Γ. ΓΛΥΝΟΣ : Φωτογραφία ή Image;

ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΣΗΣ

Φωτογραφία ή Image;

H σχέση της φωτογραφίας με την ζωγραφική ουδέποτε πήρε οριστικό διαζύγιο, ο ομφάλιος λώρος που τις συνδέει δεν έχει κοπεί.

Picture και image δεν είναι κατ' ανάγκη φωτογραφία (photograph). Το αντίστροφο μπορεί να συμβαίνει. Με άλλα λόγια, μια φωτογραφία μπορεί να έχει ως δευτερεύον γνώρισμα, ίσως και ισχυρότερο από αυτό της φωτογραφίας, το ότι είναι εικόνα. Υπάρχει δηλαδή η πιθανότητα να μοιάζει περισσότερο με ζωγραφιά, παρά με κάτι που έχει προέλθει από μια μηχανή.

Υπάρχει μεγάλη σύγχυση εννοιών σήμερα γύρω από θέματα τέχνης και δημιουργίας και σχεδόν όλοι όσοι βγάζουν φωτογραφίες κολακεύονται να λάβουν και το χρίσμα του καλλιτέχνη. Θα πρέπει όμως να γίνει κατανοητό ότι οι φωτογραφίες ούτε εικόνες είναι ούτε πίνακες.

Μπορεί η φωτογραφία στο σύνολο της να θεωρηθεί υποκατηγορία της εικόνας ή του πίνακα (imaging), ωστόσο είναι αυτόνομο είδος που διαθέτει ιδιαίτερα ισχυρά χαρακτηριστικά, για τα οποία έχει γίνει αποδεκτή.

Τα χαρακτηριστικά αυτά δεν υπάρχει καμιά απολύτως εγγύηση ότι καλύπτονται από την εικόνα ή τον πίνακα και γενικότερα από το σύγχρονο imaging. Με άλλα λόγια, δεν υπάρχει εικόνα ή πίνακας που να μπορεί να καταγράψει το χώρο και το χρόνο με την ευκολία και την αμεσότητα που το κάνει η φωτογραφία. Αντίθετα πάλι, μια φωτογραφία δεν θα μπορέσει ποτέ να ανταγωνιστεί την ευαισθησία και το «φτιάξιμο» ενός πίνακα του Van Gogh ή των Φλαμανδών ζωγράφων, για παράδειγμα.

ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ.

Η φωτογραφία διακρίνεται για τη μηχανική και άμεση καταγραφή της ορατής πραγματικότητας, μέσα από μια συσκευή εφοδιασμένη με φακό και υλικό καταγραφής του ορατού φωτός (ήλιος, φλας, λάμπες) ή του αόρατου για το ανθρώπινο μάτι (Infrared, Ultra Violet, X-ray).

Σε ειδικές περιπτώσεις μπορεί η συσκευή σύλληψης του φωτός να μη διαθέτει φακό (φωτογραφική pin hole), ωστόσο το πάγωμα της ορατής πραγματικότητας (χώρος και χρόνος) είναι καθοριστικό στοιχείο μιας φωτογραφίας.

Αυτό σημαίνει ότι, λόγω της μηχανικής καταγραφής, μια φωτογραφία έχει αντικειμενική και αποδεικτική αξία για καθετί που απεικονίζει, χωρίς ποτέ ωστόσο με μία και μοναδική φωτογραφία να είναι εφικτή η καθολική αποδοχή του εικονιζόμενου από όλους τους παρατηρητές. Αυτό συμβαίνει, γιατί πάντα ο φωτογράφος αναπτύσσει τη δική του οπτική αισθητική και προσπαθεί να επιβληθεί επί του μέσου ξεπερνώντας τη μηχανική καταγραφή. Επιπλέον, όλα τα αντικείμενα έχουν πλευρές που ποτέ δεν μπορούν να γίνουν ορατές όλες μαζί, ταυτόχρονα, από ένα και μόνο σημείο παρατήρησης, από το φακό.

