Παράνομο εμπόριο με φυτά υπό εξαφάνιση

Λιγοστεύουν τα λιβάδια με άγριες τουλίπες

ΔΙΑΚΙΝΗΣΗ ΣΠΑΝΙΩΝ ΕΙΔΩΝ ΣΤΙΣ ΣΚΟΤΕΙΝΕΣ «ΓΩΝΙΕΣ» ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ

Παράνομο εμπόριο με φυτά υπό εξαφάνιση

Τον τελευταίο καιρό, όλο και περισσότεροι φυσιοδίφες έρχονται σε επαφή με ένα αποτροπιαστικό θέαμα στη φύση. Εκεί που παλιότερα φύτρωνε μια πλούσια αποικία ενός σπάνιου είδους, βρίσκονται πλέον διάσπαρτες τρύπες βάθους 10-20 εκατοστών. Κάποιος ήρθε και συνέλεξε τα φυτά.

Τα λιγοστά λιβάδια της χώρας μας που ακόμα διατηρούν ακμαίους πληθυσμούς από άγριες τουλίπες κινδυνεύουν από την εντατικοποίηση της καλλιέργειάς τους, την αλλαγή της χρήσης τους και το αφελές κόψιμο των λουλουδιών για να στολίσουν κάποιο βάζο.

Οι φωτογραφίες αυτές παρελαύνουν από τους σχετικούς ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης και κάθε άνοιξη πολλαπλασιάζονται. Μέχρι τώρα δεν υπάρχουν χειροπιαστές αποδείξεις καθώς κανείς δεν έχει πιάσει κάποιον επί το... έργον. Εδώ πρέπει να θυμίσουμε ότι υπάρχουν αυστηροί νόμοι για τη συλλογή σπάνιων ειδών της χλωρίδας μας, αλλά, όπως και σε πολλές ακόμα περιπτώσεις στη χώρα μας, η προστασία αυτών των ειδών είναι ανύπαρκτη.

Οι δασικές υπηρεσίες υπολειτουργούν σε αυτούς τους τομείς και η επίβλεψη πλέον επαφίεται στους λιγοστούς υπαλλήλους των Φορέων Διαχείρισης -και σε όσες μόνο περιοχές ευθύνης αυτοί λειτουργούν-, οι οποίοι βρίσκονται σε μια κατάσταση μόνιμης απειλής αναστολής λόγω της υποχρηματοδότησης. Παράλληλα με την αύξηση των παραπάνω κρουσμάτων την ίδια στιγμή υπάρχει και αύξηση ιστοσελίδων του εξωτερικού που εμπορεύονται σπάνια είδη φυτών της χλωρίδας μας. Αν και είναι κάπως αυθαίρετο να υπάρξει κάποια σύνδεση χωρίς αποδείξεις, εντούτοις όλοι αυτοί οι έμποροι από κάπου απέκτησαν τα αρχικά φυτά.

Για παράδειγμα, η περιοχή που φυτρώνει ένα από τα σπανιότερα κολχικά τη Ελλάδας, το Colchicum soboliferum, το οποίο περιλαμβάνεται στο Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων των Σπάνιων & Απειλούμενων Φυτών της Ελλάδας (2009), πρόσφατα γέμισε από δεκάδες τρύπες. Την ίδια στιγμή, αν κάποιος κάνει ένα απλό ψάξιμο στο Διαδίκτυο θα ανακαλύψει πολλές ιστοσελίδες που εμπορεύονται το συγκεκριμένο είδος.

Ακόμα πιο χαρακτηριστική είναι η περίπτωση ενός στενότοπα ενδημικού κολχικού που φύεται μόνο σε ένα βουνό της Πελοποννήσου, του Colchicum asteranthum, το οποίο πωλείται επίσημα και με την εγγύηση βοτανικού κήπου γνωστού σουηδικού πανεπιστημίου.

 Περιζήτητα τουλίπες, κολχικά και κρόκοι. Οι τουλίπες, τα κολχικά και οι κρόκοι της Ελλάδας χαρακτηρίζονται από μεγάλο ενδημισμό και μοναδική ομορφιά, κάτι που τα κάνει ιδιαίτερα περιζήτητα για τους εμπόρους του Διαδικτύου. Η Tulipa saxatilis Φωτογραφια: Γιώργος Πατρουδάκης

Αγαπημένα «προϊόντα» πώλησης αυτών των ιστοσελίδων, που ξεφυτρώνουν η μία μετά την άλλη, αποτελούν και οι ελληνικές αυτοφυείς ορχιδέες. Στην Ελλάδα υπάρχουν τουλάχιστον 200 είδη, από τα οποία τα 57 είναι ενδημικά. Ορχιδέες όπως η Οφρύς της Αριάδνης (Ophrys ariadnae), της Αργολίδας (Ophrys argolica), της Λέσβου (Ophrys lesbis), κ.ά. πουλιούνται για αρκετά ευρώ το κομμάτι.

