Εθνικός Κήπος: Αδιαφορία ή ανικανότητα;

Εθνικός Κήπος: Αδιαφορία ή ανικανότητα; 

Ό,τι κι αν είναι, σημασία έχει το αποτέλεσμα!

Ο διάσημος Αμερικανός συγγραφέας Χένρι Μίλλερ το 1939 έγραφε για τον Εθνικό Κήπο των Αθηνών: «Παραμένει στη μνήμη μου όσο κανένα άλλο πάρκο. Είναι η πεμπτουσία ενός πάρκου, η αίσθηση που δημιουργείται όταν μερικές φορές κάποιος κοιτάζοντας έναν πίνακα ζωγραφικής ονειρεύεται να βρεθεί σε ένα μέρος φανταστικό, τόσο όμορφο που δεν υπάρχει πουθενά».

Μαρτυρίες ιστορικών της εποχής εξαίρουν την αίγλη και την ποικιλομορφία του Εθνικού Κήπου γιατί ήταν το «στολίδι των Αθηνών» … κάποτε! 

Ο Εθνικός Κήπος οριοθετήθηκε γύρω στο 1836 από τον αρχιτέκτονα των ανακτόρων και εκτεινόταν σε 500 περίπου στρέμματα. Στη συνέχεια ο πρώτος μηχανικός της βασιλικής αυλής αναθεώρησε το σχέδιο του Εθνικού Κήπου για λογαριασμό της βασίλισσας Αμαλίας. Ο Εθνικός Κήπος δημιουργήθηκε μεταξύ του 1839 - 1952 ως «αδελφό» τμήμα των Ευρωπαϊκών Βασιλικών Κήπων. Λέγεται ότι η βασίλισσα Αμαλία επιθυμούσε ένα Βοτανικό Κήπο και την ενδιέφερε να κεντρίσει το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας με τα σπάνια καλλωπιστικά φυτά και δέντρα που έφερε από όλο τον κόσμο. Το 1845 ο Γάλλος κηποτέχνης Φρανσουά Λουί Μπαρώ οργάνωσε τη διαχείριση του τότε Βασιλικού Κήπου και ανέλαβε τη διεύθυνσή του. Το 1927 ο κήπος μετονομάστηκε «Εθνικός Κήπος» και άνοιξε τις πύλες του στο ευρύ κοινό. Για πολλά χρόνια μέχρι και σήμερα οι κάτοικοι των Αθηνών και οι επισκέπτες της πρωτεύουσας απολάμβαναν και απολαμβάνουν περιπάτους στον Εθνικό Κήπο.

Η εικόνα που εμφανίζει σήμερα ο Εθνικός Κήπος πολύ απέχει από την αίγλη του παρελθόντος. Ναι, είναι μια ανάσα μέσα στον βασικό ιστό της πόλης μας, όμως η αίσθηση εγκατάλειψης είναι διάχυτη για όποιον επιχειρήσει μία βόλτα στο εσωτερικό του. Μεγαλοπρεπή ιστορικά δέντρα 170 ετών πνίγονται από τον κισσό ή σαπίζουν μέσα στα λιμνάζοντα νερά των φραγμένων αμπολών και φρεατίων, κάτω από το αδιάφορο βλέμμα των υπευθύνων.

Η διαχείριση του Εθνικού Κήπου στον 20ο αι.

•     Το 1927 με νομοθετικό διάταγμα ο Βασιλικός Κήπος γίνεται δημόσιος και συστήνεται αρμόδια διαχειριστική Υπηρεσία, η Επιτροπή Δημόσιων Κήπων και Δενδροστοιχιών υπό την εποπτεία του Υπουργείου Γεωργίας, με ανεξάρτητο Διοικητικό Συμβούλιο.

•     Στο τέλος της δεκαετίας του 1990 η εποπτεία του Εθνικού Κήπου μεταφέρεται στην Περιφέρεια Αττικής.

•     Το 2005 η εποπτεία μεταφέρεται στον Δήμο Αθηναίων με σύσταση νέου Νομικού Προσώπου με την επωνυμία «Δήμος Αθηναίων - Εθνικός Κήπος», και ανεξάρτητο πάντα Διοικητικό Συμβούλιο.

•     Το 2011 ο Δήμαρχος Γ. Καμίνης καταργεί το Νομικό Πρόσωπο και εντάσσει τον Εθνικό Κήπο στη Διεύθυνση Πρασίνου του Δήμου Αθηναίων. 

 

Ο ιδιαίτερος χαρακτήρας του Εθνικού Κήπου και τι σημαίνει για τη διαχείρισή του 

Ο Εθνικός Κήπος (EK) έχει τρία βασικά χαρακτηριστικά:

1.  Από τη γένεσή του, έχει Βοτανικό χαρακτήρα αφού περιλαμβάνει περίπου 500 διαφορετικά φυτικά είδη (σπάνια δένδρα, καλλωπιστικούς θάμνους κλπ), τα οποία προσδίδουν στον ΕΚ μια σημαντική φυτική ποικιλότητα.

