Το μνημείο του Λυσικράτους στην Πλάκα

 

Το μνημείο του Λυσικράτους στην Πλάκα

Η πλατεία Λυσικράτους είναι μια μικρή γραφική πλατεία της ανατολικής γωνιάς της Πλάκας. Στο κέντρο της υψώνεται το χορηγικό μνημείο του Λυσικράτους (335-334 π.Χ), γνωστό στους νεότερους χρόνους και ως Φανάρι του Διογένη. Στη ζωφόρο του εικονίζεται ο θεός Διόνυσος που μάχεται πειρατές, θέμα το οποίο ίσως ήταν εμπνευσμένο από το θεατρικό έργο που χάρισε τιμητική διάκριση στο χορηγό του, τον Λυσικράτη.

Γύρω στα μέσα του 17ου αι. μ.Χ. το μνημείο του Λυσικράτους, ενσωματώθηκε στο γειτονικό μοναστήρι των Καπουτσίνων και μετατράπηκε σε καθολικό παρεκκλήσι. Για πολλά χρόνια η μιονή φιλοξένησε διάσημους επισκέπτες, όπως το Βρετανό φιλέλληνα ποιητή Byron. Στη διάρκεια της Επανάστασης του 1821 το μοναστήρι των Καπουτσίνων καταστράφηκε. Το μνημείο του Λυσικράτους, όμως, το μόνο ακέραιο χορηγικό μνημείο της Αθήνας, επιβίωσε μέχρι σήμερα.

Το μνημείο είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την αρχιτεκτονική του, καθώς ανήκει στον τύπο των "χορηγικών μνημείων", που τοποθετούνταν στην αρχαία οδό των Τριπόδων για να αναγγείλλουν νίκη σε θεατρικούς αγώνες. Διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση και είναι γνωστό για την εντυπωσιακή κυλινδρική του μορφή και τα ανάγλυφα του.

Αποτελεί επίσης το μοναδικό παράδειγμα αυτού του τύπου μνημείου που έχει διασωθεί πλήρως. Στο επάνω μέρος του μνημείου, η άνω του επιστυλίου ζωφόρος φέρει ανάγλυφη παράσταση από το μύθο της αιχμαλωσίας του Διονύσου από Τυρρηνούς πειρατές, ενώ τα ανάγλυφα γύρω από το μνημείο αναπαριστούν σκηνές από τον θίασο και τους θεατρικούς αγώνες. Στη σκέπη του είναι τοποθετημένη άκανθος, στην οποία στηριζόταν ο χορηγικός τρίποδας....

Το Μνημείο του Λυσικράτη είναι ένα από τα πιο γνωστά μνημεία της κλασικής Αθήνας και διατηρεί τη σημασία του ως πολιτιστικό και ιστορικό σύμβολο της πόλης.

 

 

1. Η ανέγερση του μνημείου

Το Μνημείο του Λυσικράτη κατασκευάστηκε γύρω στο 335 π.Χ. και πρόκειται για ένα κυλινδρικό κτίσμα με έξι κίονες εξωτερικά κορινθιακού ρυθμού, ύψους 6,50 μέτρων που δημιουργήθηκε κατά την 111η Ολυμπιάδα (335-334π.Χ.). από τον Λυσικράτη και προσφέρθηκε από αυτόν στην πόλη των Αθηνών,

Το μνημείο κατασκευάστηκε για να τιμήσει τον άθλο της νίκης του χορού των παίδων της Ακαμαντίδας φυλής και το ανήγειρε ο Λυσικράτης του Λυσιθείδη που χρηματοδότησε ο ίδιος την παρουσία του χορού στους θεατρικούς αγώνες του 335 π.Χ., που ήταν μια από τις πιο σημαντικές πολιτιστικές εκδηλώσεις στην αρχαία Αθήνα. Το κέρδος του από τον διαγωνισμό ήταν εξαιρετικά σημαντικό, καθώς αυτή η νίκη προσδιόριζε την κοινωνική του θέση και τη φήμη του.

