Ιστορίες της Βρύνας

 

Η Βρύνα, το κεφαλοχώρι της πεδινής Ολυμπίας, είχε κι αυτή στα δύσκολα χρόνια της σκλαβιάς, τα δικά της βάσανα, τα δικά της παθήματα και τις δικές της ιστορίες.

Καθώς είναι γνωστό κάθε χωριό της Πατρίδας μας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας είχε τους αφεντάδες του είτε Τούρκοι ήσαν είτε Χριστιανοί, οι λεγόμενοι και κοτσαμπάσηδες.

Η Βρύνα είχε τους δικούς της. Κι αυτοί ήσαν τα τρία αδέλφια, οι Χοτομαναίοι, Τούρκοι τρανοί και επίσημοι που κατάγονταν και έμεναν στη Γαστούνη της Ηλείας. Είναι γνωστό πως στα χρόνια της Τουρκοκρατίας η Γαστούνη ήταν η πρωτεύουσα του Καζά της Ηλείας.

 Οι Χοτομαναίοι και η επιστροφή των Τούρκων στον Μοριά

Οι Χοτομαναίοι, όπως μας διεσώθηκε απ’ την παράδοση κι από παλιά κιτάπια, ήσαν Τούρκοι από τους πιο σκληρούς και ατίθασους, παλληκαράδες γεροί, με δικά τους πολεμικά σήματα που βοήθησαν πάρα πολύ στο να νικήσουν και να επικρατήσουν οι Τούρκοι στα 1715 τότε που Τουρκία και Βενετία πολεμούσαν για την κατοχή του Μοριά.

Όπως ξέρουμε από την ιστορία, οι Τούρκοι ύστερα από το πάρσιμο της Πόλης που έγινε το 1453, κατάφεραν σε λίγα χρόνια στα 1460, ύστερα από αρκετή αντίσταση να υποτάξουν το Μοριά και να τον κάνουν Βιλαέτι της Οθωμανικής αυτοκρατορίας με πρωτεύουσα το Ναύπλιο. Άβασταχτη ήταν η σκλαβιά των ραγιάδων στα χρόνια κείνα. Το φοβερό παιδομάζωμα, οι αρπαγές των περιουσιών, η τυραννία η σκληρή, έκαμαν τους ραγιάδες να βοηθήσουν τους Βενετούς που παρουσιάζονταν ως ελευθερωτές και με τη βοήθεια αυτή, στα 1680 ο Μοριάς περνάει στην κατοχή της Βενετίας. Μα και η δεύτερη αυτή σκλαβιά του άτυχου και πολυβασανισμένου αυτού έθνους ήταν πολύ χειρότερη απ’ την πρώτη. Όχι μονάχα στράγγιξαν ολόκληρο το Μοριά οι Ενετοί, τόσο που ολόκληρους πληθυσμούς τους ανάγκαζαν να δουλεύουν νυχθημερόν για τα φτιάξουν τα περίφημα κάστρα της Μεθώνης και της Κορώνης και να στρογγυλοκάτσουν έτσι ακόμα καλύτερα και να μην τους κουνάει κανείς, μα και την ψυχή τους, την πίστη τους και την θρησκεία τους προσπάθησαν να την αλλάξουν. Ζητούσαν να τους οδηγήσουν στον καθολικισμό. Γι’ αυτό μετανιωμένοι πικρά οι Μοραΐτες, με πολλή προθυμία βοήθησαν πάλι τους Τούρκους για να ξαναπάρουν το Μοριά από τους Ενετούς. Και στα 1715 ύστερα από Βενετσιάνικη κατοχή 35 χρόνων ο Μοριάς ξαναπερνάει στην κατοχή των Τούρκων μέχρι το 1821 που γίνεται η Επανάσταση και λευτερώθηκε οριστικά.

Στον πόλεμο λοιπόν του 1715 που έγινε μεταξύ Τούρκων και Ενετών πήραν μέρος και οι τρεις αδελφοί Χοτομαναίοι που  στο τέλος σε αμοιβή για τις πολύτιμες υπηρεσίες τους πήραν πολλά και απέραντα χτήματα και τσιφλίκια ακόμα και χωριά ολόκληρα και μεταξύ των χωριών αυτών και την Βρύνα.

