Κρασνοντάρ: Το πλοίο με τις επτά ζωές

 

Κρασνοντάρ: Το πλοίο με τις επτά ζωές

Από τη Σουηδία στη Σοβιετική Ένωση, από τους Ναζί στον Γκαγκάριν — η απίστευτη διαδρομή ενός πλοίου που έζησε έναν ολόκληρο αιώνα

Γράφει ο ιστορικός Σβετοσλάβ Γκριτσένκο

Υπάρχουν πλοία που μένουν για πάντα στη μνήμη — σύμβολα επαναστάσεων, ηρωικών πράξεων, καταστροφών. Υπάρχουν όμως και άλλα, που δεν έγιναν ποτέ πρωτοσέλιδα, αλλά αν κάποιος σταθεί και ακούσει την ιστορία τους, θα νομίσει πως ξεδιπλώνεται μπροστά του ένα περιπετειώδες μυθιστόρημα.

Ένα τέτοιο πλοίο ήταν το «Κρασνοντάρ» — ένα πλοίο που άλλαξε πέντε ονόματα, τρεις σημαίες, γλίτωσε βομβαρδισμούς και τορπίλες, μετέφερε πρόσφυγες, έκανε πολέμους, δούλεψε για το σοβιετικό διαστημικό πρόγραμμα, και στο τέλος αποσύρθηκε αθόρυβα, όπως ξεκίνησε.

 

Το καταραμένο «Σκόνελαντ»

 

 

Το πλοίο, γνωστό ως επιστημονικό πλοίο Κρασνοντάρ, είχε ήδη ολοκληρώσει ένα μακρύ και δύσκολο ταξίδι μέσα από ευρωπαϊκά νερά προτού τεθεί στη διάθεση των Ρώσων επιστημόνων.

Η ιστορία του ξεκίνησε στη Σουηδία. Το 1924 στο λιμάνι του Γκέτεμποργκ, της δεύτερης μεγαλύτερης πόλης της χώρας, ελήφθη η απόφαση να κατασκευαστεί ένα μεγάλο φορτηγό πλοίο. Το νέο πλοίο ονομάστηκε Σκόνελαντ, από το όνομα της νοτιότερης επαρχίας της Σουηδίας.

Το πλοίο, με εκτόπισμα άνω των 4.000 τόνων, ανέπτυσσε ταχύτητα έως και 12 κόμβους (περίπου 25 χλμ./ώρα) και προοριζόταν για τη μεταφορά εμπορικών φορτίων. Ωστόσο, μπήκε στην ιστορία του σουηδικού στόλου όχι λόγω των εμπορικών του επιτυχιών, αλλά ως σύμβολο των τραγικών γεγονότων που έλαβαν χώρα την ημέρα της τελετής καθέλκυσής του στις 24 Ιουλίου 1925.

Το γεγονός είναι ότι το βράδυ της ίδιας ημέρας, ο Dan Broström, ιδιοκτήτης της ναυπηγικής εταιρείας που κατείχε την Skåneland, πρώην Σουηδός Υπουργός Ναυτιλιακών Υποθέσεων (1914-1917) και ένας εξέχων φιλελεύθερος πολιτικός, πέθανε σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα. Σύμφωνα με τον σουηδικό τύπο, ο ένοχος του ατυχήματος ήταν ο ίδιος ο Bruström που βιαζόταν  να γυρίσει γρήγορα σπίτι  του από το ναυπηγείο. Στην πορεία απαίτησε από τον οδηγό του να οδηγεί πιο γρήγορα και σαν να μην έφτανε αυτό  τον αντικατέστησε και κάθισε στην θέση του παίρνοντας του  το τιμόνι από τα χέρια. Στο χωριό Τρένινγκ, όπου υπήρχε ένας στενός δρόμος που ελισσόταν  ανάμεσα σε λόφους, ο πρώην υπουργός έχασε τον έλεγχο του αυτοκινήτου. Το Ford Lincoln του ανατράπηκε, σκοτώνοντας τον Bruström ακαριαία, ενώ η σύζυγός του και ο οδηγός του τραυματίστηκαν ελαφρά.

Η κοινή γνώμη θεώρησε το περιστατικό κακό σημάδι. Το νέο πλοίο χαρακτηρίστηκε καταραμένο με αποτέλεσμα, το Skåneland να παραμείνει δεμένο στο λιμάνι του Γκέτεμποργκ για αρκετά χρόνια χωρίς ποτέ να αναλάβει  εμπορική αποστολή.

Αυτό συνεχίστηκε μέχρι το 1928, όταν το "γρουσούζικο" πλοίο βρήκε επιτέλους έναν νέο ιδιοκτήτη στην άλλη πλευρά της Βαλτικής.