2. Η αρχιτεκτονική του μνημείου

Το μνημείο αποτελείται από ψηλό τετράγωνο κρηπίδωμα από πωρόλιθο, από ένα κατασκευασμένο από πεντελικό μάρμαρο πεντελίκό κυκλοτερές οικοδόμημα, σε σχήμα κυκλικού ναΐσκου, περιβαλλόμενο από έξι ημικίονες αττικοκορινθιακού ρυθμού και με θολωτή στέγη. Τα ενδιάμεσα των κιονόκρανων κοσμούνται με ανάγλυφους τρίποδες. Στο μπροστινό δε μέρος του επιστυλίου υπάρχει η επιγραφή:

«Λυσικράτης Λυσιθείδου Κικυνεύς εχορήγει

Ακαμαντίς παίδων ενίκα θέων ηύλει

Λυσιάδας Αθηναίος εδίδασκε Ευαίνετος ήρχε»

Ο σχεδιασμός του μνημείου είναι εντυπωσιακός και αναδεικνύει τη χαρακτηριστική κλασική αρχιτεκτονική, με πανέμορφα ανάγλυφα γύρω από τη βάση του που απεικονίζουν σκηνές από τη θεατρική παράσταση, συμπεριλαμβανομένων θεμάτων που σχετίζονται με τον Διόνυσο και άλλους μυθικούς ήρωες.

Η άνω του επιστυλίου ζωφόρος φέρει ανάγλυφη παράσταση από το μύθο της αιχμαλωσίας του Διονύσου από Τυρρηνούς πειρατές. Η στέγη αποτελείται από μονολιθικό θόλο (φτιαγμένο από κυανωπό μάρμαρο από τον Υμηττό) διακοσμημένο στην κάτω περιφέρεια με έκτυπα κυμάτια, στη δε θολωτή επιφάνεια με φολιδωτά ή λεπιδωτά κοσμήματα. Την επιφάνεια αυτή διατρέχει από δύο πλευρές, από μια σειρά ανθεμίων που καταλήγουν στο ανωφερές κέντρο της στέγης όπου μετασχηματίζονται σε ακανθωτό επίθημα πάνω στο οποίο στηριζόταν ο χάλκινος τρίποδας, το έπαθλο του Λυσικράτη που το υποστήριζαν δύο αγαλματίδια Σάτυρου και Δελφίνου.

 

 

3. Η σημασία του μνημείου

Το Μνημείο του Λυσικράτη δεν είναι μόνο σημαντικό λόγω της σύνδεσης του με τον πολιτισμό της Αθήνας και το θέατρο, αλλά και λόγω της ιστορικής και πολιτικής σημασίας του. Η κατασκευή του αποτελεί απόδειξη της ισχυρής επιρροής που είχαν οι ιδιώτες ευεργέτες (γνωστοί ως "χορηγοί) στην κοινωνική και πολιτική ζωή της Αθήνας. Αυτοί οι ευεργέτες χρηματοδοτούσαν θεατρικές παραγωγές, γεγονός που συνέβαλλε στη διάδοση του πολιτισμού και της τέχνης της πόλης.

Το μνημείο είναι επίσης σημαντικό γιατί είναι το μοναδικό διατηρημένο παράδειγμα "χορηγικού μνημείου" από την κλασική εποχή και παρέχει πολύτιμες πληροφορίες για τις τεχνικές και την αισθητική της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής.

4. Η διατήρηση του μνημείου

Σήμερα, το Μνημείο του Λυσικράτη είναι ένα από τα πιο γνωστά μνημεία της Αθήνας και αποτελεί σημείο τουριστικού ενδιαφέροντος. Βρίσκεται στην περιοχή της Πλάκας, κοντά στην πλατεία Συντάγματος. Αν και ο τρίποδας και πολλές διακοσμητικές λεπτομέρειες έχουν χαθεί, το μνημείο παραμένει μια σημαντική μαρτυρία του πολιτιστικού και θεατρικού πλούτου της αρχαίας Αθήνας.

Η ιστορία του Μνημείου του Λυσικράτη αποδεικνύει τη σημασία που είχαν οι θεατρικοί αγώνες στην κοινωνική ζωή της Αθήνας και την έντονη σχέση που υπήρχε μεταξύ πολιτικής, τέχνης και κοινωνικής αναγνώρισης στην αρχαιότητα.

