεροπλάτανο

ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ

Ο Μάρτης

Ο Μάρτης είναι ο τρίτος μήνας του χρόνου κατά το Γρηγοριανό ημερολόγιο και ο πρώτος του χρόνου κατά το αρχαίο ημερολόγιο.

Το όνομα του καθώς λένε οι φιλόλογοι προέρχεται από το Θεό Mars (Martius) των Ρωμαίων που ήταν Θεός του πολέμου όπως ο δικός μας ο Άρης, αλλά συγχρόνως και Θεός της βλάστησης, αφού είναι ο πρώτος μήνας της άνοιξης.

Από το Μάρτη αρχίζει η γη να βλαστάνει, τα δέντρα μπουμπουκιάζουν, αλλά η απότομη μεταβολή της θερμοκρασίας φέρνει συχνά ζημιές στη βλάστηση. Οι γεωργοί ξαναρχίζουν τις εργασίες τους, οργώνουν τα χωράφια για να σπείρουν τ' ανοιξιάτικα φυτά, φυτεύουν, κλαδεύουν τα δέντρα και τα αμπέλια, κι ετοιμάζουν τα φυτώρια των κηπευτικών. Ο λαός μας έχει πολλούς μύθους για το Μάρτη πολλές παροιμίες και "γνωμικά" που μιλούν για τα καμώματα του. Από Μάρτη καλοκαίρι κι από Αύγουστο χειμώνα, η Μάρτη γδάρτη και κακέ παλουκοκάφτη, ή "όποιος έχει κόρη ακριβή του Μάρτη ήλιος να μην τη δει" κ.λ.π. Και τούτο, γιατί το Μάρτη ο ήλιος καίει πολύ και μαυρίζει την κόρη.

Για να προφυλαχτούν από τον ήλιο οι κοπέλες και τα παιδιά φορούν στο χέρι την πρωτομαρτιά μια κόκκινη κλωστή στριμμένη με μια άσπρη που τη λέγανε και τη λέμε "Μαρτίσι".

Η κλωστή αυτή πίστευαν ότι είχε μαγική δύναμη που προερχόταν κυρίως από την κόκκινη κλωστή κι έτσι προφυλάγονταν από την επενέργεια του ήλιου και τη διατηρούσαν μέχρι το Πάσχα, οπότε την έκαιγαν με τη γιορτινή λαμπάδα.

Χαρά που είχαμε εμείς τα μικρά παιδιά κυρίως όταν φορούσαμε το "Μαρτίσι" για να μη μαυρίσουμε. Απλά πράγματα για μεγάλες χαρές. Ακόμη την πρωτομαρτιά, έπρεπε να πάμε στο λόγγο γύρω εκεί κοντά στο Μαρίνο ή στις κρανιές να κόψουμε κρανιές, που τώρα το Μάρτη αρχίζουν και ανθούνε να τις κάνουμε μάτσο, για να είμαστε γεροί σαν την κρανιά και ακόμη το μεγαλύτερο παιδί να κόψει μια καλή δυνατή κρανίτικη βέργα να τη φέρει στο δάσκαλο για τις "βεργιές" που τρώγαμε όταν δεν ξέραμε μάθημα ή κάναμε "αταξίες".

Με τον ήλιο και τον καλό καιρό ακόμη λέγανε οι γιαγιάδες μας: "Μπρίτσι μπρίτσι Μάρτη μου τάβγαλα τ' αρνάκια μου και τα κατσικάκια μου" δηλαδή ξεπέρασα το χειμώνα δεν έχω ανάγκη, έφυγε ο Κουτσοφλέβαρος ήρθε η άνοιξη. Άλλο τώρα, αν καμιά φορά θύμωνε και θυμώνει ο Μάρτης μας μαζεύει όλους στο παραγώνι.

Όλα αυτά τα έθιμα και οι παροιμίες είναι υπολείμματα αρχαίων    εκδηλώσεων    της πρωτομαρτιάτικης Πρωτοχρονιάς, αφού όπως είπαμε, παλιά ο Μάρτης ήταν ο πρώτος μήνας του χρόνου, που όπως λέει ο κ. Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης καθηγητής λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων "διατηρήθηκε ως το 153 π.Χ. (Ο Ιούλιος Καίσαρ μετέθεσε την Πρωτοχρονιά των Ρωμαίων την 1η Ιανουαρίου μόλις το 46 π.Χ.)".

Ακόμη τις πρώτες μέρες του Μάρτη δεν κάνει να κόψουμε χρειαζούμενα ξύλα γιατί σαρακιάζονται, τα τρώει το σαράκι και γενικά αυτές οι μέρες θεωρούνται από τους χωριανούς μας δυσοίωνες και κακές "δρύμες", όπως τις αποκαλούν.

Στις 25 του Μάρτη γιορτάζεται -ως γνωστόν- ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου και η Εθνική μας γιορτή κι όλα είναι χαράς Ευαγγέλια.

Μέχρι προ ολίγων ετών, σώζονταν ακόμη και το εξής έθιμο την ημέρα του Ευαγγελισμού:

Τα παιδιά έπαιρναν από ένα κουδούνι ή κυπρί κι έφερναν βόλτες στους δρόμους του χωριού και τραγουδούσαν λέγοντας: "Φευγάστε φίδια και γκουσταρίδια, ήρθε ο Βαγγελισμός να σας κόψει το κεφάλι, να το ρίξει στο ποτάμι, να το τρώει το κοράκι και να λέει και από σπολάκι".

Τα λόγια αυτά είχαν αλληγορική σημασία. Η Ήπειρος και τόσα άλλα μέρη έμειναν σχεδόν ένα αιώνα υπόδουλα μετά την επανάσταση του 1821. Σ' όλο αυτό το διάστημα, οι άλλοι Έλληνες γιόρταζαν την εθνική γιορτή. Φίδια και γκουσταρίδια ήταν οι Τούρκοι. Τους έλεγαν λοιπόν, ότι έφθασε ο Ευαγγελισμός, εννοώντας ότι, όπως του Ευαγγελισμού επαναστάτησε ο Ελληνικός λαός, έτσι και τώρα και σεις θα φύγετε μια μέρα, δηλαδή με τα λόγια αυτά εξεδήλωναν τη μεγάλη τους πίστη, ότι μια μέρα και μάλιστα σαν αυτή θα λευτερωθούν.

Ακόμη την ημέρα αυτή ανάβανε φωτιές. Οι φωτιές συμβόλιζαν τη φλόγα της επανάστασης.

Σήμερα βέβαια τα περισσότερα απ' αυτά τα ήθη και έθιμα έχουν ατονήσει ή κοντεύουν να λησμονηθούν. Ωστόσο όμως αντιστέκονται στο διάβα των χρόνων και μας κάνουν περήφανους για την καταγωγή μας.

Σωκράτης Μιχ. Οικονόμου

Γεροπλάτανος Μάρτης 1996

Η ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΓΕΡΟΠΛΑΤΑΝΟΥ