Και για να συμπληρώσουμε την ιστορία των Χοτομαναίων αναφέρουμε ότι οι τρεις αυτοί αδελφοί μετοίκησαν σε λίγα χρόνια στην Κωνσταντινούπολη. Ένας απ’ αυτούς πήρε, καθώς διαδώθηκε, στενή συγγενή του Σουλτάνου. Περηφανεύτηκαν πάρα πολύ, σήκωσε ο νους τους αέρα, και άσωτοι, σπάταλοι και δοξομανείς κατασπατάλησαν την κολοσσιαία τους περιουσία και κατάντησαν φτωχοί καθώς η μεγάλη αυτή περιουσία έπεσε στα χέρια δανειστών.

 

 

Η Βρύνα υπό την κυριαρχία των Λαλαίων

Η Βρύνα, για να επανέλθουμε στο θέμα μας, ήταν μερίδιο ενός απ’ τους αδελφούς Χοτομαναίους και δόθηκε προίκα στο δυνατό αγά του Λάλα Σεϊνταγά κι απ’ την εποχή εκείνη οι Βρυναίοι είχαν να κάνουν με αφεντικά τους σκληρούς Λαλαίους.

Πολλά επεισόδια αναφέρονται στην προεπαναστατική εποχή που γίνηκαν στην περιοχή της Βρύνας μεταξύ των Λαλαίων αγάδων που παρουσιάζονται για ιδιοκτήτες του τόπου και των Βρυναίων, που στερούμενοι καλής και γόνιμης γης, γιατί τα καλά-καλά τα είχαν οι αφεντάδες, για να ζήσουν αναγκάζονταν να καλλιεργούν τα χωράφια των αφεντάδων και να τους δίνουν το τρίτο δηλαδή το 33 τοις εκατό της παραγωγής. Φαίνεται όμως πολλοί Βρυναίοι δεν ήταν και τόσο πειθήνιοι και δεν υπέκυπταν τόσο εύκολα στις απαιτήσεις των Λαλαίων όσον αφορά την καταβολή του τρίτου και των άλλων δοσιμάτων. Γιατί αν προσθέσουμε στο τρίτο που δίναν στους Λαλαίους και τα άλλα δοσίματα δηλαδή άλλες φορολογίες, τι έμενε πια στους ραγιάδες που δούλευαν την γη;

Και για το λόγο αυτό πολλά επεισόδια γίνονταν μεταξύ Λαλαίων και Βρυνάιων, επεισόδια με αιματηρά αποτελέσματα και θύματα που τις περισσότερες φορές τα πλήρωναν οι Βρυναίοι.

 

Η ιστορία του Λιάρου

Ατυχώς δεν καταβλήθηκε καμιά προσπάθεια να διασωθούν πολλά τέτοια επεισόδια που θα αποτελούσαν ένα ενδιαφέρον και ξεχωριστό κεφάλαιο της ιστορίας της Βρύνας και γενικότερα της επαρχίας μας. Ένα τέτοιο επεισόδιο που μαρτυρά τη σκληρότητα των Λαλαίων οι οποίοι προκειμένου να υπερασπίσουν τις ιδιοκτησίες (;) σκότωναν αδιακρίτως κάθε άνθρωπο που τους έφερνε εμπόδιο, μου διηγήθηκε κάποια φορά ο δάσκαλος του χωριού Βρύνας Λαμπρόπουλος και το μεταφέρω εδώ. Μέσα στους Βρυναίους που καλλιεργούσαν τα χωράφια του Σεϊταγά ήταν κι ένας ονομαζόμενος Λιάρος που, όπως φαίνεται από εκείνους  που δεν έδινε με ευχαρίστηση το 33 τοις εκατό και τα άλλα δοσίματα στούς Λαλαίους. Γι’ αυτό το τρανό αφεντικό τον έδιωξε απ’ τα χωράφια που του είχε δώσει και τα καλλιεργούσε. Αυτός όμως δεν το κούναγε από το χωράφι και συνέχισε την καλλιέργεια μέσα σ’ αυτό. Μαζί με αυτά ο Λιάρος είχε και το ατύχημα να είναι κουφός. Εκεί λοιπόν που με ζευγάρι δύο βοϊδογέλαδα όργωνε το χωράφι (ο συνομιλητής μου μου προσδιόριζε και το σημείο που ήταν το χωράφι) και φώναζε δυνατά παροτρύνοντας με τα ονόματα τους τα δύο βόδια (Ντε Μπάλιο κλπ) για να συντομεύουν το όργωμα, νάσου και φθάνουν οι Λαλαίοι του Σεϊταγά. Τους είδε ένας άλλος Βρυναίος που βρισκόταν στο ξάγναντο ψηλά και ξέροντας πώς οι Λαλαίοι θα τον σκότωναν του φώναξε δυνατά να φύγει γιατί πλάκωσαν οι Λαλαίοι. Αυτός όμως με τη κουφαμάρα που είχε ούτε που άκουσε καθόλου και συνέχισε τη δουλειά του. Και οι Λαλαίοι τον κύκλωσαν μη τους φύγη, τον έπιασαν, τον βρήκαν άοπλο και τον έσφαξαν χάμω, εκεί στο χωράφι σαν πρόβατο. Πήραν λάφυρα τα βόδια του Λιάρου και νικητές και τροπαιούχοι γύρισαν στο Λάλα να αναφέρουν στον αφέντη τους τα κατορθώματά τους.

