1453, εάλω η Πόλις και ο κόσμος άλλαξε

 

1453, εάλω η Πόλις και ο κόσμος άλλαξε

Σαν προχθές, 29 Μαΐου, το 1453 και ημέρα Τρίτη, πριν από 571 χρόνια «εάλω η Πόλις», αλώθηκε η Κωνσταντινούπολη από τον νεότατο Τούρκο σουλτάνο Μωάμεθ και έγινε η πρωτεύουσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο Έλληνας αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ΙΑ', ο Παλαιολόγος, έπεσε μαχόμενος και από τότε στοιχειώνει τα όνειρα μας.

Από τότε αναφερόμαστε σε αυτόν την ημερομηνία με θρήνο και οδυρμό και η άλωση της Πόλης κατέλαβε στη συνείδηση μας την πιο κεντρική θέση σαν η μεγαλύτερη εθνική απώλεια. Η Τρίτη της 29ης Μαΐου 1453 είναι αποφράς ημέρα και όταν σήμερα επισκεπτόμαστε την Κωνσταντινούπολη με απομεινάρια πλέον Ελλήνων, αλλά πάμπολλα τα σημάδια από το πέρασμα τους, με αβάσταχτη μελαγχολία θυμόμαστε ότι «κάποτε ήταν δικά μας». Είναι δύσκολο να απαλλαγούμε από την καταθλιπτική μνήμη και να δεχθούμε ότι σχεδόν κανένα κράτος στην Ευρώπη δεν είναι σήμερα όμοιο με εκείνο που υπήρξε πριν από 550 χρόνια. Έτσι και το δικό μας κράτος, η σύγχρονη Ελλάδα, δεν είναι όμοιο με εκείνο που άλωσε ο Μωάμεθ Β'.

* • *

Ο Μωάμεθ Β', από τη στιγμή που νεότατος διεδέχθη τον αποθανόντα αιφνιδίως πατέρα του Βαγιαζήτ Α', από την πρωτεύουσα του Αδριανούπολη είχε σταθερά το βλέμμα στραμμένο στην Κωνσταντινούπολη. «Προφητείες και θρύλοι του οθωμανικού κόσμου ωθούσαν το βλέμμα του προς τα κει, αλλά και ο ίδιος είχε βαθιά αίσθηση της ιστορίας, παρά το νεαρό της ηλικίας του. Γνώριζε ότι η Κωνσταντινούπολη επί χίλια και πλέον χρόνια μέσα από μεγάλες περιπέτειες παρέμενε η αναμφισβήτητη πρωτεύουσα της Ευρώπης και της Ασίας, σύμβολο δύναμης και ισχυρού κράτους. Φιλοδοξούσε, μωαμεθανός αυτός, να διαδεχθεί τους χριστιανούς αυτοκράτορες και να συνεχίσει τη χιλιόχρονη ιστορία.

Εμείς θυμόμαστε την άλωση ως εθνική απώλεια. Ο Μωάμεθ Β' είχε ευρύτερη αντίληψη του γεγονότος. Ήξερε ότι ήταν η «μεγάλη στιγμή της Ιστορίας» και ήταν αυτός που θα την ενσάρκωνε και θα θεμελίωνε αυτό που αργότερα-(πολύ σύντομα) γνώρισε ο κόσμος, την Οθωμανική Αυτοκρατορία ως παγκόσμια δύναμη. Με σύγχρονους όρους, η άλωση της Κωνσταντινούπολης σημάδευε την αρχή μιας μεγάλης γεωπολιτικής αλλαγής, που οι συνέπειές της είναι ακόμη εμφανείς, ιδιαίτερα στη Βαλκανική.

* • *

Όταν ο Μωάμεθ με ισχυρό στράτευμα (πεζούς, ιππικό, πυροβολικό και ναυτικό) άρχισε, στις 6 Απριλίου 1453, να πολιορκεί την Κωνσταντινούπολη, το βυζαντινό κράτος ήταν σκιά του εαυτού του, μικρότερο και ασθενέστερο παρά ποτέ. Ουσιαστικά ολόκληρο το κράτος ήταν η πόλη και ο πληθυσμός της, αλλά και αυτός αποδεκατισμένος από τις επιδρομές και τις επιδημίες. Με δύο ισχυρές κοινότητες Ενετών και Γενουατών.

Αλλά επί Κωνσταντίνου ΙΑ' και γενικότερα την εποχή των Παλαιολόγων το κράτος της Κωνσταντίνουπολης ήταν το ελληνικότερο παρά ποτέ. Τόσο στον πληθυσμό όσο και στη διοίκηση. Τίποτα πλέον δεν θύμιζε την ισχυρή πρωτεύουσα μιας αυτοκρατορίας με ρωμαϊκή καταγωγή. Την ίδια εποχή των Παλαιολόγων η Κωνσταντινούπολη και άλλες περιοχές, γνήσια ελληνικές, στον Πόντο και στην Πελοπόννησο, γνώρισαν αιφνίδια και παράδοξη, σε σχέση με την αποδυνάμωση της κρατικής ισχύος, αναγέννηση των ελληνικών γραμμάτων και της τέχνης που μοιραία ανακόπηκε από την τουρκική κατάκτηση και δεν πρόλαβε να λάβει την έκταση και τη σημασία που την ίδια εποχή είχε η Αναγέννηση στη Δύση. Σήμερα αισθανόμαστε τη μειονεξία ότι δεν γνωρίσαμε Αναγέννηση όπως η Δύση. Και όμως, υπάρχουν πολλά ξεπετάγματα   Αναγέννησης   και στους τελευταίους αιώνες του Βυζαντίου αλλά και κατά τη διάρκεια των ποικίλων κατακτήσεων του ελλαδικού χώρου από τους Οθωμανούς, τους Ενετούς, τους Γενουάτες...