Όσο πιο απρόσωπη και μηχανιστική καταγραφή προσπαθεί να πετύχει ο φωτογράφος τόσο πιο πολύ η φωτογραφία τείνει προς το αποδεικτικό στοιχείο: ότι δηλαδή πράγματι αυτό που δείχνει, όπως το δείχνει, έτσι είναι, ή έτσι ήταν.

Όσο πιο κοντά είναι η φωτογραφημένη ορατή πραγματικότητα στο πραγματικό, τόσο πιο πιστή είναι η φωτογραφία και τόσο πιο απαλλαγμένη από καλλιτεχνικές και αισθητικές παρεμβάσεις. Ωστόσο, αυτό το φωτογραφημένο «είναι» με αυτό που πραγματικά θα δει με το μάτι και θα κατανοήσει με το μυαλό ο παρατηρητής μπορεί να παρουσιάζει σοβαρή απόκλιση. Παραμένει όμως το γεγονός πως, για να υπάρξει η φωτογραφία ενός αντικειμένου, πρέπει αυτό να βρεθεί μπροστά στο φακό και να γίνει ορατό ένα τμήμα του έστω, με κάποιο είδος φωτισμού. Οι επιλογές διευθέτησης μιας φωτογράφησης, προκειμένου να πραγματοποιηθεί μια σωστή λήψη, αρχικά δείχνουν να είναι περιορισμένες για το φωτογράφο. Μέσα όμως από αυτούς τους περιορισμούς, αναπτύσσεται η δημιουργικότητα κάθε φωτογράφου, κάτι που συμβαίνει με όλους τους δημιουργούς, λίγο πολύ.

Στην καλλιτεχνική φωτογραφία, ο φωτογράφος θα κάνει τα πάντα για να ξεπεράσει τις δεσμεύσεις που επιβάλλουν η μηχανή, ο φακός και η ορατή πραγματικότητα σε σχέση με τη φωτογραφημένη. Δηλαδή, όσο πιο διαφοροποιημένο και απόμακρο είναι το φωτογραφικό αποτέλεσμα από την πραγματικότητα τόσο πιο δημιουργική θα θεωρηθεί η φωτογραφία.

Τυχόν παραπομπή σε κάτι ορατό και υπαρκτό δεν είναι το ζητούμενο. Μάλλον το αντίθετο συμβαίνει και η ορατή πραγματικότητα χρησιμεύει μόνο ως ερέθισμα ή ως βάση για τη δημιουργία. Ωστόσο, πρέπει η φωτογραφία να προκύψει μέσα από τις δυνατότητες του μέσου και των τεχνικών δυνατοτήτων του φακού, του κλείστρου, του μέσου καταγραφής, της γωνίας θέασης, του φωτισμού.

Τα όρια της φωτογραφικής τεχνικής σε μια δημιουργική λήψη σταματούν στη λήψη της φωτογραφίας.

Ο φωτογράφος πρέπει να αφιερώνει το χρόνο του στις λήψεις σωστών φωτογραφιών, είτε αυτές είναι τεχνικές και έχουν την αξία του ντοκουμέντου είτε είναι καλλιτεχνικές και κάνουν την υπέρβαση προσφέροντας υψηλή αισθητική απόλαυση. 

Από εκεί και πέρα, κάθε φωτογραφία μπορεί να γίνει πίνακας, ζωγραφιά, εικόνα, να περάσει από μια καθαρά τεχνική-μηχανική καταγραφή στο χώρο του imaging. Πώς γίνεται αυτό; Με την προσθήκη εφέ και στη συνέχεια με επεξεργασία, διορθώσεις και επεμβάσεις στη δομή της (εφέ, φίλτρα).Ένας ζωγράφος αρχίζει από ένα λευκό χαρτί και χτίζει την εικόνα του, ή αρχίζει με μια φωτογραφία και την επιχρωματίζει, προσθέτει στοιχεία και την τροποποιεί τόσο που ούτε πείθει για την ορατή πραγματικότητα ούτε θυμίζει μηχανική καταγραφή. H  βάση μιας εικόνας μπορεί να είναι μια οποιαδήποτε φωτογραφία, αλλά το αποτέλεσμα είναι πλέον καθαρά ζωγραφικό, αφού έχουν προστεθεί στοιχεία και χρώματα. H φωτογραφική εικόνα τείνει περισσότερο στο όνειρο, στο παραμύθι, ωραιοποιεί και τονίζει επιλεκτικά τα πράγματα που η κοινή φωτογραφία, πιο αντικειμενική και τίμια όπως είναι, ας πούμε πως τα «σέβεται» ή τα αγνοεί.