Πριν από λίγα χρόνια, μια αποικία της εξαιρετικά σπάνιας Οφρύος του Αιγαίου (Ophrys aegaea), που φύεται σε δυο-τρία νησιά του Νότιου Αιγαίου, εξαφανίστηκε τελείως και διά παντός. Το μόνο καλό είναι ότι άπαξ και ο διακινητής αποκτήσει κάποιο είδος, προβαίνει πλέον στον τεχνητό πολλαπλασιασμό του με ειδικά πρωτόκολλα αναπαραγωγής και δεν χρειάζεται να επισκεφθεί και πάλι τη χώρα μας.

Η ζήτηση για τέτοια σπάνια είδη στο εξωτερικό έχει αυξηθεί κατακόρυφα, καθώς οι χομπίστες καλλιεργητές της Ευρώπης βρίσκουν τις «δύσκολες» και πανέμορφες ελληνικές ορχιδέες ιδανικά φυτά για να εξασκήσουν τις ικανότητές τους. Εκεί δε που το ενδιαφέρον αυξάνεται κατακόρυφα είναι στα φυσικά υβρίδια κάποιων ορχιδεών.

Η πατρίδα της τουλίπας

 Το ριζικό σύστημα της κοινής ορχιδέας της Βόρειας Ελλάδας Orchis mascula. Οι βολβοί ακόμα χρησιμοποιούνται σε κάποια χωριά για την παραγωγή του σαλεπιού. Φωτογραφια: Σπύρος Τσιφτσής

Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του πανέμορφου υβριδίου των ορχιδεών Orchis anthropophora και Orchis italica που φύτρωνε σε ένα σημείο του Υμηττού, το οποίο με το που ξεμύτισε πριν από 2 χρόνια εξαφανίστηκε μέσα σε λίγες μέρες. Τέτοιες περιπτώσεις λεηλασίας της χλωρίδας μας δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. Oπως αναφέρει το έγκυρο μπλογκ floraattica: «Αν πιστεύετε ότι η πατρίδα της τουλίπας είναι η Ολλανδία, κάνετε λάθος. Οι Ολλανδοί είδαν για πρώτη φορά τουλίπες το 1593, όταν ο πρεσβευτής τους στην Κωνσταντινούπολη έδωσε μερικούς βολβούς τουλίπας στον συμπατριώτη του βοτανολόγο Κάρολο Κλούσιους.

Σύντομα άρχισε η εντατική καλλιέργεια της τουλίπας και γρήγορα οι αγοραπωλησίες βολβών και ποικιλιών έγιναν χρηματιστηριακό προϊόν». Σήμερα μαζί με τις ορχιδέες υπάρχουν και άλλες οικογένειες φυτών της χώρας μας που συλλέγονται προς πώληση. Πολλά είδη κρόκων της Ελλάδας καλλιεργούνται και πωλούνται εκτεταμένα στο εξωτερικό, καθώς τα φυτά αυτά μπορούν να δώσουν εξαιρετικά υβρίδια και να αναπαραχθούν εύκολα στη συνέχεια. Τουλίπες, καμπανούλες, άγριες βιόλες, φριτιλάριες, παχύφυτα και λυχναράκια βρίσκονται και αυτά στην κορυφή της ζήτησης.

Η παράνομη συλλογή και η εμπορία του ριζικού συστήματος είναι πλέον εκτεταμένο φαινόμενο, αλλά δεν αποτελούν τη μοναδική απειλή για τα σπάνια είδη της χλωρίδας μας. Συχνά έχουν υπάρξει ανεπίσημες κατηγορίες μεταξύ βοτανικών για συλλογή ειδών και στη συνέχεια πώληση ή ανταλλαγή τους με συλλογές πανεπιστημίων του εξωτερικού. Παράλληλα υπάρχει ακόμα και στο επιστημονικό επίπεδο ένας σχετικός ανταγωνισμός με σκοπό τη δημοσίευση μελετών. Αν και η «ζημιά» είναι πολύ μικρότερη, το άλλοθι της συλλογής για επιστημονικούς λόγους δεν είναι αρκετό καθώς δεν υπάρχει κάποιο θεσμοθετημένο πλαίσιο. Βοτανικοί από το εξωτερικό ή ακόμα και ερασιτέχνες που συνεργάζονται με πανεπιστήμια επισκέπτονται για χρόνια τη χώρα μας και συλλέγουν φυτά χωρίς ειδική άδεια και έλεγχο.

