Τ. Κατσιμάρδος : 190 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΞΟΔΟ ΤΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΩΝ ΣΤΟ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ

«Η έξοδος του Μεσολογγίου» (απόσπασμα). Ο Θ. Βρυζάκης έκανε δύο ή και τρία αντίγραφα της ελαιογραφίας του. Το ένα κάηκε σε φωτιά του δημαρχείου της πόλης το 1929 (αργότερα αντικαταστάθηκε από αντίγραφο). Η ελαιογραφία μέσω λιθογραφιών γνώρισε μαζική παραγωγή από τη δεκαετία ακόμη του 1860.

190 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΞΟΔΟ ΤΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΩΝ ΣΤΟ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ

Η θυσία που έσωσε την Επανάσταση

Οι εμφυλιοπολεμικές συγκρούσεις σίγησαν μπροστά στον κίνδυνο αφανισμού, ενώ κορυφώθηκε το φιλελληνικό-φιλελευθερο κίνημα σε όλη την Ευρώπη, διεθνοποιώντας τον αγώνα

«Μισολόγγι: Χαρά της ιστορίας,

Γη επαγγελμένη...

Η θύμηση άχρονη μπροστά σου

θα γονατίζη»

                           (Κ. Παλαμάς)

Εκατόν ενενήντα χρόνια μετά «το ενδοξότατον κατά ξηράν μεγαλούργημα της Επαναστάσεως» (Κ. Παπαρρηγόπουλος) είναι μάλλον δύσκολο να προστεθεί κάτι σημαντικό σ΄ όσα έχουν γραφεί στο μεταξύ για την Εξοδο του Μεσολογγίου.

Τα ίδια τα γεγονότα, τη σημασία τους για την Επανάσταση και την ανάδειξή της σε ελληνικό και διεθνές πανευρωπαϊκό σύμβολο ελευθερίας.

Χρειάζεται, όμως, μια προσθήκη στη διαπίστωση « ... ό,τι ήταν να λεχθεί εδώ, σ' αυτό τον τόπο και την ιστορία του, έχει λεχθεί... Εκείνο που θα επιθυμούσαν οι νεκροί, αν μπορούσαν να επιθυμούν ακόμη, θα ήταν να ερχόμαστε εδώ και να τους εξιστορούμε τα πεπραγμένα μας. Να τους αναφέρουμε πόσο κοντά και πόσο μακριά βρίσκεται η ψυχή μας από την ψυχή του Μεσολογγιού...» (Ν. Βρεττάκος).

Τη νύχτα του Σαββάτου 10-11 Απριλίου 1826, ξημερώνοντας Κυριακή των Βαΐων, αλλά και την προηγούμενη δωδεκάμηνη επική αντίσταση των Ελεύθερων Πολιορκημένων, οι πρωτογενείς πηγές συμπίπτουν  στην αναφορά ότι «τα μάτια δεν είδαν τόπον ενδοξότερον από τούτο το αλωνάκι» (Δ. Σολωμός).

Η ελληνική και η παγκόσμια Ιστορία έχει να επιδείξει δραματικές πολιορκίες και ηρωικές αντιστάσεις για την ελευθερία. Πολλές «καταστροφές καταστροφών», όπως στη Χίο, στα Ψαρά, στην Κάσο (Σπ. Τρικούπης). Λίγοι, όμως, είναι εκείνοι οι σταθμοί απ΄ όπου «όλο ψηλότερα ανεβαίνεις, όλο πλατύτερα βλέπεις» (Γκαίτε). Όπως το έθετε ο εθνικός μας ποιητής στους στοχασμούς του «από τη μικρότητα του τόπου, ο οποίος παλεύει με μεγάλαις ενάντιαις δυνάμεις, θέλει έβγουν οι Μεγάλαις Ουσίαις».

«Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου» του Ε. Ντελακρουά. Εργο ταυτισμένο με την έκρηξη του ευρωπαϊκού φιλελληνισμού τα χρόνια της Επανάστασης κι αργότερα.