Βασική απαίτηση της κοινωνίας σήμερα από τη φωτογραφία είναι να μοιάζει με την ορατή πραγματικότητα. Μια δόση ωραιοποίησης είναι ανεκτή, ανάλογα με το αισθητικό επίπεδο. Αν χαθεί ο πληροφοριακός χαρακτήρας της φωτογραφίας και απομείνει μόνο ο αισθητικός, και πάλι η διαφορά της από τη φωτογραφική εικόνα θα είναι διακριτή και καθοριστική.

Μπορεί η φωτογραφία να συμπεριληφθεί στη γενικότερη έννοια του «imaging», ωστόσο η τεχνική και η αισθητική κατάρτιση του φωτογράφου διατηρεί την αυτονομία της και ο φωτογράφος δεν γίνεται ζωγράφος.

Τα κοινά σημεία φωτογραφίας και ζωγραφικής παραμένουν στο κάδρο, στη σύνθεση, στο χρώμα, στο άσπρο-μαύρο των φωτοσκιάσεων. Επιπλέον, η φωτογραφία προσφέρει την ευκολία, την αμεσότητα και την πιστότητα καταγραφής του χώρου και του χρόνου, με ελάχιστο κόστος. 

Η φωτογραφία είναι μια αυτόνομη τεχνική και τέχνη και κάθε πισωγύρισμα σε αντιλήψεις των εικονογράφων του 1900 δεν οδηγεί πουθενά. Η υπαγωγή της στη γενικότερη έννοια που ονομάζουμε σήμερα imaging δεν βοήθησε την πραγματική, ανεπιτήδευτη, αφτιασίδωτη φωτογραφία, καθώς τώρα οι ψηφιακές επεμβάσεις και οι διορθώσεις στη δομή της αλλοιώνουν όλο και πιο πολύ το χαρακτήρα της, για τον οποίο αρχικά έγινε αποδεκτή με ενθουσιασμό από το κοινό.

Ενάντια στη λογική αυτή, βλέπουμε πως όλο και περισσότερα φίλτρα, δημιουργικά εφέ και τεχνικές επεξεργασίας είναι δυνατόν να εφαρμόζονται έπειτα από ένα απλό κλικ από τις περισσότερες ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές. Αυτό δείχνει πως η σχέση της φωτογραφίας με τη ζωγραφική ποτέ δεν έλαβε οριστικό διαζύγιο και ο ομφάλιος λώρος δεν έχει κοπεί. Συνεχώς όμως αυξάνονται εκείνοι που αμφιβάλλουν και αντιδρούν αρνητικά γι' αυτό που βλέπουν στις φωτογραφίες ντοκουμέντου, με αποκορύφωμα τις διαφημιστικές φωτογραφίες που ωραιοποιούν τα πάντα και συχνά παραπλανούν τον καταναλωτή. Αντίθετα οι ερασιτέχνες αποδέχονται ή επιδιώκουν την ονειρική και ζωγραφική φύση της φωτογραφίας παράλληλα με την αντικειμενική της δυνατότητα καταγραφής μέσα στα πλαίσια μιας σύγχρονης δημιουργίας. Απόδειξη αυτού είναι ότι παρέχονται συνεχώς περισσότερα έτοιμα ψηφιακά εφέ από αρκετές μηχανές που κυκλοφορούν στο εμπόριο.

Γ.    ΓΛΥΝΟΣ

RAM