 

 

5. Το μνημείο ως Μονή

Η σύνδεση του Μνημείου του Λυσικράτη με τους Καπουτσίνους είναι ιστορική και αφορά την χρησιμοποίησή του ως μέρος του μοναστηριού τους κατά τη διάρκεια του 17ου αιώνα.

Το 1685, στο χώρο γύρω του ιδρύθηκε μια γαλλική μονή καπουτσίνων. Η μονή αγόρασε το μνημείο, το οποίο αποκαλούνταν πλέον «Φανός του Δημοσθένη». Η ονομασία του αυτή οφειλόταν στο ότι κατά τα μεσαιωνικά χρόνια θεωρούσαν ότι η άκανθος ήταν η βάση κάποιου φαναριού και έτσι έλαβε το όνομα «λύχνος» ή  φανάρι του Διογένους....

Το μνημείο σήμερα βρίσκεται σε καλή κατάσταση και οφείλει τη διάσωσή του ακριβώς στην εγκατάσταση των Καπουτσίνων μοναχών στην Αθήνα, την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Οι Καπουτσίνοι, έφτασαν στην Αθήνα για να προσηλυτίσουν τους Αθηναίους και να ενισχύσουν τη Ρωμαιοκαθολική παρουσία στην Ελλάδα. Οι Καπουτσίνοι ανήκαν σε ένα τάγμα της Καθολικής εκκλησίας και πήραν το όνομά τους από την κουκούλα που φορούσαν στο κεφάλι τους. Είχαν μακριά γένια και φορούσαν καφέ ράσα. Το τάγμα ιδρύθηκε από τον Φραγκισκανό μοναχό Ματθαίο ντε Μπάσι και ταξίδευαν σε όλη την Ευρώπη για να μεταδώσουν τις ιδέες τους. Το 1669 έφτασαν και στην Αθήνα και αγόρασαν για 150 σκούδα (νομίσματα της εποχής), ένα σπίτι κάτω από την Ακρόπολη, όπου έστησαν το Μοναστήρι τους.

Εγκαταστάθηκαν λοιπόν στην περιοχή γύρω από το Μνημείο του Λυσικράτη και χρησιμοποίησαν το μνημείο ως μέρος του μοναστηριού τους και τον χώρο γύρω από αυτό ως τόπο για τη διαμονή τους.

Η μετατροπή αυτή του μνημείου σε μέρος του μοναστηριού περιλάμβανε την κατασκευή μικρών κελιών και άλλων υποδομών γύρω από το μνημείο, δημιουργώντας έτσι ένα μοναστικό συγκρότημα. Οι Καπουτσίνιοι δεν προχώρησαν σε σημαντική αλλοίωση της αρχιτεκτονικής του Μνημείου του Λυσικράτη, αλλά το χρησιμοποίησαν για τις δικές τους ανάγκες και πρακτικές.

Το μνημείο έγινε γνωστό σε Γαλλία και Αγγλία μέσω των γκραβούρων του και «βελτιωμένες» εκδοχές του δημιουργήθηκαν σε αρκετούς κήπους στην Αγγλία. Μάλιστα οι νεαροί Βρετανοί αρχιτέκτονες Τζέιμς Στιούαρτ (James Stewart) και Νίκολας Ρεβέττ (Nicholas Revett) δημοσίευσαν τα πρώτα μετρημένα σχέδια του μνημείου στο βιβλίο τους Antiquities of Athens (Λονδίνο: 1762).

Ο λόρδος Βύρων έμεινε στη μονή κατά τη διάρκεια της δεύτερης επίσκεψης του στην Ελλάδα. Το 1818 ο μοναχός Φραγκίσκος φύτεψε στους κήπους της μονής τα πρώτα φυτά τομάτας στην Ελλάδα. Το 1821 η μονή κάηκε και εν συνεχεία κατεδαφίστηκε, ενώ το μνημείο παρέμεινε «ακέραιο» και εκτεθειμένο στις καιρικές συνθήκες. Το 1829, οι μοναχοί προσέφεραν το κτίσμα σε έναν Άγγλο περιηγητή, αλλά αποδείχθηκε πως ήταν πολύ δύσκολο για να αποσυναρμολογηθεί και να τοποθετηθεί σε πλοίο.