Ένα καθ' όλα διαχρονικό μήνυμα, που θα εκφραστεί μεταγενέστερα στις επετειακές εκδηλώσεις για την Έξοδο με την εμβληματική φράση «κάθε ελεύθερος άνθρωπος είναι δημότης Μεσολογγίου» (Λουκής Ακρίτας).

Ο ακαδημαϊκός ιστορικός Δ. Κόκκινος παρατηρεί ότι όλες οι πηγές, ενώ διαρκούσε η πολιορκία από τα τουρκο-αιγυπτιακά στρατεύματα του Ιμπραήμ και του Κιουταχή, συμφωνούν: «αν πέση το Μεσολόγγι συγκαταστρέφεται όλη η Ελλάς».

Στην πραγματικότητα συνέβη ακριβώς το αντίθετο. «Η θυσία του Μεσολογγίου προώθησε το ελληνικό ζήτημα όσο καμιά άλλη ελληνική νίκη: πλημμύρισε τους άλλους Έλληνες και τους Ευρωπαίους με αισθήματα θαυμασμού... Οι φλόγες του Μεσολογγίου θέρμαναν τις καρδιές των πολιτισμένων λαών και τους ξεσήκωσαν σε μια αληθινή σταυροφορία για την απελευθέρωση του ελληνικού έθνους» (Απ. Βακαλόπουλος).

Η εκτίμηση αυτή εκ των υστέρων είναι κοινός τόπος. Αλλά είχε διατυπωθεί ταυτοχρόνως με την εξέλιξη της τραγωδίας. Ο Ι. Καποδίστριας, σ' επιστολή στον αδελ­φό του Βιάριο (18 Απριλίου 1826), στο θλιβερό γεγονός έβλεπε την αρχή της σωτηρίας. Καθώς η Επανάσταση διανύει τη δυσχερέστερη φάση της, στη σκιά του εμφυλίου πολέμου, στις αρχές Απριλίου συνέρχεται η Γ' Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, μετά από αλλεπάλληλες διεργασίες για έναν συμβιβασμό στις «ιδιοτελείς και αρχομανείς» συγκρούσεις.

 Η πολιορκία του Μεσολογγίου, διά χειρός Δ. Ζωγράφου, σύμφωνα με τις υποδείξεις του Μακρυγιάννη. Μία από τις 24 περίφημες υδατογραφίες για την Επανάσταση.

«Εβάλαμε τα μαύρα»

Εν συνεδριάσει τη βρίσκει η είδηση της πτώσης του Μεσολογγίου (10 Απριλίου η ηρωική έξοδος). «Εβάλαμε τα μαύρα όλοι, θυμάται ο Κολοκοτρώνης, μισή ώρα εστάθη σιωπή που δεν έκρινε κανένας, αλλά εμέτραε με τον νουν του τον αφανισμόν μας. Βλέποντας εγώ την σιωπήν εσηκώθηκα εις το πόδι και τότε ωμίλησα λόγια διά να εμψυχωθούν. Τους είπα ότι το Μεσολόγγι εχάθη ενδόξως και θα μείνει αιώνας αιώνων η ανδρεία. Εάν βάλωμεν μαύρα και οκνεύσωμεν θα πάρωμεν το ανάθεμα και θα πάρωμεν το αμάρτημα των αδυνάτων όλων»

Μπροστά στην οριακή στιγμή «εις την οποίαν ο θηριώδης τύραννος απειλεί τελείαν εξόντωσιν του ελληνικού έθνους (αποφάσισε η Συνέλευση) και τας διοικητικάς δυνάμεις να συγκεντρώσει εις μίαν Διοικητικήν Επιτροπήν...».

Στην επιτροπή που ανέλαβε «την ολικήν κυβέρνησιν και διοίκησιν των ελληνικών πραγμάτων» εκπροσωπούνταν πλέον όχι μόνο οι κοτζαμπάσηδες και οι καραβοκυραίοι. Μέσω συμβιβασμών συγκροτήθηκε ένας συνασπισμός «σωτηρίας» κατά «το παράδειγμα πολλών εθνών εις παρομοίας καταστάσεις».

