Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ

 

Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ

 

Συχνά αναρωτιέμαι πώς θα μπορούσε να σταθεί στα πόδια του ένα νέο κράτος ύστερα από δεκαετίες πολέμου, φτώχειας και καταστροφής. Ποια θα έπρεπε να είναι τα πρώτα του βήματα; Πού να ρίξει το βάρος;

Ανατρέχοντας στην εποχή του Ιωάννη Καποδίστρια, του πρώτου κυβερνήτη της ελεύθερης Ελλάδας, συνειδητοποιεί κανείς ότι το μεγάλο στοίχημα δεν ήταν μόνο η ανοικοδόμηση των πόλεων ή η δημιουργία ενός στρατού, αλλά κάτι βαθύτερο και ουσιαστικότερο: η καλλιέργεια πνεύματος και ήθους μέσα από την παιδεία.

Στο σημερινό άρθρο θέλω να μοιραστώ μαζί σας μια συνοπτική εικόνα του μεγάλου εκπαιδευτικού έργου του Καποδίστρια. Ένα έργο που θεμελίωσε τη δημόσια εκπαίδευση στη σύγχρονη Ελλάδα και μας υπενθυμίζει ότι τα γερά θεμέλια ενός έθνους χτίζονται πρώτα στα σχολεία.

Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, το όποιον διακρίνει το Ελληνικό έθνος από όλα τα άλλα, είναι η αγάπη του προς την παιδεία. Πρώτοι μεταξύ όλων των λαών οι Έλληνες δημιούργησαν την παιδεία και κατέστησαν προσιτό το μέγα αυτό αγαθό και στα λοιπά έθνη. Το Ελληνικό έθνος έδρασε κυρίως ως φορέας του παιδευτικού ιδεώδους. Καθ' όλην την ιστορική του πορεία το Ελληνικό έθνος έμεινε πιστό στην παιδευτική του παράδοση.

Ακόμα και κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας ουδέποτε έλειψε από το Ελληνικό έθνος ο πόθος για την αναγέννηση της παιδείας.

Σαν εισαγωγή στο θέμα μας θεωρώ αναγκαίο να παραθέσω ολίγα για το εκπαιδευτικό σύστημα κατά την εποχή του Καποδίστρια και τις προσπάθειες που καταβλήθηκαν από τον Κυβερνήτη για την οργάνωση της παιδείας από την στιγμή της άφιξης του στο ελεύθερο Ελληνικό κράτος το 1828.

Με την άφιξη του στην Ελλάδα ο Κυβερνήτης έλαβε σειράν μέτρων για την περισυλλογή τού μεγάλου πλήθους των ορφανών, τα όποια τριγυρνούσαν στην ύπαιθρο. Ίδρυσε ορφανοτροφεία στην Αίγινα και τον Πόρο, στα όποια τα ορφανά λάμβαναν έκτος από την γενική μόρφωση και επαγγελματική προπαίδευση. Στα ορφανοτροφεία λειτουργούσαν και διδασκαλεία διά την μόρφωση διδασκάλων. Στην Αίγινα ιδρύθηκε το πρώτον σχολείο Μέσης Εκπαίδευσης, το οποίο ονομάστηκε «Κεντρικό σχολείο». Ιδρύθηκε γεωργική σχολή στην Τίρυνθα, Ιερατική σχολή στον Πόρο και στρατιωτικό σχολείο στο Ναύπλιο.

Ο Καποδίστριας βρήκε στην Ελλάδα την Παιδεία της διαλυμένη και στην ουσία μη λειτουργούσα λόγω των χρόνων του πολέμου που μεσολάβησαν από το 1821 και μετά. «... Διά τα σχολεία χρειάζονται οικήματα, εγώ δε φθάσας ενταύθα εύρηκα μόνον καλύβας όπου εσκεπάζοντο πλήθος οικογενειών πειναλέων».

Οι ιδέες του Καποδίστρια για την παιδεία των Ελλήνων πήγαζαν από το Πιστεύω του. Συνοπτικά μπορούμε να πούμε αυτό που ο ίδιος έγραφε: «... Αποτελεί Θεία τιμή το να αναθρέψει κάποιος Ελληνόπαιδες, με τις γνώσεις της Ιεράς μας Θρησκείας, να τους εκπαιδεύσει στην πάτριον γλώσσα και να τους προπαρασκευάσει για ανώτερες Πανεπιστημιακές σπουδές».