* • *

Ο Κωνσταντίνος ΙΑ', παρά τις μάλλον. φεουδαρχικές του περιπέτειες στην Πελοπόννησο, πριν στεφθεί αυτοκράτορας στην Κωνσταντινούπολη (τέσσερα μόλις χρόνια πριν από την άλωση), είχε πλήρη συνείδηση ότι ήταν Έλληνας ηγεμόνας ελληνικού κράτους. Όλοι οι λαοί έχουν να επιδείξουν ηρωισμούς και ηρωικούς ηγεμόνες. Αλλά η απάντηση του Κωνσταντίνου ΙΑ' στην πρόσκληση του Μωάμεθ να παραδώσει την Πόλη και ο ίδιος να εγκατασταθεί όπου θέλει, σώος και αβλαβής, έχει πνοή Αρχαίας Ελλάδας και αρχαίων δημοκρατικών πόλεων: «Το δε την πόλιν σοι δούναι ούτ' εμόν εστίν, ούτ' άλλου των κατοικούντων εν ταύτη. Κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ου φεισόμεθα της ζωής ημών».

Ο Κωνσταντίνος ΙΑ' Παλαιολόγος έπεσε μαχόμενος κοντά στην Πύλη του Ρωμανού, το πρωί της 29η5 Μαΐου 1453. Εκτός από αυτό τίποτε άλλο δεν είναι ιστορικώς βεβαιωμένο. Δεν είναι βέβαιο ότι βρέθηκε το πτώμα του και αυτό διήγειρε τη λαϊκή φαντασία και αμέσως άρχισαν να πλάθονται λαϊκοί μύθοι και θρύλοι που τελικά συμπυκνώθηκαν στο θρύλο του «Μαρμαρωμένου Βασιλιά», που με τη συγκίνηση που προκαλεί έπαιξε μοιραίο ρόλο στο νεότερο ελληνικό κράτος.

Την άλωση της Κωνσταντινούπολη περιγράφουν με πάθος οι χρονογράφοι Φραντζής, στενός φίλος και συνεργάτης του Κωνσταντίνου ΙΑ', Δούκας και Κριτόβουλος, φίλος του Μωάμεθ Β', που ζούσε στην αυλή του. Οι ίδιοι περιγράφουν τη ζωή, τον χαρακτήρα και τις τελευταίες μέρες του αυτοκράτορα.

+ΑΝΤΩΝΗΣ ΚΑΡΚAΓΙΑΝΝΗΣ (1932-2010)

ΠΗΓΗ : ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 31.5.2009

 

Τα Καλύβια τ' Αλώνια και οι Νερόμυλοι της Ολυμπίας και Τριφυλίας

 

Τα Καλύβια τ' Αλώνια  και οι Νερόμυλοι της Ολυμπίας και Τριφυλίας

 

Η ορεινή Ολυμπία και Τριφυλία είναι γεμάτες από σιταροχώραφα σκαρφαλωμένα στις πλαγιές των βουνών τα όποια κάποτε καλλιεργόντουσαν συστηματικά μ' επιμέλεια κι επιμονή απ’ τους κατοίκους των άγονων χωριών τους κι εξασφάλιζαν τον επιούσιο.

Όλα αυτά τα σιταροχώραφα στα πετροβούνια του τόπου δημιουργήθηκαν μ' εκχερσώσεις που έκαναν αγρότες της περιοχής διά μέσου πολλών ετών. Σύλλεξαν χούφτα χούφτα το ευλογημένο χώμα, σαν αποτρίμματα χρυσαφιού, με τα ροζιασμένα χέρια τους και με μόνο γεωργικό εργαλείο ένα πετροκασμά, τα έκλεισαν σε λιθόκτιστα στηθαία (πεζούλια) για να μπορέσουν να σπείρουν εκεί σιτάρι ή καλαμπόκι με την ελπίδα, αν περάσει το ευεργετικό σύννεφο, να θερίσουν. Τις περισσότερες όμως φορές δεν παίρνανε ούτε το άχυρο για τα ζώα τους απ' αυτή την επίπονη και πέρα από κάθε περιγραφή γεωργική τους εργασία.

Σ' επίκαιρες θέσεις είχαν χτίσει με ξερολιθιά πρόχειρες αγροικίες (καλύβια) για να προστατεύονται απ' τις βροχές κατά τις σκληρές μέρες του χρόνου, αφού οι αγρότες μας,  εκείνα τα χρόνια και πριν ακόμα ξημερώσει καλά καλά, έπαιρναν τα ζώα τους και τα γεωργικά τους εργαλεία και πήγαιναν κατ' ευθείαν στα κτήματα που δούλευαν όπου και περνούσαν ολόκληρη την μέρα τους. Για να είμαστε πιο ακριβείς, με τ' αστέρι φεύγανε απ' το χωριό και με τ' φεγγάρι επιστρέφανε στην απέριττη εστία τους κατάκοποι. 