 

Από τη Βαλτική στη Βραζιλία

 

Το 1928, η γερμανική εταιρεία Hamburg Süd απέκτησε το πλοίο και του έδωσε νέο όνομα: «Περναμπούκο», από την ομώνυμη βραζιλιάνικη πολιτεία — όχι τυχαία, αφού πολλά γερμανικά πλοία δρομολογούνταν στη Βραζιλία, μεταφέροντας βαμβάκι, κακάο και καφέ.

Το νέο «Περναμπούκο», τρίτο στη σειρά με αυτό το όνομα, εκτελούσε δρομολόγια μεταξύ γερμανικών και βραζιλιάνικων λιμανιών για 15 χρόνια. Όμως, τον Αύγουστο του 1939, λίγο πριν ξεσπάσει ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, το πλοίο ξαφνικά άλλαξε σημαία — έγινε «Νίλαντ» με σουηδική σημαία, πιθανότατα για να κρύψει το φορτίο του (π.χ. βαμβάκι για την παραγωγή πυρίτιδας) από τους Βρετανούς και Αμερικανούς.

Όταν άρχισε ο πόλεμος, το πλοίο βρισκόταν στο Αμβούργο φορτώνοντας σιτηρά για τη Βρετανία. Το φορτίο κατασχέθηκε και στη συνέχεια το πλοίο χρησιμοποιήθηκε για γερμανικά φορτία. Τον Δεκέμβριο του 1939 μετέφερε 2.000 Γερμανούς ως προς την καταγωγή, από την Εσθονία στο Ντάντσιχ, στο πλαίσιο της συμφωνίας Χίτλερ–Στάλιν.

Την άνοιξη του 1940, το πλοίο επιστρατεύτηκε για την επιχείρηση «Weserübung» (κατάληψη Δανίας και Νορβηγίας) και τον Απρίλιο έφτασε στο κατεχόμενο Όσλο, εκτελώντας μεταφορές μεταξύ Νορβηγίας και Κιέλου. Αργότερα εντάχθηκε στα σχέδια της επιχείρησης «Θαλάσσιος Λέων» για εισβολή στη Βρετανία — που όμως ματαιώθηκε μετά την ήττα της Luftwaffe.

 

Empire Dart: ζημιές, πυρκαγιές και τέλος πολέμου

 

 

Καθώς πλησίαζε το τέλος του πολέμου, το «Περναμπούκο» άρχισε να πλήττεται: τον Ιούλιο του 1943, δέχθηκε επίθεση με εμπρηστικές βόμβες στο Μπρέμεν· τον Οκτώβριο γλίτωσε δύο τορπίλες από σοβιετικό υποβρύχιο· τον Μάιο του 1944 χτυπήθηκε στο Κίρκενες της Νορβηγίας και πήρε φωτιά — έκατσε στα αβαθή, αλλά επισκευάστηκε και επέστρεψε στο Αμβούργο.

Μετά την ήττα της ναζιστικής Γερμανίας, το πλοίο κατασχέθηκε στο Κίελο ως πολεμικό λάφυρο. Τον Σεπτέμβριο του 1945 πέρασε στη βρετανική διοίκηση και μετονομάστηκε «Empire Dart» — «Το Δόρυ της Αυτοκρατορίας» (1).

 

Η σοβιετική του δεύτερη ζωή

 

 

Τον Φεβρουάριο του 1946, το πλοίο παραχωρήθηκε στην ΕΣΣΔ ως πολεμική αποζημίωση. Μεταφέρθηκε μέσω Κάρντιφ στην Οδησσό και εντάχθηκε στο στόλο του Εμπορικού Ναυτικού της Μαύρης Θάλασσας, με το όνομα «Κρασνοντάρ».

Το 1956, επισκέφθηκε το Μουμπάι, όντας ένα από τα πρώτα σοβιετικά πλοία που εδραίωσαν εμπορικές σχέσεις με την Ινδία. Αλλά η μεγαλύτερη στιγμή του ήρθε στο πλαίσιο του διαστημικού προγράμματος.

Καθώς ο Σεργκέι Κορολιόφ σχεδίαζε τη ρουκέτα R-7, προέκυψε ανάγκη για τηλεμετρικούς σταθμούς εκτός ΕΣΣΔ. Λόγω έλλειψης βάσεων στο εξωτερικό, αποφασίστηκε να μετατραπούν εμπορικά πλοία σε πλωτούς σταθμούς παρακολούθησης. Το 1959, δημιουργήθηκε έτσι ο Επιστημονικός Στόλος του Ειρηνικού με τρία πλοία.

Το 1960, εν όψει της πρώτης επανδρωμένης πτήσης στο διάστημα, κρίθηκε απαραίτητη η παρακολούθηση του σκάφους «Βοστόκ» από τον Ατλαντικό. Τότε μετατράπηκαν τα πλοία «Ιλιτσόφσκ», «Ντολίνσκ» και «Κρασνοντάρ», που εστάλησαν στις ακτές της Δυτικής Αφρικής.