Αργότερα Γάλλοι αρχαιολόγοι καθάρισαν τα συντρίμμια από το μισοθαμμένο μνημείο και ερεύνησαν την περιοχή για χαμένα τμήματα του. Τη περίοδο 1876-1887, οι αρχιτέκτονες Φρανσουά Μπουλανζέ (François Boulanger) και Ε. Λεβιότ (E. Leviot) διήθυναν την αναστήλωση του, υπό την καθοδήγηση της γαλλικής κυβέρνησης.

Αν και υπήρξε πρόβλημα με το ιδιοκτησιακό καθεστώς του μνημείου, που ξεκίνησε από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, τελικά αυτό κατέληξε ως ιδιοκτησία του Ελληνικού Δημοσίου με παραχωρήσεις που έγιναν προς την Γαλλία (παραχώρηση οικοπέδου για την εγκατάσταση της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής) και προς την Καθολική Εκκλησία με την παραχώρηση οικοπέδου για την ανέγερση της Καθολικής Εκκλησίας των Αθηνών.

 

 

6. Επιρροή του μνημείου

Διάσημες βρετανικές εκδοχές του μνημείου περιλαμβάνουν το Μνημείο Ντάγκαλντ Στιούαρτ και το Μνημείο Μπερνς, αμφότερα στο Κάλτον Χιλ του Εδιμβούργου, το καμπαναριό της εκκλησίας του Αγίου Γκιλ στο Έλγιν, και τους κήπους του Σάγκμπορο του Σταφορντσάιρ. Ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Ευαγγελιστή στο Τσίτσεστερ, έχει στην κορυφή του, μια «παράλογη μικρογραφία» του μνημείου. Ο ελληνορθόδοξος καθεδρικός ναός των Αγίων Πάντων στο Λονδίνο έχει επίσης αντίγραφο του μνημείου στο άνω μέρος της εισόδου του.

Στις ΗΠΑ, το μνημείο του Λυσικράτη ήταν το μοντέλο του Γουίλιαμ Στρίκλαντ (William Strickland) για τον θόλο του Merchants' Exchange στην Φιλαδέλφεια και επίσης αντιγράφηκε από τον ίδιο για τον θόλο στην κορυφή του Καπιτωλίου της Πολιτείας του Τενεσί στο Νάσβιλ. Ο σχεδιασμός του Portland Breakwater Light στο Μέιν ήταν προϊόν έμπνευσης από το μνημείο. Υιοθετήθηκε στην κατασκευή πολλών μνημείων του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου και επιστέγασε πολλούς πύργους του αρχιτεκτονικού ρεύματος Beaux-Arts, όπως οι πύργοι Σαν Ρέμο στη Νέα Υόρκη. Το πιο επιφανές παράδειγμα είναι το Μνημείο Στρατιωτικών και Ναυτικών που σχεδιάστηκε από τους αρχιτέκτονες Σαρλ και Άρθουρ Στόουτον (Charles and Arthur Stoughton) στη περιοχή Ρίβερσαϊντ Ντράιβ της Νέας Υόρκης το 1902. Μια μπρούτζινη μικρογραφία του μνημείου παραδίδεται στα βραβεία Ρίτσαρντ Ντρίχαους (Richard H. Driehaus) σε έναν εν ζωή αρχιτέκτονα του οποίου η δουλειά αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα των αξιών της παραδοσιακής και κλασικής αρχιτεκτονικής σε ένα σύγχρονα δομημένο περιβάλλον.

Στην Αυστραλία, υπάρχει μια εκδοχή του μνημείου στον Βασιλικό Βοτανικό Κήπο του Σίδνεϊ στη Νέα Νότια Ουαλία. Επίσης αναπαρίσταται στο Βωμό της Μνήμης (Shrine of Remembrance) στη Μελβούρνη, όπου σχηματίζει ένα κορονοειδές στοιχείο στην πυραμιδοειδή οροφή του μνημείου.

Πηγές:

Διαδίκτυο

Μηχανη του Χρόνου

Βίκιπαιδεία