 

Τα τραγούδια τους όμως και το γέλιο δεν έλλειψε ποτέ απ' τα χείλη και το στόμα τους. Και για πολλούς μεγάλους σε ηλικία σήμερα κατοίκους της περιοχής έχει μείνει ζωντανή η ανάμνηση να βλέπουν, ομάδες, ομάδες τους χωρικούς των «Πανω Χωριών» να γυρίζουν απ' τα χωράφια τους φορτωμένοι οι ίδιοι, οι γυναίκες, τα παιδιά τους και τα ζώα τους, ανάλογα ο καθένας με διάφορα πράγματα της δουλειάς και με ξύλα, τραγουδώντας αντιφωνικά και γελώντας εγκάρδια, χωρίς κασετόφωνα και ραδιόφωνα στούς ώμους, παρά μόνο, όπως προλέχθηκε, με τον κασμά, το   λοσταρι και το   ποιμενικό ραβδί ατό χέρι.

Στα μικρομάγαζα των χωρίων συγκεντρώνονταν μόνο τα βράδια, αφού τακτοποιούσαν πρώτα τα ζώα τους, έφερναν νερό μέσα σε ξυλοβάρελα απ' την κεντρική βρύση και προγραμμάτιζαν τις δουλειές της επομένης ημέρας.

Έτσι έζησαν οι άγιοι εκείνοι άνθρωποιτης Ολυμπιακής υπαίθρου, οι ευλογημένοι ήρωες της αγροτικής γης αυτών των περιοχών, κυρίως των χωριών του Λυκαίου (Αμπελιώνας, Αγιοσώστη, Νέδας, Πέτρας, Σκληρού, Μαρίνας, Κακαλέτρι και Στάσιμου). Και μέσα από τις ταπεινές οικογένειες τους ξεπήδησαν  καθηγητές Πανεπιστημίου, Πρωθυπουργοί, Υπουργοί, Βουλευτές, ευλαβείς ιερωμένοι, ακαταπόνητοι εκπαιδευτικοί, Διδάσκαλοι και Καθηγητές, εξαίρετοι Δικηγόροι, Μηχανικοί, άλλοι επιστήμονες, Γιατροί, Γεωπόνοι κ.λ.π.. καθώς και πετυχημένοι έμποροι και φιλότιμοι τεχνίτες...

Κοντά στα καλύβια υπήρχαν και τα πετράλωνα στα όποια θυμώνιαζαν τα χερόβολα κι αλώνιζαν στη συνέχεια. Σχεδόν κάθε μεγάλο χωράφι είχε και τα αλώνι του. Τα μικροχώραφα είχαν κοινό αλώνι με τη συνεργασία των ιδιοκτητών  τους.

Στα κεφαλόβρυσα και στις όχθες των ποταμιών ήσαν οι νερόμυλοι κινούμενοι με τις υδατοπτώσεις για τ' άλεσμα του σιταριού, καλαμποκιού, κριθαριού, βρώμης, μαρτιάκου, σίκαλης, ακόμα και βελανιδιών. Την εποχή της κατοχής σ' αυτούς τους μύλους λειτουργούσε κρυφά ραδιόφωνο με ρεύμα πού αυτοί παρήγαγαν κι έτσι η περιοχή γνώριζε τι γίνεται στον κόσμο.

Όποιος ταξιδεύει σήμερα απ' την Ανδρίτσαινα για τον Πύργο βλέπει κατά τη διαδρομή λείψανα τους. Ομοίως και στις διαδρομές Ανδρίτσαινας—Μεγαλόπολης, Ανδρίτσαινας—Ναού Επικουρίου Απόλλωνα, Ανδρίτσαινας — Καλαμάτας, μέσω των «Πάνω Χωριών».

 

Ο τόπος είναι κατάσπαρτος απ' αυτά τα δημιουργήματα των αγροτών της περιφερείας, μαρτυρία έντονη ενός έντιμου αγροτικού βίου κ’ αγάπης του Έλληνα χωρικού για τη ζωή, την πατρίδα του, την προκοπή και  την ευδοκίμηση.

Αυτά τα σημάδια κι αυτές οι μαρτυρίες, άλλα και το μαρτύριο των συμπατριωτών μας σε σκληρές εποχές, ανάμεσα στα βουνά του Λύκαιου και του Τετραγίου, των κάστρων της Λυνίσταινας, Αγίας Ελένης, Είρας και τις πηγές του Νέδα, σ' όλη γενικά τη διαδρομή στο ορεινό κομμάτι της Τριφυλίας, πρέπει να περισωθούν οπωσδήποτε. Προξενούν, πέρα απ' τους δικούς μας συναισθηματικούς λόγους, βαθύτατες εντυπώσεις στους ντόπιους και ξένους τουρίστες που δεν διστάζουν να αναφέρονται παντοιοτρόπως στις ομορφιές του τόπου και στα αγροτικά μνημεία που είδαν.