2.  Η αρχιτεκτονική τοπίου του με τη φυτική σύστασή του, τα λαβυρινθώδη μονοπάτια, το επιφανειακό δίκτυο άρδευσης που διανέμει το νερό του Πεισιστράτειου υδραγωγείου, τα αρχαιολογικά του ευρήματα και η ιστορία και εξέλιξή του τον κατατάσσουν στους σημαντικότερους Ιστορικούς Κήπους της Ευρώπης, η προστασία των οποίων διέπεται από τις διατάξεις της Χάρτας της Φλωρεντίας.

3.  Το 2011, με την υπ’ αρ. 113998/2568/28.1.2011 απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού, ο Εθνικός Κήπος χαρακτηρίζεται Ιστορικός Τόπος, γεγονός που τον καθιστά και πολιτιστικό αγαθό, ενώ προστατεύεται ταυτόχρονα από το άρθρο 24 του Συντάγματος υπέρ του «φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος», αλλά και της ειδικότερης προστασίας του νόμου «για την προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Συνεπώς ο Εθνικός Κήπος είναι μοναδικός και διακρίνεται πλήρως από τους άλλους χώρους πρασίνου μέσα στην πόλη.

Απόρροια του Ιστορικού χαρακτήρα του Εθνικού Κήπου αποτελούν οι ιδιαίτεροι κανόνες διαχείρισης και λειτουργίας που πρέπει να ακολουθούνται:

α) Σύμφωνα με τον χαρακτηρισμό του 2011 τα στοιχεία του Ιστορικού Τόπου αποτελούν αντικείμενο προστασίας, όπως οι μεταγενέστερες του 1830 διαμορφώσεις, επισημαίνοντας ότι «πρόκειται για ένα μοναδικό στη χώρα μας και ιδιαίτερα αξιόλογο παράδειγμα αρχιτεκτονικής τοπίου, με βάση τις αρχές του ευρωπαϊκού σχεδιασμού του 19ου αιώνα και με ιδιαίτερο βοτανολογικό ενδιαφέρον. Η προστασία του Εθνικού Κήπου θα πρέπει να γίνεται με γνώμονα τη διατήρηση του πνεύματος και των σημαντικών επεμβάσεων των τριών πρώτων φάσεων κατασκευής του».

β) Επιπλέον, το Άρθρο 4 της Χάρτας της Φλωρεντίας για τους Ιστορικούς Κήπους, επιβάλλει την προστασία της αρχιτεκτονικής σύνθεσης των Ιστορικών Κήπων, η οποία περιλαμβάνει:

-Το σχέδιο και την τοπογραφία

-Τη βλάστηση, συμπεριλαμβανομένων των διαφορετικών ειδών, αναλογιών, χρωματικών σχεδίων, τον σχεδιασμό των κενών του χώρου και των αντίστοιχων υψών

-Τα δομικά και διακοσμητικά στοιχεία

-Το νερό, ρέoν ή στάσιμο

γ) Η απόφαση 3961/2015 του Συμβουλίου της Επικρατείας επιβεβαίωνει την ειδική φύση και την αυξημένη προστασία την οποία απολαμβάνει ο Εθνικός Κήπος

Η σημασία της εξειδίκευσης του προσωπικού

Η Γερμανίδα καθηγήτρια του Πολυτεχνείου της Δρέσδης, Dr. Erika Schmidt, υπογραμμίζει ότι η ιστορία και ο πολιτισμός μιας χώρας δεν φαίνεται μόνο από τα κτίρια. Στο πέρασμα του χρόνου η ανθρωπότητα ανέπτυξε πολλά είδη χώρων πρασίνου και υπαίθριων χώρων τα οποία διαφοροποιούνται ως προς τον σκοπό, τον εξοπλισμό, τα υφιστάμενα φυτά και ως προς την καλλιτεχνική γλώσσα των σχημάτων. Οι βοτανικοί κήποι και τα κοιμητήρια, οι κήποι των μοναστηριών ή των κατοικιών πριγκίπων και ευγενών, διαφέρουν εντελώς από τις πλατείες, τα αστικά πάρκα, τα εκθεσιακά και θεματικά πάρκα, και τις αθλητικές εγκαταστάσεις. «Οι ιστορικοί χώροι πρασίνου μεταφέρουν στο παρόν την αισθητική αξία του τότε φυσικού περιβάλλοντος, τις ιδέες και τα ιδανικά του καιρού της δημιουργίας τους, τις οικονομικές συνθήκες, το επίπεδο της φυτοκομίας, της κηπευτικής και της τεχνολογίας καθώς και τη χειρωνακτική δεξιότητα που απαιτούσε η κηποτεχνία της εποχής. Συμβάλλουν στην ταυτότητα και στη δύναμη έλξης ενός τόπου».