 

 

Η εκδίκηση για την ατιμασμένη Βρυνοπούλα

Και ένα άλλο επεισόδιο αναφέρεται στα προεπαναστατικά χρόνια στην Βρύνα. Στο επεισόδιο αυτό φανερώνεται πόσο ψηλά έβαζαν την τιμή τους οι ραγιάδες της επαρχίας μας, αφού αδίστακτοι οι Βρυναίοι σκότωσαν ένα από τα τρανά αφεντικά τους γιατί ατίμασε μία κοπέλλα από την Βρύνα. Το επεισόδιο αυτό μου το ανέφερε ο Βρυναίος την καταγωγή κάτοικος σήμερα του Κάτω Σαμικού Πάνος Γκότσης που το είχε ακούσει από ένα Βρυνάιο γέρο κάτοχο πολλών τέτοιων ιστοριών. Σύμφωνα με τις διηγήσεις αυτές ο Κουρτάλαγας, συγγενής του Σεϊταγά, Λαλαίος κι αυτός που τού είχε κολλήσει και παρατσούκλι Χαλούκος, έκανε ταχτικές επιδρομές στην Βρύνα, για να προστατέψει τάχα τα τσιφλίκια του Σεϊταγά στην πραγματικότητα όμως για εκβιασμούς και για πλιάτσικο. Στην επιδρομή του αυτή ο Κουρτάλαγας ή Χαλούλος συνάντησε στον δρόμο κοντά στο χωριό μίαν όμορφη Βρυνοπούλα, και χωρίς καμιά άλλη συζήτηση την άρπαξε την οδήγησε στο Λάλα και την έκλεισε στο χαρέμι του. Δυστυχώς δε διασώθηκε ούτε το όνομα της κοπέλας ούτε ποιας οικογενείας ήταν, ακόμη και το τι απέγινε από την στιγμή που την πήραν. Αλλά οι Βρυναίοι δεν βάσταξαν την ατιμία του Κουρτάλαγα και του το φύλαξαν.

Και σαν κάποτε πάλι ύστερα από κάμποσο καιρό ο Κουρτάλαγας έκανε τη συνηθισμένη επιδρομή του στη Βρύνα, μερικοί παλληκαράδες συγγενείς και αδέρφια της νύφης, ιδεασμένοι από πρωτύτερα για τις κινήσεις του Κουρτάλαγα, φύλαξαν στο δρόμο που πήγαινε στο χωριό, ντουφέκισαν και σκόρπισαν τους δύο σπαχήδες που τον συνόδευαν και κείνον, ύστερα από επίμονο κυνηγητό, τον έπιασαν. Δεν τον πείραξαν όμως αμέσως, παρά τον τράβηξαν ψηλά στον Λαπίθα, στην κορυφή που βρίσκεται ίσα ψηλά και πάνω από τη Βρύνα και κει τον σκότωσαν. Τη θέση ακόμα, καθώς μου έλεγε ο συνομιλητής μου, τη λένε και σήμερα στου «Χαλούλου».