Δεν θα ήταν λοιπόν χωρίς κάποια σημασία κι όφελος  η γενικότερη τουριστική αξιοποίηση των καλυβιών, αλανιών, νερόμυλων και κυρίως όσων βρίσκονται σε περάσματα επαρχιακών ή αγροτικών αμαξιτών δρόμων.

Οι νερόμυλοι, τ' αλώνια και τα καλύβια στον τόπο μας μιλάνε για το μακρινό παρελθόν, για τον απόηχο του χτες, για τ' ανεβοκατεβάσματα του χρόνου... Μας μιλάνε για πρόσωπα και περιστατικά, γι' αγάπη, έρωτες, γλέντια, τραγούδια, για πόθους και καημούς των ανθρώπων εκείνων πού τάφτιαξαν κι έζησαν μ' αυτά χρόνια και χρόνια. Είναι μια πλούσια και πολύτιμη λαϊκή κληρονομιά άξια προσοχής, προβολής και περιφρούρησης κι όχι περιφρόνησης.

 

 

Αν σταθείς σ' ένα απ' αυτά τα έργα, τ' αλώνια π.χ. και φωνάξεις δυνατά θ' ακούσεις της φωνής σου την αντιβουή στα σύρραχα και στις αντικρινές πλαγιές, στις ρεματιές και στα ρουμάνια. θ' ακούσης αμέσως χιλιάδες φωνές απ' τα βάθη των ετών να σ' απαντούν μέσα απ' την αιωνιότητα και να σου λένε: Εμείς αυτά μπορούσαμε τότε να κάνουμε κι' αυτά φτιάξαμε. Έτσι ήταν δυνατό να ζήσουμε κι έτσι ζήσαμε. Εσείς σεβαστείτε τα έργα μας και συνεχίστε μ' ακούραστη διάθεση στη ζωή βελτιώνοντας τον πολιτισμό, μ' αρετή και ήθος, μέχρις ότου πάρουν άλλοι τη σειρά σας.

Οι πρόεδροι των Κοινοτήτων και οι αρμόδιες αρχές, θα  πρέπει να έχουν συνεχές  ενδιαφέρον και προτάσεις για την αξιοποίηση αυτών των λειψάνων του αγροτικού και ποιμενικού μας περιβάλλοντος. Άλλωστε οι νερόμυλοι ιδιαίτερα ήσαν μικρά εργοστάσια την παλιά εποχή στον τόπο μας. Δεν πρέπει να χαθούν. Καθήκον μας είναι να τους διατηρήσουμε στη ζωή. Αξίζουν περισσότερο από ένα αργαλειό, μια μασουρίστρα, ένα ξυλόχτενο πού φυλάμε σε κάποιο λαογραφικό μουσείο. Οι νερόμυλοι είναι μόνοι τους υπαίθρια Λαογραφικά μουσεία κι όσοι ακόμα υπάρχουν δεν πρέπει να εξαφανισθούν. Είναι όλοι σε υπέροχες τοποθεσίες κοντά σε θαυμάσια τοπία δίπλα σε σκιερά δένδρα και τα διάφανα νερά των ποταμών Νέδα και Διάγοντα πού γαλήνιοι κι ασημένιοι ανάμεσα από πεύκα και πρίνους, καταπράσινες, γελαστές και κατάστικτες απ' αγριολούλουδα πλαγιές, οδεύουν στην καταγάλανη θάλασσα της Αρκαδίας.

(Διασκευή από παλιό άρθρο του Παναγιώτη Χ. Χαραλαμπόπουλου, Λυκειάρχη με τίτλο «Νά διατηρηθούν τα Καλύβια τ' Αλώνια   και οι Νερόμυλοι της περιοχής»)

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΗΣ ΖΟΥΡΤΣΑΣ

 

 

ΤΟ  ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΗΣ ΖΟΥΡΤΣΑΣ

Γράφει ο + ΑΧΧΙΛΕΑΣ ΤΑΓΑΡΗΣ (1912-2004)

Στρατηγός—Ακαδημαϊκός

Τα Ελληνικά Σχολεία ή Σχολαρχεία στη Πατρίδα μας λειτούργησαν περίπου ένα αιώνα (1835—1929) και ανήκαν στη Μέση Εκπαίδευση. Αντίστοιχα των σήμερα (1988) είναι τα Γυμνάσια. Στα Ελληνικά Σχολεία δίδασκαν νεοδιοριζόμενοι καθηγητές, πτυχιούχοι του Πανεπιστημίου Αθηνών, οι οποίοι και μετέδιδαν στους μαθητές τους όλη τη φλόγα του γεμάτου όρεξη νέου μαχητή στο στίβο της Παιδείας. Αργότερα αυτοί πήγαιναν στα Γυμνάσια, με εξέλιξη ως το βαθμό τον Γυμνασιάρχου. Μερικοί απ' αυτούς, οι πιο άξιοι, γίνονταν και Καθηγητές στο Πανεπιστήμιο.