Δεν είναι τυχαία η ίδρυση Υπουργείου «επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίου Εκπαιδεύσεως Γραμματείας», με γραμματέα τον Ν. Χρυσόγελο, που είχε την ευθύνη για τα Εκκλησιαστικά και τα εκπαιδευτικά θέματα, μια συνύπαρξη που υπάρχει μέχρι και σήμερα.

Ο Καποδίστριας πίστευε ότι ο λαός έπρεπε να μορφωθεί διότι αλλιώς θα υπερίσχυε το «δίκαιο του ισχυρότερου στηριζόμενο εις την αμαθίαν και αποκτήνωσιν του πλήθους». Αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί με τον συνδυασμό της πνευματικής και χειρωνακτικής εργασίας και την προώθηση της επαγγελματικής εκπαίδευσης. Επίσης ο Καποδίστριας προχώρησε στην καθιέρωση της δωρεάν παιδείας για όλους τους μαθητές στο πλαίσιο της παροχής ίσων ευκαιριών μόρφωσης σε όλους ανεξαιρέτως τους πολίτες.

Το εγχείρημα του Καποδίστρια, όσον αφορά την εκπαίδευση, ήταν η δημιουργία ενός εκπαιδευτικού συστήματος που να μπορεί να μορφώσει το λαό και να του δώσει πρακτικές γνώσεις, έτσι ώστε να αναπτυχθεί η βιοτεχνία, η γεωργία και η κτηνοτροφία. Άλλωστε, η δημιουργία πανεπιστημιακής μονάδας δεν ήταν στις πρώτες προτεραιότητές του, καθώς η ίδρυση πανεπιστημιακής εκπαίδευσης σε μια κοινωνία σχεδόν καθολικού αναλφαβητισμού δεν θα είχε καμία λειτουργική σημασία και θα αποτελούσε μια περιττή πολυτέλεια. Η επιλογή του Καποδίστρια για παραμέληση της ανώτερης και ανώτατης εκπαίδευσης στη δεδομένη συγκυρία δεν ήταν ιδεολογική, αλλά τακτική επιλογή.

Ο Καποδίστριας δεν ήταν αντίθετος με τη δημιουργία ιδρυμάτων ανώτατης εκπαίδευσης από θέση αρχής. Κατά τη διάρκεια της θητείας του στο Υπουργείο Εξωτερικών της Ρωσίας, ο Καποδίστριας είχε γνωρίσει τον Ιωάννη Δόμπολη στον οποίο και ενέπνευσε την ιδέα να διαθέσει μέρος της περιουσίας του για την ίδρυση πανεπιστημίου στο ελληνικό κράτος αν και όποτε αυτό δημιουργούταν. Ο Δόμπολης, το 1849 όρισε στη διαθήκη του το ποσό των 261.428 ρουβλιών για την ίδρυση πανεπιστημίου με τον τίτλο «Καποδιστριακό» στην Ελλάδα, υλοποιώντας την ιδέα του Καποδίστρια. Το 1815, ο Καποδίστριας είχε προτείνει τη δημιουργία ανώτατης σχολής με έδρα την Ιθάκη στο πλαίσιο της Επτανήσου πολιτείας.

Φιλοδοξούσε όπως η ίδρυση Πανεπιστημίου υλοποιηθεί εν ευθέτω χρόνω, αφού συγκεντρώνονταν οι απαραίτητοι οικονομικοί πόροι αλλά και οι υποψήφιοι φοιτητές. Όπως είπε ο Νικόλαος Δραγούμης: «Γιατί, όταν εκείνος (σημείωση κγ: ο Καποδίστριας) επιδίωκε τη στοιχειώδη (δημοτική) εκπαίδευση, δεν την έβλεπε ως αυτοσκοπό ή τελικό στόχο της παιδείας, αλλά ως απαραίτητο θεμέλιο για την ανώτερη μόρφωση. Και θα ήταν ανόητος ένας αρχιτέκτονας που θα έκτιζε ένα μεγάλο και πολυτελές σπίτι χωρίς θεμέλια· όμως τέτοια ανοησία δεν είχε ο Κυβερνήτης. Την ανώτατη παιδεία την αγαπούσε, τη σεβόταν, την αποδεχόταν, και –ίσως περισσότερο από κάθε άλλον– αναγνώριζε τη βαθιά και ευγενική επίδραση που ασκούσαν οι αρχαίοι συγγραφείς στο μυαλό και την ψυχή, γιατί –όσο κανείς άλλος– τους είχε μελετήσει σε βάθος.».