Από την άλλη, το ευρύτερο κοινό βρίσκεται σε πλήρη άγνοια για την αξία της χλωρίδας μας. Ακόμα και αυτοί που έχουν κάποια ιδέα καταλήγουν εύκολα σε αυθαίρετα συμπεράσματα.

Τρανταχτό παράδειγμα είναι οι κατηγορίες ενάντια στους σαλεπιτζήδες. Το σαλέπι φτιάχνεται από βολβούς ορχιδεών και υπάρχουν αρκετοί υπαίθριοι πωλητές του ροφήματος ιδιαίτερα στη Βόρεια Ελλάδα.

 Ορχιδέα που... χάθηκε και βολβοί για την παραγωγή σαλεπιού. Μία από τις σπανιότερες ορχιδέες της Ελλάδας, η Οφρυς του Αιγαίου (Ophrys aegaea), έχει ήδη δεχθεί ένα ισχυρό πλήγμα, καθώς μια μεγάλη αποικία της σε ένα νησί του Νοτίου Αιγαίου έχει εξαφανιστεί.

Η αλήθεια είναι ότι οι περισσότεροι προμηθεύονται τις πρώτες ύλες τους από την Τουρκία και τiς περιοχές της Περσίας όπου το προϊόν αυτό αποτελεί αγαπημένο ρόφημα και η πρώτη ύλη είναι φθηνή. Το μάζεμα ορχιδεών στην Ελλάδα για την παραγωγή του σαλεπιού είναι περιορισμένο σε λίγα ορεινά χωριά και ασκείται σε επίπεδο προσωπικής χρήσης ως κατάλοιπο του λαϊκού πολιτισμού της υπαίθρου.

Το τσάι του Ταϋγέτου

Εκεί όμως που υπάρχει πραγματικό πρόβλημα είναι στο μάζεμα του τσαγιού, το οποίο ειδικά σε περιοχές όπως η Δίρφυς, ο Πάρνωνας και ο Ταΰγετος είναι ιδιαίτερα έντονο. Τα είδη του τσαγιού (Sideritis sp.) της χώρας μας διακρίνονται από έντονο ενδημισμό και η εντατικοποιημένη συλλογή τους αποτελεί μεγάλη απειλή για την επιβίωση.

Τα δε τελευταία χρόνια συλλέκτες τσαγιού και διάφορων βοτάνων από γειτονικές χώρες περνούν τα σύνορα και μαζεύουν φυτά χωρίς κανέναν έλεγχο. Ενα παράδειγμα είναι αυτό της πρίμουλας του είδους Primula veris, η οποία στην ελληνική επαρχία περνάει απαρατήρητη, αλλά για τους Βούλγαρους αποτελεί κορυφαίο αφέψημα και το μαζεύουν σε μεγάλες ποσότητες στα σύνορα του Μπέλες και του Ορβήλου.

Η παράνομη συλλογή ειδών της χλωρίδας αποτελεί βέβαια μόνο ένα μικρό πρόβλημα σε σχέση με κάποιες άλλες πρακτικές. Η κύρια και συνεχιζόμενη απειλή είναι η καταστροφή των βιοτόπων μέσω της διάνοιξης δρόμων, της αστικοποίησης, των εκχερσώσεων και της εντατικής κτηνοτροφίας.

 Το κολχικό Colchicum soboliferum

Στην επαρχία αρκεί ένας ιδιοκτήτης μπουλντόζας να συμφωνήσει με έναν απλό κάτοικο και να ανοίξει έναν καινούργιο δρόμο που φτάνει στο κτήμα του καταστρέφοντας ό,τι σπάνιο φυτρώνει στα πρανή. Ακόμα και πιο «επίσημες κατασκευές» καταστρέφουν μοναδικές περιοχές, όπου φυτρώνουν εξαιρετικά σπάνια είδη, όπως συνέβη πρόσφατα με τη φαραωνική δημιουργία με τα σιδερένια κάγκελα στο μονοπάτι που συνδέει το Συρράκο με τους Καλαρρύτες η οποία μαζί με ένα πλήθος από ορχιδέες, αγριοτριανταφυλλιές, κενταύριες και άλλα φυτά κατέστρεψε και τη σοφή λαϊκή αισθητική.

ΔΑΥΙΔ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ

http://www.ethnos.gr/koinonia/arthro/paranomo_emporio_me_fyta_ypo_eksafanisi-64358822/