Τα Ελληνικά Σχολεία (Ε.Σ) ιδρύθηκαν το 1835 με το από 25-3-1835 Β.Δ., αρχικά 10, που το συμπλήρωσε το από 31-12-1836 Β.Δ,, πού ανέβασε τον αριθμό τους σε 24. Μετά 75 χρόνια τα Ε. Σ. ήσαν 186 (και τα Γυμνάσια 39, απ' τα όποια 8 δημοσυντήρητα). Τα Ε. Σ. καταργήθηκαν το 1929, με τους νόμους 4373 και 4897. Ήσαν σπουδαία σχολεία κι' εκεί τα Ελληνόπουλα μάθαιναν γερά γράμματα.

Το Ελληνικό Σχολείο στη Ζούρτσα καταργήθηκε κι' αυτό το 1929. Πότε ιδρύθηκε, δεν είναι γνωστό. Ίσως κατά τις τελευταίες 1Οετίες του προηγουμένου αιώνα. Πάντως, πολλές πρωτεύουσες «πολυχωρίων» Δήμων, (όπως ήτο και η Ζούρτσα, πρωτεύουσα του μεγάλου Δήμου Φιγαλίας, με καμιά 20ριά χωριά), είχαν αποκτήσει νωρίς Ελληνικά Σχολεία, με αρχικά τους Ελληνοδιδάσκαλους.

Στο Ζουρτσάνικα Σχολείο φοίτησα απ' το 1922 μέχρι το 1925. Θα το περιγράψω, όπως ήταν τότε, με συντομία, για να μείνει η ιστόρηση τον, σαν ένα μικρό κομμάτι της Ιστορίας της Ζούρτσας, πού δυστυχώς δεν γράφεται  από   κανένα,   αν και θα ήταν τόσο εύκολο να γραφή σε ένα βιβλίο, που θα φυλασσόταν στη Κοινότητα, μας.

Για κτίριο χρησιμοποιούσε το μονόπατο σπίτι της Μαστρογιώργαινας. Στο ισόγειο έμενε η ίδια με την φαμελιά της. Το σπίτι αυτό ήταν κτισμένο σε ψηλή θέση κι' είχε όμορφη θέα τριγύρω, μέχρι πέρα τα βουνά. Ήταν ανάμεσα σε Ζαριφέϊκα, Πιπιλέϊκα και Ταγαρέϊκα σπίτια. Γύρω του είχε μια τεράστια κληματαριά, πολύ καρπερή, χάρι στις προσπάθειες του πολύπειρου Μαστρογιώργη. Η αυλή του ήταν λιθόστρωτη και μαντρωμένη. Στο πάτωμα υπήρχαν τρία δωμάτια, ένα για κάθε τάξη. Στο μεγαλύτερο, της 3ης τάξης, ήταν, μέσα σε σανιδένιο χώρισμα, το Γραφείο των  Καθηγητών.  Είχε χαγιάτι και μπαλκόνι. Πάνω από την πόρτα της εισόδου υπήρχε μια ταμπελίτσα, βαμμένη μπλε. Που ‘γραφε σε άσπρα γράμματα, σε ημικύκλιο, ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ΣΧΟΛΕΙΟΝ, και από κάτω, σε ίσια γραμμή, ΖΟΥΡΤΣΗΣ. Ακόμα το όνομα τον χωριού δεν είχε αλλάξει. Άλλαξε το 1927, όταν κοινοτάρχης ήταν ο Άριστος Τάγαρης. Το μπλε και άσπρο της ταμπελίτσας ήσαν τα χρώματα της Ελληνικής Σημαίας. Φοιτούσαμε, τότε, στο Ελληνικό Σχολείο της Ζούρτσας καμιά 50ριά μαθητές, μέσα απ' τη Ζούρτσα κι' από τα γύρω χωριά. Είχαμε μαθήματα πρωί και απόγευμα. Σχολάρχης μας ήταν ο μεγαλοπρεπής στην εμφάνιση και άριστος εκπαιδευτικός, Κώστας Δαΐκος, απ' τη Ζαχάρω. Είχαμε άλλους δύο καθηγητές, τον Γεώργιο Δούκα απ' την Καλυδόνα και τον Γεώργιο Παπακυριακόπουλο, απ' το Μπούζι. Άριστοι κι' αυτοί. Και τους τρεις τους είχαμε και τα τρία χρόνια. Για λίγο, ενδιάμεσα, είχαμε και κάποιο Γιαννόπουλο. Μαθαίναμε τα γράμματα με μεγάλη όρεξη και δίψα.  Όλοι   ήσαν  καλοί μαθητές. Είχα την τύχη και στις τρείς χρονιές να πάρω το απολυτήριο με άριστα (10). Είχαμε αρκετές κενές ώρες, μ' επιτηρητές συμμαθητές μας, που έγραφαν στον Μαυροπίνακα οποίον ατακτούσε, για να τιμωρηθεί μετά απ' τον Σχολάρχη. Σπάνια, έμεναν γραμμένα τα ονόματα ως το σχολικό διάλειμμα. Ένα σφουγγάρισμα του επιτηρητή τάσβαινε όλα.