Παρά τις δυσκολίες — μικρό πλήρωμα, ελλιπείς υποδομές, ελάχιστες στάσεις — τα πλοία απέδωσαν εξαιρετικά. Το 1961, κατέγραψαν την αποστολή «Αφροδίτη-1» και στις 12 Απριλίου, το «Κρασνοντάρ» μετέδωσε δεδομένα από την ιστορική πτήση του Γιούρι Γκαγκάριν.

 

Το στερνό ταξίδι

 

 

Το 1965, με την εμφάνιση πιο σύγχρονων σκαφών, το «Κρασνοντάρ» επανήλθε στην εμπορική χρήση. Συνέχισε για επτά ακόμη χρόνια και το 1972 εκτελούσε μικρά δρομολόγια από τον λιμένα Ιλιτσόφσκ. Το 1975, έπειτα από μισό αιώνα ζωής, αποσύρθηκε οριστικά και οδηγήθηκε για παροπλισμό στο Σπλιτ της Γιουγκοσλαβίας.

Έτσι τελειώνει η πορεία ενός πλοίου που ξεκίνησε από τη Σουηδία, υπήρξε κατά καιρούς σουηδικό φορτηγό, γερμανικό μεταγωγικό, βρετανικό λάφυρο σοβιετικό επιστημονικό σκάφος, γλίτωσε ναυάγια, πολέμους και πυρκαγιές, ταξίδεψε πέντε δεκαετίες, και έγινε μάρτυρας σε ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα του 20ού αιώνα.

Το «Κρασνοντάρ» δεν μπήκε ποτέ σε ιστορικά εγχειρίδια. Κι όμως, αποτέλεσε κομμάτι τριών αυτοκρατοριών, επέζησε πολέμων, βόμβων και πυρκαγιών, και στάθηκε μάρτυρας σε γεγονότα που άλλαξαν την ιστορία του κόσμου.

Ίσως να μην υπάρχει πιο κατάλληλη φράση για να το συνοψίσει από αυτή που λέει πως «τα πλοία έχουν ψυχή». Και το «Κρασνοντάρ» είχε σίγουρα επτά.

 

Πηγές :

Πληροφορίες για την ιστορία του πλοίου αντλήθηκαν από άρθρα του σουηδικού τύπου - την εφημερίδα Hallandsposten, καθώς και από δημοσιεύσεις από τη συλλογή  της Βασιλικής Βιβλιοθήκης της Στοκχόλμης.

Το «γερμανικό» μέρος της βιογραφίας του πλοίου βασίζεται σε αρχειακά δεδομένα, καθώς και σε επίσημες δημοσιεύσεις της δεκαετίας του 1930, που συλλέχθηκαν και δημοσιεύθηκαν από τους Christoph Fatz και Theodor Dorgeist στον ιστότοπο του «Ιστορικού Αρχείου του Ναυτικού».

Τέλος, η σοβιετική περίοδος στην ιστορία του Κρασνοντάρ μελετήθηκε από εγχώριους επιστήμονες στο πλαίσιο του σχηματισμού του διαστημικού στολίσκου της ΕΣΣΔ. Μιλάμε για άρθρα από την ιστοσελίδα "Military Review" , την Άννα Ποτέχινα από το "Red Star" , καθώς και για ένα γενικευμένο έργο μιας ομάδας στρατιωτικών ιστορικών που δημοσιεύτηκε στο "Military History Journal" (Fedolov S.V., Koneev A.N., Barbanel B.A. Star Flotilla. The Naval Component of Space Exploration // Military History Journal. 2019. No. 1. Pp. 61-67). Η αρχική δημοσίευση έγινε στον ιστότοπο Yuga.ru ( https://www.yuga.ru/articles/society/10230.html)  και συγγραφέας του άρθρου είναι  ο ιστορικός Σβετοσλάβ Γκριτσένκο.

https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Empire_ships_(D)#CITEREFMitchellSawyer1990

Empire Dart (1)

Το Empire Dart ήταν ένα φορτηγό πλοίο 4.186 GRT που ναυπηγήθηκε από την Kockums Mekaniska Verkstad , στο Μάλμε . Καθελκύστηκε το 1925 ως Skaneland . Πωλήθηκε το 1928 στην Hamburg South America Line και μετονομάστηκε σε Pernambuco . Κατασχέθηκε τον Μάιο του 1945 ως πολεμικό λάφυρο στο Κίελο . Στο MoWT και μετονομάστηκε σε Empire Dart . Παραχωρήθηκε το 1946 στην ΕΣΣΔ και μετονομάστηκε σε Κρασνοντάρ («Краснодар»). Διαλύθηκε τον Απρίλιο του 1975 στο Σπλιτ της Γιουγκοσλαβίας.

https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Empire_ships_(D)#cite_ref-FOOTNOTEMitchellSawyer1990454_8-1