Αν και οι εμφυλιοπολεμικές εντάσεις θα επανέλθουν και οι «στρατιωτικές ατυχίες» θα συνεχιστούν, «ενισχυμένοι οι Ελληνες ουρανόθεν και εφωδιασμένοι με άφθονα εφόδια τροφής και πολέμου, τα οποία ο ένθερμος φιλελληνισμός της χριστιανικής Ευρώπης εχορήγησεν ανέστησαν...» (διακήρυξη Γ' Εθνοσυνέλευσης).

ΣΤΗΝ ΑΥΤΑΡΧΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ

Έκρηξη φιλελληνισμού και φιλελευθερισμού

 Ουγκό

Αν και για την Επανάσταση το τελευταίο στοίχημα στο πεδίο της μάχης φάνηκε να χάνεται «δεν χάθηκε, όμως, σε δύο άλλα μέτωπα: το γεγονός προκάλεσε μεγάλη συγκίνηση στην Ευρώπη, κάτι που ενίσχυσε τις πιέσεις για λύση του προβλήματος τόσο από τη διπλωματία (ελληνική και ξένη) όσο και από την κοινή γνώμη και τον Τύπο...» (Γ. Κρεμμυδάς).

Στη σκιά της θρυλικής αντίστασης του Μεσολογγίου θα μεταβληθούν οι ευρωπαϊκοί συσχετισμοί για το «ελληνικό ζήτημα». Από την αγγλορωσική προσέγγιση θα προκύψει το Πρωτόκολλο της Πετρούπολης (ίδρυση αυτόνομου, υποτελούς φορολογικά στον σουλτάνο ελληνικό κράτος).

Συνέχεια και προέκτασή του θα είναι η ιουλιανή Συνθήκη του Λονδίνου (1827) με την προσυπογραφή και της Γαλλίας, με κατάληξη τη ναυμαχία του Ναυαρίνου (Οκτώβριος 1827). Μια νίκη που θεώρησαν δική τους και οι φιλελεύθερες ευρωπαϊκές κοινωνίες.

Μερικοί μελετητές θεωρούν την ευρύτερη περίοδο και ως έναν σταθμό του φιλελληνισμού. Παύει αυτός να είναι απλή προέκταση της αρχαιολατρείας. Ενσωματώνει και μια έντονη διαμαρτυρία απέναντι στον ευρωπαϊκό αυταρχισμό στηρίζοντας την Επανάσταση των συγχρόνων. Οπως το αποτυπώνει ο Ουγκό:

«Τούρκοι διαβήκαν, χαλασμός, θάνατος πέρα ως πέρα. Ερμιά παντού

Μα κοίτα πάνου εκεί στο βράχο...

κάποιο παιδί μονάχο...

Διαβάζει, μου κράζει το Ελληνόπουλο

με το γαλάζιο μάτι:

Βόλια, μπαρούτι θέλω, να!»

Το Μεσολόγγι, έχοντας αναδειχθεί σε σημείο αναφοράς του φιλελληνικού κινήματος, το οποίο συμβαδίζει με τον ευρωπαϊκό φιλελευθερισμό, συνεγείρει.

Ο υπεράνθρωπος αγώνας των πολιορκημένων είχε ευαισθητοποιήσει Ελληνες του εξωτερικού και φιλέλληνες που ενεργοποιήθηκαν προκειμένου να συγκεντρώσουν εφόδια. Τα μετέπειτα χρόνια γίνεται το απόλυτο σύμβολο τραγικού ηρωισμού και αυτοθυσίας. Κυριαρχεί στη φιλελληνική λογοτεχνία, τη ζωγραφική και φυσικά στη χαρακτική των ετών 1826 και 1827 και εξακολουθεί να εμπνέει καλλιτέχνες ακόμα και την επόμενη δεκαετία.