Οι Καθηγητές μας ήσαν αυστηροί, αλλά δίκαιοι. Σωφρονιστικό μέσο ήταν η βέργα (λούρα), από λυγαριά. Όταν ο Σχολάρχης μας έβγαζε τα κολλαριστά του μανικέτια σήμαινε συμφορά για τον αδιάβαστο. Αν και ο Σχολάρχης μας κάπνιζε πολύ, (αυτό δεν τον εμπόδισε να πεθάνει υπέργηρος), μας δίδασκε να μην καπνίσουμε ποτέ. Έπαιρνε αφορμή απ' τη Φυτολογία, που έγραφε στο περί καπνού, «ευτυχής ο μηδέποτε καπνίσας». Θυμάμαι και το ρητό του ίδιου, πούλεγε: «Βίος ανεόρταστος, μακρά οδός απανδόχευτος». Όλοι οι μαθητές είμαστε τύποι και υπογραμμοί. Εξαίρεση ήσαν μερικοί αδιάβαστοι.

Αξέχαστα όμορφα χρόνια...

ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΝΕΟΣ ΟΡΙΖΩΝ/10.5.1988

 

Ράινχαρντ Χάιντριχ και η απόπειρα δολοφονίας του 27.5.1942

 

Η διαλυμένη, από την αντιαρματική χειροβομβίδα, Μερσέντες του Ράινχαρντ Χάιντριχ. Ο ίδιος επιβίωσε της σκηνής, για να υποκύψει τελικά μερικές ημέρες αργότερα, συνεπεία των τραυμάτων του. (πηγή: Wikipedia)

 

Ο Ράινχαρντ Όιγκεν Τρίσταν Χάιντριχ (Reinhard Eugen Tristan Heydrich, 7 Μαρτίου 1904 - 4 Ιουνίου 1942), με προσωνύμιο Der Henker (ο Δήμιος) ήταν στέλεχος των SS, ο δεύτερος στην ιεραρχία μετά τον Χάινριχ Χίμλερ. Πρωτοστάτησε στη Τελική Λύση, το σχέδιο των Ναζί για το Εβραϊκό Ολοκαύτωμα. Θεωρούνταν εξαιρετικά φιλόδοξος και ψυχρός υπολογιστής χωρίς κανένα οίκτο και γι' αυτό έφερε τα προσωνύμια «Το ξανθό κτήνος» (από τους ίδιους τους SS) και «Δήμιος Χάιντριχ».

Το 1931 γίνεται μέλος του Ναζιστικού κόμματος και εντάσσεται στα SS. Εκείνη την εποχή, ο αρχηγός τους Χίμλερ αναζητούσε ένα νέο για να του αναθέσει τη δημιουργία και οργάνωση μιας μυστικής εσωτερικής υπηρεσίας ασφαλείας. Σε μια συνέντευξή του με τον νεαρό Ράινχαρντ εντυπωσιάστηκε από τις απαντήσεις του και του ανάθεσε τη σημαντική αυτή εργασία, τη δημιουργία της SD (Sicherheitsdienst), της υπηρεσίας ασφαλείας της SS. Η μεγάλη εργατικότητα και ο ζήλος του είχαν ως αποτέλεσμα την επιτυχή συγκρότηση της SD και του εξασφάλισαν ταχεία ανέλιξη στην ιεραρχία των SS.

 

Με την ανάληψη της εξουσίας από τους Ναζί το 1933, οι Χίμλερ και Χάιντριχ επέβλεψαν τις μαζικές συλλήψεις κομμουνιστών, καθολικών πολιτικών, συνδικαλιστών και όλων όσοι ήταν αντίθετοι στο Χίτλερ και το Κόμμα του. Οι συλληφθέντες έφθασαν σε τέτοιον αριθμό, ώστε η κράτησή τους σε συμβατικές φυλακές δημιούργησε μεγάλο πρόβλημα. Έτσι, ένα εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο πυρομαχικών στο προάστιο Νταχάου (Dachau) του Μονάχου μετατράπηκε στο πρώτο στρατόπεδο συγκέντρωσης για πολιτικούς κρατούμενους. Εκεί, οι κρατούμενοι υποχρεώνονταν σε στρατιωτική πειθαρχία και αυστηρούς κανόνες. Η παραβίασή τους είχε ως συνέπεια τιμωρίες – βασανιστήρια. Σε βαρύτερα «παραπτώματα» η τιμωρία ήταν ο απαγχονισμός ή ο τυφεκισμός. Στην πύλη του στρατοπέδου υπήρχε η επιγραφή «Arbeit Macht Frei» (=Η εργασία απελευθερώνει).

Το «πείραμα» του Στρατοπέδου Νταχάου κρίθηκε επιτυχημένο τόσο, ώστε σύντομα δημιουργήθηκαν και άλλα στο Μπούχενβαλντ (Buchenwald), στο Ζαξενχάουζεν (Sachsenhausen) και στο Λίχτενμπουργκ (Lichtenburg). Τον Απρίλιο του 1935, ο Χίμλερ εμπιστεύθηκε την υπαρχηγία της νεοδημιουργημένης Γκεστάπο (Gestapo, Geheime Staatspolizei) στον Χάιντριχ. Ωστόσο, ο Χίμλερ ελάχιστα ασχολείτο με αυτήν και ο Χάιντριχ ασκούσε ουσιαστικά καθήκοντα αρχηγού της.