Η Dr. Schmidt επισημαίνει ότι ένας κήπος ιστορικής σημασίας με πλούσια βιοποικιλότητα χρειάζεται εξειδικευμένο προσωπικό το οποίο θα πρέπει να εκπαιδεύεται συνεχώς και το οποίο θα παραμένει στον κήπο και θα εξοικειώνεται με το περιβάλλον και τις ανάγκες του. Αναφέρει παραδείγματα τα οποία αναδεικνύουν τη σημαντική συμβολή του εξειδικευμένου προσωπικού το οποίο είναι ικανό να εξασφαλίσει τη σωστή συντήρηση ενός Ιστορικού Κήπου ακόμα και σε περιόδους οικονομικής κρίσης. 

Στην περίπτωση του Εθνικού Κήπου, το πρόβλημα δεν είναι μόνο η έλλειψη εξειδίκευσης και επιτήρησης του προσωπικού, αλλά και ο αριθμός των εργαζομένων στον χώρο. Ακόμα και μετά τη σχετικη ερωτήση που τέθηκε κατά τη διάρκεια του εργαστηρίου «Αναζωογόνηση του ΕΚ» που διοργάνωσε στην Τεχνόπολη ο Δήμος Αθηναίων (11/2/2016), παραμένει αδιευκρίνιστος ο αριθμός των εργαζομένων στον Εθνικό Κήπο: 5-6 άτομα, όταν γίνεται προσπάθεια δικαιολόγησης της κατάντιας του χώρου, αλλά 27-30 άτομα όταν πρέπει να δικαιολογηθεί η χρήση της θεσπισμένης επιχορήγησης από το Υπουργείο Εσωτερικών η οποία «κυμαίνεται» από 800.000 έως 1.000.000.

Ανεπανόρθωτες ζημιές στον Εθνικό Κήπο

Η μελέτη διαχείρισης του Κήπου που συντάχτηκε από τον Δήμο το 2015, δείχνει ότι σε σχέση με το 1981 ο βοτανικός πλούτος του Κήπου συρρικνώθηκε συνολικά σε ποσοστό μεγαλύτερο του 40%! Η επεξεργασία των στοιχείων προσδίδει ποσοστά άκρως ανησυχητικά και ταυτόχρονα ενδεικτικά της φθίνουσας πορείας του: 21% μείωση της ποικιλότητας των δέντρων, 26% των θάμνων, 53% για τα αναρριχώμενα φυτά, 64% για τα παχύφυτα, 56% για τα φυτά εσωτερικού χώρου, 58% για τα πολυετή ποώδη φυτά.

Σε καθημερινή βάση φορτηγά του Δήμου Αθηναίων κυκλοφορούν και σταθμεύουν στον Εθνικό Κήπο προκαλώντας φθορές στη χλωρίδα, στην πανίδα και στα δομικά στοιχεία του, ενώ βασικές εργασίες για την επιβίωσή του όπως ο καθαρισμός των αρδευτικών καναλιών, η αφαίρεση κισσού από τα δέντρα, η ορθή φροντίδα των μεγάλων δέντρων, η προστασία από ασθένειες και παράσιτα, δεν εκτελούνται, με αποτέλεσμα η απώλεια της φυτικής ποικιλότητας να είναι ραγδαία. Θλιβερό παράδειγμα του τελευταίου διμήνου η απώλεια δυο από τα εμβληματικά δένδρα του Ε. Κήπου και βέβαια ο συνεχής αποδεκατισμός των φοινικοειδών δένδρων.

Διεθνείς οργανισμοί όπως το ICOMOS-IFLA, International Council on Monuments and Sites και International Federation of Landscape Architects εκφράζουν τις ανησυχίες τους για την κατάσταση του Εθνικού Κήπου.

Όπως μπορεί να γίνει κατανοητό, η επιμέλεια του σημαντικότερου ιστορικού κήπου της χώρας δεν μπορεί να γίνεται με όρους «απλής κηπουρικής» που ανοίγουν τον δρόμο για παραλείψεις και αυθαίρετες ενέργειες και οδηγούν στην de facto αλλοίωση του ιστορικού σχεδιασμού και της μορφής του. Επιβάλλεται να γίνεται με βάση επιστημονικά δεδομένα και τεχνογνωσία. 

Αν η διοικητική δομή του Δήμου δεν μπορεί να εξασφαλίσει για τον κήπο-Μνημείο της Αθήνας, μόνιμους κηπουρούς και άρτια επιστημονική επίβλεψη - τότε θα πρέπει να εξετασθεί σοβαρά η μεταβίβασή του σε καταλληλότερο Φορέα Διαχείρισης.

 [Free Sunday, τεύχος 355]

http://www.free-sunday.gr/firstpage/item/12884--εθνικός-κήπος-αδιαφορία-ή-ανικανότητα-ό,τι-κι-αν-είναι,-σημασία-έχει-το-αποτέλεσμα