Ο ηρωικός θάνατος πολιτικοποίησε και διεθνοποίησε όσο οτιδήποτε άλλο το ελληνικό ζήτημα. Η «ολοκαύτωσις της πόλεως» των Μεσολογγιτών, κατά την οποία χάθηκε «τόση ανθρωπότης» (Σπυρομήλιος) προκάλεσε μια «έκρηξη» φιλελληνικών αισθημάτων στην Ευρώπη.

 Ντελακρουά

Πανευρωπαϊκός ξεσηκωμός

Όλη η σχετική πνευματική παραγωγή και οι κάθε είδους συνθέσεις αποτελούν φόρο τιμής τόσο στους ηρωικούς υπερασπιστές της πόλης όσο και στο σύνολο των αγωνιζομένων μέχρις εσχάτων Ελλήνων, συγχρόνως και εκκλήσεις βοήθειας προς την επίσημη Ευρώπη.

Πέραν των πασίγνωστων έργων ζωγραφικής, αρχής γενομένης από τον Ντελακρουά, στις ειδικές μελέτες που έχουν εκδοθεί για την απήχηση που είχε το Μεσολόγγι καταγράφονται δεκάδες αυτοτελή φιλελληνικά ποιητικά, πεζά και μουσικά έργα.

Πρόκειται για σχετικά μεγάλη παραγωγή, δεδομένων των συνθηκών. Αμέτρητα, εξάλλου, είναι όσα γράφονταν και φιλοξενούνταν όλη την περίοδο στον ευρωπαϊκό Τύπο. Και όχι μόνο...

Οταν η Ελλάδα του Καποδίστρια γιόρταζε την ανάκτηση του Μεσολογγίου (1829), εκφωνώντας τον πανηγυρικό, ο Σπ. Τρικούπης σημείωνε εύστοχα:

«Δεν αγάλλεται η Ελλάς μόνη , συσκιρτά και συναγάλλεται όλη η Ευρώπη, όλη η Αμερική. Το Μεσολόγγι δεν ανήκει πλέον εις σας Ελληνες μόνον. Το υιοθέτησεν όλος ο παλαιός και ο νέος κόσμος. Εθρήνησεν θρήνον μέγαν όταν έμαθε την πτώσιν του. Ανεκλάλητος θα είναι είναι η χαρά του όταν μάθη την ανάστασίν του».

Η ΑΠΟΦΑΣΗ

«Θέλομεν αποθάνει όρθιοι...»

«... Βλέποντες τον εαυτόν μας, το στράτευμα και τους πολίτας, εν γένει μικρούς και μεγάλους παρ' ελπίδα εστερημένους από όλα τα κατεπείγοντα αναγκαία της ζωής προ 40 ημέρας και ότι επληρώσαμεν τα χρέη μας ως πιστοί στρατιώται της πατρίδος εις στενήν πολιορκίαν ταύτην και ότι, εάν μίαν ημέραν υπομείνωμεν περισσότερον, θέλομεν αποθάνει όρθιοι εις τους δρόμους όλοι...

Θεωρούντες εκ τού άλλου ότι μάς εξέλιπεν κάθε ελπίς βοηθείας και προμηθείας τόσον από την θάλασσαν καθώς και από την ξηράν, ώστε να δυνηθώμεν να βαστάξωμεν, ενώ ευρισκόμεθα νικηταί του εχθρού, αποφασίσαμεν ομοφώνως:

Η έξοδός μας να γίνη βράδυ εις τας δύο ώρας της νυκτός 10 Απριλίου, ημέρα Σάββατον και ξημερώνοντας των Βαΐων, κατά το εξής σχέδιον, ή έλθη ή δεν έλθη βοήθεια...»