Ο Χάιντριχ συνέβαλε, επίσης, στις εκκαθαρίσεις, στις οποίες προέβη ο Ιωσήφ Στάλιν στον Ερυθρό Στρατό παρέχοντας του όσα στοιχεία κατάφερναν να συγκεντρώσουν οι πράκτορές του στην τότε Σοβιετική ηγεσία. Την πρακτική αυτή ακολούθησε και για αρκετούς Γερμανούς ανώτατους αξιωματικούς, οι οποίοι δεν ήταν οπαδοί του Χίτλερ, όπως ο Υπουργός Πολέμου Βέρνερ φον Μπλόμπεργκ (Werner von Blomberg) και ο αρχηγός του Γερμανικού Επιτελείου Στρατού Βέρνερ φον Φριτς (Werner von Fritsch). Μετά την απομάκρυνσή τους, ο Χίτλερ ανέλαβε και την Αρχιστρατηγία.

 

Οι βλέψεις του Χίτλερ για την Αυστρία έδοσαν την ευκαιρία δράσης στον Χάιντριχ: Ενθάρρυνε τους εγχώριους Ναζιστές στη διασπορά στη δημιουργία κλίματος ανασφάλειας και στην εκτέλεση δολιοφθορών.

Τα μέτρα και οι φροντίδες του Χάιντριχ εντυπωσίασαν τον Χίτλερ, ο οποίος το Σεπτέμβρη του 1941 τον «αντάμειψε» διορίζοντάς τον «Προτέκτορα [Προστάτη] του Ράιχ» (Reichproteκtor) στη Βοημία και Μοραβία (Τσεχία). Ο Χάιντριχ εγκαθίσταται στην Πράγα και αμέσως σχεδόν με την άφιξή του εγκαθιδρύει το πρώτο γκέτο στο Τερεζίενσταντ (Theresienstadt). 

Η Τσεχοσλοβακία αρχίζει να ζει κάτω από διαρκή τρόμο καθώς ο Χάιντριχ εξαπολύει ανηλεή διωγμό κατά της Τσεχικής αντίστασης. Στην εκεί θητεία του ο Χάιντριχ αποκτά το προσωνύμιο «Ο Χασάπης της Πράγας». Παράλληλα, αναπτύσσει μια αντιφατική πολιτική με τους Τσέχους εργάτες, προσφέροντάς τους  ανταμοιβές όταν ξεπερνούσαν τα πλάνα παραγωγής. Οι Τσέχοι αντιστασιακοί, ωστόσο, δεν είναι καθόλου διατεθειμένοι να του επιτρέψουν να τους διαλύσει ολοκληρωτικά και οργανώνουν την «απάντησή» τους με τη βοήθεια των Βρετανών. 

«Επιχείρησης Ανθρωποειδές»

Στις 27 Μαΐου 1942, ένα κομβικό γεγονός έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η «Επιχείρηση Ανθρωποειδές», η κωδική ονομασία για την τολμηρή δολοφονία του Ράινχαρντ Χάιντριχ, εκτελέστηκε από δύο γενναίους στρατιώτες, τον Σλοβάκο Γιόζεφ Γκάμπτσικ και τον Τσέχο Γιαν Κούμπις. Η επιχείρηση αυτή, η οποία σχεδιάστηκε από την εξόριστη κυβέρνηση της Τσεχοσλοβακίας με την υποστήριξη της βρετανικής Special Operations Executive (SOE), αποτέλεσε μια σημαντική στιγμή στην αντίσταση κατά της ναζιστικής κατοχής στην Ευρώπη.

Το σκηνικό της «Επιχείρησης Ανθρωποειδές» ήταν μια Ευρώπη που βυθιζόταν στη δίνη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μέχρι το 1941, η Τσεχοσλοβακία βρισκόταν υπό τη σιδηρά μέγκενη της ναζιστικής Γερμανίας, αφού είχε καταληφθεί τον Μάρτιο του 1939, και στη συνέχεια μετατράπηκε σε Προτεκτοράτο της Βοημίας και της Μοραβίας.

Την ιδέα για τη δολοφονία του Χάιντριχ συνέλαβε η εξόριστη τσεχοσλοβακική κυβέρνηση με επικεφαλής τον πρόεδρο Έντβαρτ Μπένες, η οποία είχε ως έδρα το Λονδίνο. Στόχος της ήταν να κλονίσει τη ναζιστική κυριαρχία στην Τσεχοσλοβακία και να εμψυχώσει τα κινήματα αντίστασης σε όλη την κατεχόμενη Ευρώπη. Οι Γκάμπτσικ και Κούμπις, και οι δύο κάτω των 30 ετών, επιλέχθηκαν για την αποστολή. Υποβλήθηκαν σε εκτεταμένη εκπαίδευση στην Αγγλία υπό την επίβλεψη της SOE, η οποία περιελάμβανε αυστηρή σωματική προετοιμασία, χειρισμό όπλων και χρήση εκρηκτικών. Έπειτα, στις 29 Δεκεμβρίου 1941, έπεσαν με αλεξίπτωτο στην Τσεχοσλοβακία, μαζί με άλλους πράκτορες.