Ύστερα από τον φόνο αυτό οι Βρυναίοι αυτοί έφυγαν και σκορπίστηκαν και δεν ξαναφάνηκαν πια στη Βρύνα. Το πτώμα του Χαλούλου ή Κουρτάλαγα ανακαλύφθηκε από τους Τούρκους ύστερα από κάμποσες μέρες, που το πήραν και το κατέβασαν από το Ξεροχώρι και το έθαψαν μέσα στο δάσος της Στροφυλλιάς, περί το ενάμιση έως δύο χιλιόμετρα πάνω από τον Σιδηροδρομικό Σταθμό του Καϊάφα, στη θέση που τη λένε και σήμερα «Τάφος του Κουρτάλαγα». Το σημείο αυτό, υποστηρίζουν και σήμερα οι Βρυναίοι και οι τσιφλικούχοι Ζαρείφουλοι, είναι το άκρο προς τα Ανατολικό-Μεσημβρινό όρια της Κοινότητας Βρύνας. Μέσα στα όρια της Βρύνας συμπεριλαμβάνονται και οι Λουτροπηγές του Καϊάφα.

Ο ισχυρισμός αυτός των Βρυνάιων έχει ιστορική βάση, γιατί οι Λαλαίοι ποτέ δεν θα έφτιαχναν τάφο για να ενταφιάσουν μέσα επίσημο Λαλαίο αν ο τόπος δεν ήταν δικός τους. Και είχαν δίκιο όταν οι Βρυναίοι και οι Ζαρείφοπουλοι αργότερα διεκδικούσαν τα όρια μέχρι της τοποθεσίας αυτής, αδιάφορο αν δεν πέτυχαν στη διεκδίκησή τους αυτή, που ήταν νόμιμη.

 

Η πώληση της Βρύνας στον Ζαρείφόπουλο

Ας επανέλθουμε πάλι στη Βρύνα. Ύστερα από τον θάνατο του Σεϊταγά, η Βρύνα περιήλθε στην κατοχή της κόρης του, που αυτή μένοντας μόνιμα στο Λάλα είχε επιστάτη και επιμελητή του τσιφλικιού τον Ανδριτσάνο Ζαρείφόπουλο. Ο Ζαρείφόπουλος, πανέξυπνος Ρωμηός και πολύ προκομμένος, απέκτησε με την εργασία του σαν επιστάτης μεγάλη περιουσία και λογιζόταν στα προεπαναστατικά χρόνια σαν ένας από τους πλούσιους Ανδριτσαναίους. Και όταν ξέσπασε η επανάσταση και οι Λαλαίοι άρχισαν να φοβούνται, η κόρη του Σεϊταγά πώλησε με επίσημο κιτάπι, που αναγνωρίστηκε αργότερα από την Ελληνική Επαναστατική Κυβέρνηση σαν επίσημος τίτλος ιδιοκτησίας, όλη την περιοχή των χωριών Βρύνας και Ρισόβου (σήμερα Κρουνών) στον Ζαρείφόπουλο αντί ευτελέστατου τιμήματος.

Πολλοί ισχυρίζονται ότι η πώληση του τσιφλικιού στον Ζαρειφόπουλο ήταν εικονική, γιατί οι Λαλαίοι, πιστεύοντας ότι σύντομα θα γύριζαν στις περιουσίες τους άμα έσβηνε η επανάσταση, και προκειμένου οι περιουσίες αυτές στο διάστημα αυτό να μην ήταν εγκαταλελειμμένες, τις πώλησαν εικονικά σε έμπιστους τους ανθρώπους και θα τις έπαιρναν πίσω όταν ξαναγύριζαν. Η επανάσταση όμως επικράτησε, οι Λαλαίοι δεν ξαναγύρισαν και εκείνοι που είχαν αγοράσει εικονικά τα τσιφλίκια αυτά βρέθηκαν στο τέλος με τίτλους ιδιοκτησίας μεγάλων εκτάσεων.