(Από την απόφαση των πολιορκημένων για την Έξοδο το μεσημέρι της 10ης Απριλίου 1826)

Δ. Υψηλάντης

Κάθε στήθος δεύτερο Μεσολόγγι

Το στήθος κάθε Έλληνα, όπως προέβλεπε ο Δ. Υψηλάντης τις παραμονές της πτώσης, «είναι δεύτερον Μεσολόγγιον».

Το συμπέρασμα του σύγχρονου ιστορικού της πολιορκίας Ν. Κολόμβα είναι πως «το έπος της άμυνας και της Εξόδου της ηρωικής φρουράς του Μεσολογγίου, αλλά κυρίως τα δεινοπαθήματα και ο αφανισμός των αμάχων αφενός μόνιασαν τους Ελληνες και αφετέρου αφύπνισαν τον πολιτισμένο κόσμο... Δεν είναι υπερβολή εάν λεχθεί ότι απ' την τέφρα του Μεσολογγίου, η Ελλάδα αναγεννήθηκε...».

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ

Δωδεκάμηνη εποποιία

1825: 

Μέσα Απριλίου: Πολιορκούν το Μεσολόγγι, για τρίτη φορά, αμέτρητα ασκέρια Τούρκων και Αλβανών υπό τον Κιουταχή «σαν μαύρα σύννεφα βαριά που σβήνουνε τ' αστέρια» (Κρυστάλλης).

8 Ιουνίου: Απόπειρα των Τούρκων να πατήσουν τη νησίδα Μαρμαρού.

Ιούλιος και Αύγουστος: Πολύνεκρες συγκρούσεις. Ανεφοδιασμός της πόλης από τον ελληνικό στόλο.

Οκτώβριος: Ο Κιουταχής αποσύρεται αναμένοντας τον Αιγύπτιο Ιμπραήμ.

Νοέμβριος: Αρχίζει να πλανάται το φάντασμα της πείνας, ενώ αποπλέει ο ελληνικός στόλος ελλείψει εφοδίων και η Κεντρική Διοίκηση συμπαραστέκεται λεκτικά.

12 Δεκεμβρίου: Αποβιβάζεται στο Κρυονέρι ο Ιμπραήμ με 15.000 άνδρες.

1826: 

9 Ιανουαρίου: Ο Μιαούλης στα νερά του Μεσολογγίου φέρνοντας λίγα τρόφιμα,

16 Φεβρουαρίου: Ο Ιμπραήμ εξαπολύει, ματαίως, γενική επίθεση. Οι πολιορκητές επικεντρώνονται στον ασφυκτικό αποκλεισμό και από τη θάλασσα.

Φεβρουάριος - Μάρτιος: Οι Τουρκοαιγύπτιοι καταλαμβάνουν, μετά από επικό αγώνα των φρουρών τους, τις νησίδες Βασιλαδίου - Ντολμά και το Ανατολικό (Αιτωλικό).

25 Μαρτίου: Η εποποιία της Κλείσοβας με 3.000 νεκρούς και τραυματίες Τουρκοαιγυπτίους.

Αρχές Απριλίου: Ο στόλος υπό τον Μιαούλη δεν κατορθώνει να λύσει τον θαλάσσιο βρόχο των πολιορκητών. Γίνονται δελεαστικές προτάσεις για παράδοση, που απορρίπτονται.

6 Απριλίου: Αποφασίζεται η Έξοδος.

10 Απριλίου: Η Εξοδος.

12 Απριλίου: Με ολοκαυτώματα τελειώνει η διήμερη ηρωική αντίσταση. Ο Ιμπραήμ μπήκε σε μια νεκρή πόλη: «...ένας σωρός ερειπίων, στάκτης, πετρών και πτωμάτων έμειναν...».

Ο απολογισμός

Από τους 3.500 άνδρες της Φρουράς διασώθηκαν 2.000-2.500. Δολοφονήθηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν σχεδόν όλα τα γυναικόπαιδα (9.000). Από τους εχθρούς σκοτώθηκαν οι μισοί (5.000).

Τ. Κατσιμάρδος

katsimar@yahoo.gr
ΕΘΝΟΣ  24.4.2016