ΦΗΜΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΔΟΣΕΙΣ ΛΙΓΟ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΕΚΡΗΞΗ ΤΗΣ ΕΠΑNΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 1821

Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός υψώνει το λάβαρο της Επανάστασης στην Πάτρα στις 22 Μαρτίου. Στην πορεία του Αγώνα ήταν κι αυτός φορέας διαδόσεων και φημών για την ενίσχυση του επαναστατικού φρονήματος.

ΦΗΜΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΔΟΣΕΙΣ ΛΙΓΟ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΕΚΡΗΞΗ ΤΗΣ ΕΠΑNΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ 1821

«Ο Υψηλάντης πολιορκεί την Πόλη με στράτευμα 200.000 ανδρών»!

«Ο,τι άκουαν οι Έλληνες περί της ελευθερίας των το επίστευαν και εφαρμόσθη η κοινή παροιμία να μου λέγης ό,τι αγαπώ και το πιστεύω...» γράφει ο Φωτάκος στα «Απομνημονεύματά» του για την ατμόσφαιρα από τις αρχές του 1821.

Παρόμοια αναφέρουν κι άλλοι ιστορικοί της Επανάστασης. «Το πράγμα», επισημαίνει ο Περραιβός δίνοντας το μέτρο όσων ακούγονταν, «κατήντησεν εις τόσον βαθμόν ενθουσιασμού και συγχύσεων, ώστε και μυρίας γλώσσας δημοσθενικάς αν είχε τις να τας μεταχειρισθή, δια να καθησυχάση την ορμήν των Ελλήνων, ου μόνον εκοπίαζε ματαίως, αλλά εκινδύνευεν ακόμη και η ζωή του. Επειδή τον ενόμιζαν ως τουρκολάτρην, και μάλιστα πολύ περισσότερον υπέκειτο εις τον κίνδυνον οι αρχιερείς και δημογέροντες ως συνεχή σχέσιν έχοντες μετά των Τούρκων, αντιπρόσωποι όντες των επαρχιών...».

Στο ίδιο πνεύμα ο Φιλήμων υπογραμμίζει πως αν κάποιος αμφισβητούσε τα όσα λέγονταν για τη θριαμβευτική πορεία του Αλ. Υψηλάντη προς την Ελλάδα, «ο τοιούτος κατεμέμφετο ως τουρκολάτρης και καθ' εαυτού (εναντίον του) διήγειρεν ου μόνον την αποστροφήν, αλλά και τας μάλλον ενόχους υπονοίας. Επί της εποχής η ύβρις τουρκολάτρης ήτο η βαρυτέρα πασών, και ευτυχής ο ούτως υβριζόμενος, ει μη διεκινδύνευε τον έσχατον κίνδυνον»).

Τα «πλάσματα» πλανώνται πάνω από τον ελλαδικό χώρο. Αλλά και παντού, όπου υπάρχουν Έλληνες. Εμφανίζονται ως επαναστατικά γεγονότα, φήμες και διαδόσεις. Μυθεύματα απίστευτα και απίθανα μεταδίδονται από στόμα σε στόμα ως γενόμενα. Κάνουν τον γύρο σε σπίτια, καφενεία, αυλές των εκκλησιών, στους πιο διαφορετικούς χώρους συγκεντρώσεων των ραγιάδων. «Η πλάνη, κατά την έκφραση του Παπαρρηγόπουλου, υπήρξεν ενδημική».

Αναγράφονται ακόμη σε ημερολόγια ναυτικών, επιστολές κι άλλα γραπτά. Όχι σπάνια μάλιστα προέρχονται από πρόσωπα αδιαμφισβήτητου κύρους και πρωταγωνιστές της Επανάστασης. Προ πάντων ο Παπαφλέσσας, ως απεσταλμένος της Ανωτάτης Αρχής, με τις εθνεγερτικές υπερβολές του. Αλλά και οι Κολοκοτρώνης, Νικηταράς, Αναγνωσταράς κ.ά. συνολικά οι απόστολοι της Φιλικής Εταιρείας «επίστευαν», όπως βεβαιώνει ο Φωτάκος, «την αόρατον αρχήν και τους λόγους των αποστόλων της νόμιζαν λόγους θεού...»

Ακόμη και μετά την καταστροφή στο Δραγατσάνι (7 Ιουνίου 1821) και τη θυσία των ιερολοχιτών του Αλέξανδρου Υψηλάντη, οι φήμες για προέλαση του τελευταίου δεν είχαν σταματήσει. Συνεχίστηκαν και ενώ ήδη είχε συλληφθεί από τους Αυστριακούς.