Από την άφιξή του στην Ελλάδα το 1828, ο Καποδίστριας προσπάθησε να καταρτίσει ένα γενικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Έπρεπε να αρχίσει από το μηδέν, καθώς το έργο του δεν αφορούσε την ίδρυση σχολείων για ορισμένα παιδιά σε κάποια περιοχές- όπως ήταν τα μέχρι τότε ιδρυμένα σχολεία- αλλά επρόκειτο για ένα καθολικό εγχείρημα διαμόρφωσης ενός συνολικού δικτύου σχολείων για όλο τον πληθυσμό. Ο πρακτικός προσανατολισμός και η προσπάθεια σύνδεσης της χειρωνακτικής με την πνευματική εργασία ήταν δύο στόχοι που ο νέος κυβερνήτης θα προσπαθούσε να επιτύχει μέσα από το εκπαιδευτικό πρόγραμμα που θα έθετε σε εφαρμογή.

Πρώτα πρώτα, λοιπόν, στις 18 Οκτωβρίου 1829, στην Αίγινα, ο Καποδίστριας ορίζει Επιτροπή Προπαιδείας υπό την προεδρία του μετακληθέντος από την Κέρκυρα λόγιου Ανδρέα Μουστοξύδη για την οργάνωση των σχολείων του νεοσύστατου κράτους και τη σύνταξη διδακτικών βιβλίων.

Ο Καποδίστριας πίστευε στην οργάνωση των σχολείων κατά το μοναστηριακό σύστημα. Έβαλε σκοπό και στόχο την ίδρυση ενός τουλάχιστον σχολείου σε κάθε χωριό και κωμόπολη «Εντεύθεν και καταγίνομαι μετ' επιμονής μάλιστα εις τα τρία ταύτα, να συστήσω εις πάσαν κοινότητα έν ή περισσότερα αλληλοδιδακτικά σχολεία, να βάλω θεμέλια τυπικών σχολείων και σχολείων τεχνών και εργοχείρων, ...» με σύστημα διδασκαλίας την αλληλοδιδακτική μέθοδο.

Η αλληλοδιδακτική μέθοδος χρησιμοποιήθηκε από τα μέσα του 17ου αιώνα στην Αγγλία και τελειοποιήθηκε τον 18ο αιώνα στη Γαλλία του Sarazin. Η αλληλοδιδακτική μέθοδος οργανώθηκε συστηματικά από τον κληρικό Andrew Bell και τροποποιήθηκε από τον Joseph Lancaster.

Στα χρόνια του Καποδίστρια, η αλληλοδιδακτική εισήχθη στην Ελλάδα επίσημα από τον Ιωάννη Κοκκώνη που μετέφρασε (1830) και τον οδηγό της αλληλοδιδακτικής μεθόδου του Σαραζίνου. Οι λόγοι που επέβαλλαν την εφαρμογή αυτής της μεθόδου διδασκαλίας στην Ελλάδα ήταν οικονομικοί, καθώς δεν υπήρχαν ούτε δάσκαλοι ούτε πολλά σχολεία.

Η μέθοδος αυτή ονομάστηκε έτσι για το λόγο ότι με την καθοδήγηση του δασκάλου χρησιμοποιούνταν οι καλύτεροι μαθητές (οι πρωτόσχολοι) για να διδάσκουν τους υπόλοιπους μαθητές στις μικρότερες τάξεις. Η αξιολογότατη υποδομή που δημιούργησε η επιτροπή του Μουστοξύδη στον τομέα της παιδείας περιλάμβανε την εισαγωγή της αλληλοδιδακτικής μεθόδου διδασκαλίας (του συστήματος Lancaster).

Η αλληλοδιδακτική μέθοδος αποσκοπούσε στη διδασκαλία πολλών μαθητών μαζί στον ίδιο χώρο και με μικρό κόστος. Η αλληλοδιδακτική εξυπηρέτησε την ανάπτυξη ενός συστήματος λαϊκής εκπαίδευσης, το οποίο ήταν φθηνό, καθώς δεν απαιτούσε πολλούς δασκάλους και πολλά βιβλία. Ο Καποδίστριας, λόγω της έλλειψης δασκάλων, αλλά και λόγω του ότι το βασικό περιεχόμενο του σχολείου ήταν η εκμάθηση γραφής και ανάγνωσης υιοθέτησε την αλληλοδιδακτική μέθοδο διδασκαλίας, η οποία δεν απαιτούσε μεγάλο αριθμό εκπαιδευτικών.