Ιδιαίτερα ο Ζαρείφόπουλος βρέθηκε με τίτλους τεράστιας ιδιοκτησίας, αφού έπιανε από το Μουνδριζάνικο όριο ακολουθώντας την κορυφογραμμή του Λαπιθά και συμπεριλάμβανε μέσα τα δύο χωριά Βρύνα και Ρισόβο, το αρχαίο Κάστρο της Αρχαίας Σαμίας, όλο τον κάμπο του Σαμικού και ακόμα και το δάσος της Στροφυλλιάς μέχρι και της ακτής του Κυπαρισσιακού κόλπου, ανατολικά δε μέχρι του τάφου του Κουρτάλαγα που ήταν και το τελευταίο προς το Ανατολικομεσημβρινό όριο.

Αργότερα η μεγάλη αυτή ιδιοκτησία περιήλθε στους απογόνους του Ζαφειρόπουλου. Μέρος αυτής επωλήθη, άλλο μέρος απηλλοτριώθη, έμεινε όμως ικανό μέρος αυτής στην περιφέρεια Κάτω Σαμικού καθώς και ολόκληρο το δάσος της Στροφυλλιάς στους Ζαφειραίους.

 

Η συμμετοχή στην Επανάσταση και η καταστροφή

Η Βρύνα ήταν απ’ τα χωριά που από τα πρώτα πήραν μέρος στην επανάσταση και από τα πρώτα που λευτερώθηκαν. Πήρε μέρος σ’ αυτή με ενθουσιασμό. Αναφέρεται δε πως αρκετοί Βρυναίοι έλαβαν μέρος στη μάχη του Κλειδιού που έγινε τον Απρίλιο του 1821, όταν οι Λαλαίοι προσπαθούσαν να περάσουν το «Κλειδί» για να πέσουν στη Μεσσηνία και να σπάσουν τις πολιορκίες των Μεσσηνιακών κάστρων που πολιορκούσαν οι επαναστατημένοι Έλληνες.

Η Βρύνα αργότερα έπαθε ολοκληρωτική καταστροφή και κάηκε ολόκληρη σε μία από τις επιδρομές του Μπραΐμη.

 

 

Εξέλιξη και απαλλοτρίωση

Ύστερα από την επανάσταση ξαναχτίστηκε στο σημείο που βρίσκεται και σήμερα, μεγάλωσε, πρόκοψε και απ’ τα 1920 απαλλοτρίωσε από τον Ζαφειρόπουλο και τους άλλους τσιφλικούχους μεγάλες εκτάσεις χωραφιών, κτημάτων, δασών κλπ. Την ίδια περίπου εποχή συνοικείται και το Κάτω Σαμικό, το οποίο, μικρότατος συνοικισμός στην αρχή με λίγα σπιτάκια, μεγαλώνει, αναπτύσσεται με κατοίκους Βρυναίους επί το πολύ. Γι’ αυτό και ο συνοικισμός αυτός αρχικά υπήγετο στην κοινότητα Βρύνας. Αργότερα αποσπάστηκε από την Βρύνα και έγινε ξεχωριστή κοινότητα.

Η παλαιά Βρύνα, παρ’ όλες τις αφαιμάξεις που υπέστη στα κατοπινά χρόνια, αφού πολλοί κάτοικοί της και ιδίως νέοι έφυγαν και μετανάστευσαν σ’ όλες τις ηπείρους της γης, εξακολουθεί να είναι ένα πλούσιο κεφαλοχώρι με ωραία θέα προς το Ιόνιο και τον Λαπίθα, με ωραίες οικοδομές και με εξαιρετικούς και θαυμαστούς ανθρώπους. Προοδευτικοί άνθρωποι οι Βρυναίοι, εκόσμησαν το χωριό τους με ωραίο κτίριο Δημοτικού Σχολείου σε περίοπτη θέση και με μεγαλοπρεπή νεόκτιστο Ναό, πραγματικό καύχημα και εγκαλώπισμα όλης της πεδινής Ολυμπίας.

Διασκευή/εικονογράφηση Κων. Αντ. Γραικιώτη/chatgpt από άρθρο του ιατρού Γ.Ν. Δημητρακόπουλου που δημοσιεύτηκε σε δύο συνέχειες στην καθαρεύουσα στα φύλα 289 και 290 της τοπικής εφημερίδας «Νέος Ορίζων» στα 1968