Θέση επαναστατικών οχημάτων ή και όπλων του Αγώνα έχουν οι εθνοφήμες. «Τα διάφορα σπερμολογήματα», προσθέτει ο ίδια πηγή για το '21, «τα οποία κατά πρώτον ελέγοντο από άνθρωπον εις άνθρωπον και από συναθροίσεως εις συνάθροισιν, διεδίδοντο έπειτα εις όλην την ελληνικήν φυλήν και εγίνοντο πιστευτά όχι μόνον εις όλους τους άλλους, αλλά και εις εκείνους ακόμη, οι οποίοι τα επρωτοέλεγαν, διότι επεθύμουν την επανάστασιν, και ούτω εκυκλοφόρουν διάφορα ενθουσιαστικά και ηρωϊκά σχέδια, τα οποία εγαργάλιζαν την εθνικήν φιλοτιμίαν, έως ότου είδαν την ιδέα να περπατή και ούτως επίστευσαν ως άφευκτον την επιτυχίαν της ελευθερίας των».

Αυθυποβολή

Για φαινόμενο «αυθυποβολής» κάνει λόγο ο ιστορικός Απ. Βακαλόπουλος, που έχει ασχοληθεί με το θέμα των φημών «ως συμβολή στην ψυχολογία» των επαναστατημένων, σχολιάζοντας: «Αν και είναι δύσκολο -αν μη αδύνατο- να εκτιμηθή επακριβώς ο βαθμός του ερεθισμού της κοινής γνώμης και η κολοσσιαία σ΄ αυτό συμβολή των φημών και διαδόσεων, βέβαιο είναι ότι οι θερμές συζητήσεις, που προκλήθηκαν απ' αυτές, έφεραν ορμητικά τον ελληνικό λαό στη μεταβολή, στην επανάσταση.

Οσο προχωρούμε μάλιστα προς την έκρηξή της η συχνότητα και η ένταση των διαδόσεων είναι τρανή πια απόδειξη των κοινών πόθων και της διαμορφωμένης ομαδικής ψυχής των Ελλήνων.

Η ανταλλαγή των σκέψεων και των ιδεών τους γίνεται πια με αστραπιαία ταχύτητα. Όλοι αποτελούν ένα κοινό σώμα ολοκληρωμένο, που είναι υποταγμένο σε μια σκέψη, σε μια ιδέα, στην απελευθέρωση της χώρας...».

Ο Α. Οικονόμου κηρύσσει την Επανάσταση στην Ύδρα. Οι καραβοκύρηδες ήταν βασικοί φορείς των επαναστατικών φημών.

ΤΡΙΑ ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ

«Όλα τα μέρη ευρίσκονται εις διοίκησιν Γραικών»

1 «Την ημέραν του Αγίου Γεωργίου έμελλεν ο ρωσικός στόλος να διέλθη τον Βόσπορον ή με την θέλησιν των Τούρκων ή με πόλεμον. Ο καπετάν Πρατελίκ είδεν εις την Σεβαστούπολιν δύο ρωσικά καράβια έτοιμα... ετοιμάζοντο άλλα. Το στράτευμα του Υψηλάντου εμβήκεν εις την Ανδριανούπολιν, φωνάζοντας ζήτω η ελευθερία» (απάνθισμα από φήμες στο ημερολόγιο Τσαμαδού, όταν πια είχε επέλθει η καταστροφή στο Δραγατσάνι και ο Υψηλάντης ήταν αιχμάλωτος στην Αυστρία).

2 «Όλον το γένος των Χριστιανών και εις τον Μορέα, Ρούμελη, Σερβία, Βουλγαρία, Καραταγλίδες (Μαυροβούνιοι), Βλαχομπογδανία (Μολδοβλαχία) εσηκώθη εις τα άρματα, ομοίως και όλα τα νησιά της Άσπρης Θάλασσας (Μεσόγειος). Η Κωνσταντινούπολη είναι μουχασερέ (πολιορκείται) από τον Πρίγκηπά μας Αλέξανδρο Υψηλάντη με 200 χιλιάδας στράτευμα. Ο Ελτζής (πρεσβευτής) της μεγάλης Ρωσίας έφυγε 10 καράβια όπου έμειναν ακόμη στο σουλτάνο σας, τα έχει δεμένα ωσάν γαϊδούρια εις την πόλιν.

Ο γενναίος Αλή Πασάς, αποφασίσας να ζήση ειρηνικώς με ημάς κατέσφαξε αγρίως πολλούς από τους εδικούς σας. Δεν έμεινε κανένα άλλο μέρος παρά η Εγριπος (Εύβοια) και άλλα ολίγα μέρη, τα οποία είναι μουχασερέ (πολιορκούνται ) δυνατά και από ξηράς και θαλάσσης...» (έγγραφο του Κολοκοτρώνη προς τον αρχηγό των τουρκικών στρατευμάτων της Τριπολιτσάς στι 18 Μαΐου 1821 με «ειδήσεις» για την εξέλιξη της Επανάστασης).