Με την αλληλοδιδακτική μέθοδο, οι μαθητές χωρίζονταν σε 8 κλάσεις (επίπεδα). Στην ανάγνωση, τη γραφή και τη γραμματική οι κλάσεις έκαναν μάθημα χωριστά, με διαφορετική ύλη. Στα θρησκευτικά οι οχτώ κλάσεις διδάσκονταν σε τρία τμήματα. Στο πρώτο τμήμα (1-4 κλάσεις) διδάσκονταν οι προσευχές, στο δεύτερο τμήμα (5-7 κλάσεις) η ιερά ιστορία και στο τρίτο τμήμα (8η κλάση) η κατήχηση. Γραμματική διδάσκονταν η έβδομη και η όγδοη κλάση και ιχνογραφία οι κλάσεις 5-8. Στο τέλος της εβδομάδας, ο δάσκαλος εξέταζε τους μαθητές, προκειμένου να διαπιστώσει αν γνώριζαν την ύλη που αντιστοιχούσε στην κλάση τους. Οι μαθητές προάγονταν στην επόμενη κλάση κατά μάθημα. Έτσι ένας μαθητής που ήταν προχωρημένος στην ανάγνωση μπορούσε να παρακολουθεί την έκτη κλάση και στην αριθμητική να παρακολουθεί την τέταρτη κλάση. Ένας μαθητής που ήταν καλός και αφομοίωνε την ύλη μπορούσε να τελειώσει και τα οχτώ επίπεδα σε διάστημα μόλις 48 εβδομάδων.

Ο Καποδίστριας προχώρησε στη σύσταση ειδικών επιτροπών που θα επιδίδονταν «εις την μετάφρασιν και σύστασιν βιβλίων στοιχειωδών και εις την αναθεώρησιν συγγράμματος ήδη μεταφρασμένων, συντεινόντων προς ομοιόμορφον και τελειότερον οργανισμόν των αλληλοδιδακτικών και τυπικών σχολείων».

Σχολεία ιδρύθηκαν στο Ναύπλιο, στο Άργος, στην Τρίπολη, στην Αθήνα , στην Αίγινα, στον Πόρο, στην Ύδρα, στο Γαλαξείδι, στη Ναύπακτο, στη Μεθώνη, στα Φιλιατρά, στην Πάτρα, στα Καλάβρυτα, στη Σκιάθο, στη Σύρο, στην Αμοργό και σε πολλές άλλες πόλεις και νησιά. Συστήθηκαν δευτεροβάθμια σχολεία τα οποία ονόμαζε "πρότυπα" ή "τυπικά", ενώ παράλληλα διατηρήθηκαν και τα λεγόμενα Ελληνικά σχολεία.

Ο Καποδίστριας δεν ήταν αιθεροβάμων και γνώριζε ότι χωρίς οικονομικούς πόρους η εκπαίδευση θα φυτοζωούσε. Για αυτό μερίμνησε και για την βιωσιμότητα των σχολείων και ίδρυσε το "Γαζοφυλακίο" οι πόροι του οποίου προορίζονταν για την οικονομική ενίσχυση των σχολείων.

Το έργο του Ιωάννη Καποδίστρια στον τομέα της παιδείας ήταν κάτι πολύ περισσότερο από μια σειρά σχολείων και νόμων. Ήταν η πρώτη συνειδητή προσπάθεια να φυτευτεί ο σπόρος της γνώσης σε έναν τόπο ρημαγμένο, να ξαναγεννηθεί η ελπίδα μέσα από το φως της μάθησης. Με όπλα την αλληλοδιδακτική μέθοδο, την πρόνοια για τα ορφανά, την επαγγελματική εκπαίδευση και τη δωρεάν παιδεία, έθεσε τα θεμέλια ενός εκπαιδευτικού συστήματος για όλους –και όχι για τους λίγους. Όραμά του δεν ήταν η πολυτέλεια της ανώτατης μόρφωσης, αλλά η ανάγκη για στοιχειώδη παιδεία ως βάση για κάθε επόμενο βήμα. Και όσο κι αν η εποχή του δεν του επέτρεψε να δει το έργο του ολοκληρωμένο, οι σπόροι που έσπειρε ρίζωσαν βαθιά. Η ιστορία τον θυμάται όχι μόνο ως διπλωμάτη και ηγέτη, αλλά και ως πατέρα της ελληνικής εκπαίδευσης.

Πηγές :

Εγκυκλοπαίδεια Ήλιος

https://kapodistrias.info/paideia

https://www.offlinepost.gr/2021/05/22/to-ergo-tou-ioanni-kapodistria-stin-ekpaideysi/