Κατά την άφιξή τους, οι Γκάμπτσικ και Κούμπις αντιμετώπισαν πολλές προκλήσεις. Έπρεπε να έρθουν σε επαφή με τις τοπικές ομάδες αντίστασης, να εξασφαλίσουν κρησφύγετα και να σχεδιάσουν σχολαστικά τη δολοφονία. Η επιτυχία της επιχείρησης εξαρτιόταν από τον ακριβή συγχρονισμό, τον συντονισμό και το στοιχείο του αιφνιδιασμού.

Το πρωί της 27ης Μαΐου 1942, οι Γκάμπτσικ και Κούμπις έθεσαν σε εφαρμογή την επιχείρησή τους. Ο Χάιντριχ έχει φθάσει τότε στο απόγειο της υπεροψίας του και απολάμβανε να μετακινείται με μια ανοιχτή πράσινη Μερτσέντες από την Πράγα στη γενέτειρά του χωρίς ένοπλη συνοδεία. Βασιζόταν στην πεποίθηση ότι ο πληθυσμός τον συμπαθεί, ύστερα από την πολιτική που ακολούθησε, και η αντίσταση είχε συντριβεί από την Γκεστάπο. Οι αντιστασιακοί γνώριζαν τη ρουτίνα του Χάιντριχ, συμπεριλαμβανομένης της διαδρομής του από την κατοικία του προς το γραφείο του στο Κάστρο της Πράγας. Το επιλεγμένο σημείο ενέδρας ήταν μια κλειστή στροφή του δρόμου, όπου η καμπριολέ Mercedes του Χάιντριχ θα έπρεπε να επιβραδύνει σημαντικά.

 

Καθώς το αυτοκίνητο πλησίαζε, ο Γκάμπτσικ βγήκε στον δρόμο και προσπάθησε να πυροβολήσει με το υποπολυβόλο Sten του, αλλά αυτό μπλόκαρε. Απτόητος, ο Κούμπις έριξε μια τροποποιημένη αντιαρματική χειροβομβίδα που εξερράγη κοντά στο όχημα, προς το μέρος του Χάιντριχ. Η έκρηξη ήταν τόσο ισχυρή που διέλυσε τον δεξιό πίσω τροχό του αυτοκινήτου και τραυμάτισε σοβαρά τον Χάιντριχ, με αποτέλεσμα να υποκύψει τελικά στα τραύματά του στο νοσοκομείο στις 4 Ιουνίου 1942.

Αμέσως μετά τη δολοφονία του Χάιντριχ ακολούθησε βίαιη καταστολή από τους Ναζί. Από τη μία, εξαπολύθηκε λυσσώδες ανθρωποκυνηγητό για τον εντοπισμό των δραστών. Οι Γκάμπτσικ και Κούμπις, μαζί με άλλους πράκτορες, εντοπίστηκαν τελικά στον καθεδρικό ναό των Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου στην Πράγα. Μετά από μια σφοδρή μάχη με πυροβόλα όπλα στις 18 Ιουνίου 1942, και οι δύο άνδρες, μαζί με τους συντρόφους τους, επέλεξαν να αυτοκτονήσουν παρά να συλληφθούν. 

 

Από την άλλη, ο Χίτλερ και ο Χίμλερ διέταξαν άγρια αντίποινα. Τα χωριά Λίντιτσε και Ležáky αφανίστηκαν, με τις οδηγίες του Φύρερ να ορίζουν: «Εκτελέστε όλους τους άνδρες. Μεταφέρετε όλες τις γυναίκες σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Συγκεντρώστε τα παιδιά που είναι κατάλληλα για Γερμανοποίηση, στη συνέχεια τοποθετήστε τα σε οικογένειες SS στο Ράιχ και αναθρέψτε τα υπόλοιπα παιδιά με άλλους τρόπους. Κάψτε το χωριό και ισοπεδώστε το εντελώς».

Ο θάνατος του Χάιντριχ αποτέλεσε σημαντικό πλήγμα για τη ναζιστική διοίκηση και το ηθικό του Ράιχ. Διέκοψε τις επιχειρήσεις των SS και της Γκεστάπο και έδειξε ότι οι υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι των Ναζί ήταν ευάλωτοι. Η δολοφονία ενίσχυσε επίσης την αποφασιστικότητα των Συμμάχων και την υποστήριξη των κινημάτων αντίστασης σε όλη την κατεχόμενη Ευρώπη. Η «Επιχείρηση Ανθρωποειδές» έγινε σύμβολο θάρρους και θυσίας, εμπνέοντας αμέτρητες πράξεις αντίστασης κατά των Ναζί.

Πηγές:

https://www.kathimerini.gr/istoria/563041765/san-simera-27-ma-oy-1942-apopeira-dolofonias-toy-raincharnt-chaintrich-sto-plaisio-tis-epicheirisis-anthropoeides

https://www.kathimerini.gr/culture/books/825549/i-epicheirisi-anthropoeides/

https://el.wikipedia.org/wiki/Ράινχαρντ_Χάιντριχ

https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/article/reinhard-heydrich-in-depth

https://www.kz-gedenkstaette-dachau.de/historischer-ort/kz-dachau-1933-1945/