3 «Σχεδόν όλα τα μέρη ευρίσκονται εις διοίκησιν Γραικών 270 καράβια Υδριοτοψαριανά εκτύπησαν την φλότα (στόλο) οθωμανικήν εις τα Δαρδανέλια, και την εκαταχάλασαν. Ο καπετάν Οδυσσέας ευρίσκεται με 8 χιλιάδες εις την Κρύαν Βρύση και το Πάσχα έπρεπε να κατέβουν εις τον κάμπον Ιωαννίνων, να κτυπήσουν το εκεί στράτευμα και να ενωθούν με τον Αλή πασά Ολη η Ηπειρος επρόσμενε την διωρισμένην ημέραν διά να αποτινάξη τον ζυγόν.

Οι Σουλιώται κάμνουν θαύματα ... Εις το Σαλονίκι λέγουν να έγινε μεγάλη αιματοχυσία. Όλη η Τουρκιά είναι κατατρομαγμένη και ελπίζομεν ογλίγωρα να παραδώσουν τα άρματα να ησυχάσωμεν» (φήμες που διαδίδονται από την Κέρκυρα με ημερομηνία 18 Απριλίου 1821. Ο Φιλήμων παραθέτει το σχετικό έγγραφο ως «κάτοπτρον των γραφομένων τερατολογιών ή εκ προθέσεως ή εξ σφαλερών ακουσμάτων»).

Από την άλωση της Τριπολιτσάς.

ΟΙ «ΕΙΔΗΣΕΙΣ» ΓΙΑ ΑΦΑΝΙΣΜΟ ΤΩΝ ΟΘΩΜΑΝΩΝ

«Πανταχόθεν ανέφλεγον και ενεθάρρυναν...»

Ιδιαίτερα από τον Ιανουάριο του 1821, κατά την Επανάσταση στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, αλλά κι αργότερα μέχρι να γίνει γνωστή η αποτυχία του Υψηλάντη, στο επίκεντρο των διαδόσεων είναι η παντοδυναμία της «Αοράτου Αρχής» (Φιλική Εταιρεία) και το «ξανθό γένος». Η στάση της Ρωσίας σε περασμένες εποχές έχει λησμονηθεί και τα βλέμματα είναι πάλι στραμμένα στους «ομόδοξους». Παρότι από τις αρχές ακόμη του αιώνα ήταν σαφές και συνειδητοποιημένο ότι οι Ελληνες δεν θα ελευθερωθούν από τους ξένους (Ρωσία, Γαλλία), αλλά από μόνοι τους με τις δικές τους δυνάμεις.

Η «Αρχή», όπως παρατηρούν αρκετοί, περιβεβλημένη με μυστήριο και γοητεύοντας «ηλέκτριζε». Η φαντασία για τις δυνατότητές της κάλπαζε.

Γινόταν λόγος για μεγαλεπήβολα σχέδια με επίκεντρο την Κωνσταντινούπολη. Οι επαναστάτες θα πυρπολούσαν τον οθωμανικό στόλο, θα σκότωναν τον σουλτάνο, θα κυρίευαν την Πόλη κ.λπ. Η συγκεκριμένη φήμη, με τις διάφορες παραλλαγές της, είχε κάποια βάση. Πράγματι υπήρχε σχέδιο των Φιλικών, όπως ξέρουμε από τον Υψηλάντη και άλλες πηγές, για «κάψιμο» των πλοίων, μαζί με την εκδήλωση της Επανάστασης στη Μολδοβλαχία. Επί χάρτου τελικά απολύτως ανεδαφικό, όπως αποδείχτηκε.

Ο Φραντζής στην ιστορία του περιγράφει πως οι απεσταλμένοι της Εταιρείας απαντούσαν στην εύλογη ερώτηση αν είναι δυνατόν να αφανιστούν οι πανίσχυροι Οθωμανοί: «...Είναι μια χειρ δυνατή και κραταιά... εις την στιγμήν εκείνην θέλει τους φέρει εις μίαν ανέλπιστον απελπισίαν, ώστε ο Σουλτάνος χάνεται, ο πολυάριθμος στόλος του θέλει εξαφανισθή δια του μηχανικού πυρός (άγνωστο "μυστικό", υποτίθεται όπλο, που παραπέμπει στο βυζαντικό υγρό πυρ!) και του σιδήρου και εις μίαν και μόνην ημέραν και ώραν όπου κι αν υπάρχουν Ελληνες θέλουν είναι με τα όπλα εις χείρας...». Την ίδια ώρα θα γεμίσει «η μεν στερεά από στρατεύματα των Βασιλέων της Ευρώπης, η δε θάλασσα από πολεμικά πλοία αυτών...».

Ρωσικά πλοία

Όταν ο Πανουριάς προσπαθούσε να πείσει τους προεστούς της Αμφισσας να κηρύξουν την επανάσταση «εφρόντισε να παρασκευάση άνθρωπον, όστις ελθών δρομαίως εκ Γαλαξειδίου ανήγγειλε ότι έφθασαν αυτόθι (εκεί) ρωσικά πλοία. Και όταν ...ο Δημήτριος Υψηλάντης απέβη εις Αστρος εξήχθη εκ του πλοίου κιβώτιον βαρύν, αμέσως διεδόθη η φήμη ότι είναι πλήρες ρωσικών χρημάτων...».

Δεν πρόκειται για μεμονωμένα ή περιθωριακά περιστατικά. Παντού σημειώνονται. Λίγο πριν και κατά την έκρηξη της Επανάστασης. Θα συνεχιστούν με άλλες μορφές αργότερα μετά τη διάψευση των αρχικών προσδοκιών. «Αι αστραπηδόν πανταχόθεν», γράφει ο Μ. Οικονόμου, «γραμματέας του Κολοκοτρώνη, πανταχού της Ελλάδος αληθείς και εύφημοι, αλλά και ψευδείς ή εξωγκωμέναι ειδήσεις από 25 Μαρτίου έως 25 Μαΐου... ανέφλεγον βαθμηδόν και ενεθάρρυναν...».

Με υπερβολές εμψύχωναν τους άνδρες τους Κολοκοτρώνης και Νικηταράς.

Μυθεύματα

Απόβαση Ευρωπαίων στη Μάνη

Αρχές Μαρτίου έδιναν και έπαιρναν οι φήμες για εξόντωση των Τούρκων. Όσοι έφθαναν στην Κυπαρισσία διέδιδαν ότι άρχισε η Επανάσταση...

Πριν από το ξέσπασμα των επαναστατικών γεγονότων όλοι σχεδόν ήταν... ενήμεροι ότι ο Κολοκοτρώνης «έφερεν εις την Μάνην 10.000 στρατεύματα» (μόνος πήγε).

Στο Τρίκερι κυκλοφορεί ότι έπεσε η Κωνσταντινούπολη. Το... γεγονός, σύμφωνα με τον Αλ. Κριεζή, πανηγυρίζεται με πυροβολισμούς.

Ο Κολοκοτρώνης γνωστοποιεί σε όσους βρίσκονταν στο προσωρινό στρατόπεδο στην Αλωνίσταινα (τέλη Μαρτίου) ότι «οι Ρούσοι θα επήρανε τώρα την Πόλιν και μας στέλνουν αρχηγόν εδώ με χρήματα, με μπαγιονέτα (ξιφολόγχες) δέκα χιλιάδων και με πολεμοφόδια και όπλα...».

Οι επικεφαλής στο στρατόπεδο των Βερβαίνων κάθε νύχτα έγραφαν γράμματα με «καλές ειδήσεις». Την άλλη μέρα τα διάβαζαν στους επαναστατημένους, ως δήθεν απεσταλμένα από άλλα στρατόπεδα. Σε συνέχεια τα έστελναν με «πεζοδρόμους» αλλού και... δημιουργούσαν γεγονότα.

Σύμφωνα με τον Φραντζή, «κατά την 21η Μαρτίου έφθασαν τρομεραί φήμαι ότι και εις την Μάνην και εις την Σπάρτην (Μυστράν) ελλιμενίσθησαν πολλά πλοία πολεμικά και ότι έγινεν απόβασις από στρατεύματα... με απόφασιν να κατασφάξωσι τους Οθωμανούς...».

Τ. Κατσιμάρδος

katsimar@yahoo.gr

ΣΤΟ ΠΛΕΥΡΟ ΜΑΣ ΚΡΑΤΑΙΑ ΔΥΝΑΜΗ

Ότι τα ρωσικά στρατεύματα θα σπεύσουν, έσπευσαν ή και μάχονται ήδη εναντίον των Οθωμανών είναι κοινός τόπος στις φήμες. Φουντώνουν όταν και ο ίδιος ο Υψηλάντης διακηρύσσει από το Ιάσιο τον Φεβρουάριο ότι μια κραταιά δύναμη βρίσκεται στο πλευρό των επαναστατών. Ακόμη κι όταν η Ρωσία γνωστοποιεί παντού ότι είναι παντελώς αμέτοχη, οι διαδόσεις κάθε άλλο παρά υποχωρούν. «Η επαγγελία της ρωσικής επικουρίας», κατά τον Παπαρρηγόπουλο, «υπήρξεν εν των κυριωτέρων του κινήματος ελατηρίων...».

http://www.ethnos.gr/koinonia/arthro/o_ypsilantis_poliorkei_tin_poli_me_strateuma_200_000_andron-64349121/